چگونگی نزول وحی بر پیامبر(ص)
پرسش : وحی چگونه بر پیامبر(ص) نازل می شد؟
پاسخ اجمالی
از مجموع احادیث بر می آید که وحی الهی با سلسله واسطه هایی از فرشتگان به پیامبر(ص) می رسید و گاهی نیز که خداوند مستقیما آن حضرت را مورد خطاب قرار می داد، از شدّت سنگینی وحی، حضرتش بیهوش می گشت. همچنين از روایات استفاده مى شود كه جبرئيل گاه به صورت اصلى بر پيغمبر نازل مى شد و گاه به صورت «دحيه كلبى» نمايان مى گشت.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
پاسخ تفصیلی
حقیقت وحى براى ما ناشناخته است؛ چرا که مربوط به نوعى درک و دید است که از عالم احساس و عقل ما بیرون مى باشد. ما تنها آثار وحى را مى بینیم و از اثر پى به موثّر مى بریم؛ بنابراین تلاش براى راه یافتن به این جهان مرموز بیهوده است. ولى با این حال پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) یا امامان معصوم هنگامى که با سئوالات مربوط به کیفیت وحى رو به رو مى شدند پاسخ هاى سربسته اى بیان مى داشتند که شبحى از وحى راترسیم مى کند.(فقط شبحى!)
مرحوم صدوق در کتاب اعتقادات، درباره نزول وحى سخنى دارد که قاعدتاً از محتواى اخبار جمع آورى شده و حاصل آن چنین است:
«ما عقیده داریم که پیش روى اسرافیل لوحى است، هنگامى که خداوند متعال مى خواهد وحى بفرستد لوح به پیشانى اسرافیل مى خورد و او به آن نگاه مى کند و آنچه را در آن است مى خواند، سپس او به میکائیل القا مى کند، میکائیل هم به جبرئیل و جبرئیل آن را به انبیاء القا مى کند. امّا آن حالت بیهوشى که عارض پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى شد و بدن سنگین مى گشت و عرق مى نمود مربوط به موقعى است که خداوند مستقیماً او را مخاطب مى ساخت، امّا جبرئیل براى احترام پیامبر(صلى الله علیه وآله) هرگز بدون اجازه وارد نمى شد و نزد حضرت بسیار مودّب مى نشست».(1)
مضمون این حدیث اجمالا در روایات آمده است.(2)
در حدیث دیگرى مى خوانیم: «هنگامى که وحى بر آن حضرت نازل مى شد؛ صداى زمزمه آرامى نزدیک صورت خود مى شنید» و باز در حدیثى آمده است: «وقتى وحى بر آن حضرت نازل مى شد، حتى در روزى که هوا کاملا سرد بود، از پیشانى مبارک اش عرق جارى مى شد».(3)
روى هم رفته از روایات استفاده مى شود که وحى به اشکال مختلفى بر پیغمبر اکرم(صلى اللهعلیه وآله) نازل مى شد و هر کدام آثارى همراه داشته است.
همچنین استفاده مى شود که جبرئیل گاه به صورت اصلى که خدا او را به آن صورت آفریده بود، بر پیغمبر(صلى الله علیه وآله) نازل مى شد؛ و این احتمالا در طول عمر پیامبر تنها دوبار صورت گرفت، – همان گونه که در سوره نجم بنابر بعضى از تفاسیر به آن اشاره شده – (4) و گاه فرشته وحى به صورت «دحیه کلبى» نمایان مى گشت.(5)،(6)،(7)
پی نوشت:
(1). اعتقادات الإماميه، صدوق، محمّد بن على بن بابويه، گنگره شيخ مفيد، قم، 1414 قمری، چاپ: دوم، ص81، [30] باب (الاعتقاد في كيفية نزول الوحي من عند الله بالكتب في الأمر و النهي) .(2). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق/ مصحح: جمعى از محققان، دار إحياء التراث العربي، بيروت، 1403 قمری، چاپ: دوم، ج 18، ص 254 و 256، باب 2 (آخر في كيفية صدور الوحي و نزول جبرئيل ع و علة احتباس الوحي و بيان أنه ص هل كان قبل البعثة متعبدا بشريعة أم لا).
(3). همان، ص 261، باب 2 (آخر في كيفية صدور الوحي و نزول جبرئيل ع و علة احتباس الوحي و بيان أنه ص هل كان قبل البعثة متعبدا بشريعة أم لا …) .
(4). فى ظلال القرآن، سيد بن قطب بن ابراهيم شاذلي، دارالشروق، بيروت و قاهره، 1412 قمری، چاپ: هفدهم، ج 6، ص 3406، سورة نجم، آيات 1 الى 62.
(5). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق/ مصحح جمعى از محققان، دار إحياء التراث العربي، بيروت، 1403 قمری، چاپ: دوم، ج 18، ص 267، باب 2 (آخر في كيفية صدور الوحي و نزول جبرئيل ع و علة احتباس الوحي و بيان أنه ص هل كان قبل البعثة متعبدا بشريعة أم لا …) .
(6). «دحية بن خليفة الكلبى» برادر رضاعى پيامبر(صلى الله عليه وآله) بود، و از زيباترين مردم آن زمان محسوب مى شد و هنگامى كه جبرئيل به سراغ پيامبر مى آمد در آن چهره نمايان مى گشت. (مجمع البحرين، طريحى فخر الدين، تحقيق: سيد احمد حسين، كتابفروشى مرتضوى، تهران، 1375 شمسی، چاپ: سوم، ج 1،ص136، باب (ما أوله الدال …). او از مشاهير صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله) و به حسن صورت معروف بود، پيامبر اكرم او را به رسالت نزد قيصر روم (هرقل) فرستاد. در سال 6 يا 7 هجرى، و تا زمان خلافت معاويه زنده بود.(لغتنامه دهخدا)
(7). گرد آوری از کتاب: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 شمسی، چاپ: نهم، ج 1، ص 237.
