نماز يعنى چه خدا چه انتظارى از نماز ما دارد

معناى نماز

پرسش 1 . نماز يعنى چه؟ خدا چه انتظارى از نماز ما دارد؟!

عده اى معتقدند واژه «نماز» در لغتِ فارسى از لفظ پهلوى نماك (namac) گرفته شده كه آن هم از ريشه ايرانِ باستان واژه «نم» (nam)به معناى خم شدن و تعظيم كردن گرفته شده است.1 از جمله معانى نماز در كتاب هاى لغت فارسى عبارتند از: بندگى، اطاعت، سجود، پرستش، خدمتكارى و فرمان بردارى2 و در اصطلاح شرعى به مجموعه اذكار و حركات خاصى گويند كه به عنوان ستايش و توجّه بنده به خداوند انجام مى گيرد.

 

«خواندن نماز» معادل با كلمه «قرائت» در عربى است و از آن جهت كه يك قسمت از نماز عبارت از: خواندن و تلفظ كردن حمد و سوره و اذكار است روى اين جهت كسى كه اين اعمال را انجام دهد و اين الفاظ را بر زبان جارى كند مى گويند نماز را خواند. اما در قرآن و روايات همه جا سخن از «اقامه» است كه معادل فارسى آن «برپا داشتن» مى باشد.
قرآن كريم، درباره «اقامه نماز» بسيار تأكيد كرده است؛ تا آن جا كه 46 بار، نماز را با واژه «اقامه» در تعبيرهاى گوناگون، تكرار كرده است. شايد بتوان انتظار خداوند را همان «اقامه نماز» گفت؛ براى «اقامه نماز» چند معنا و تفسير مطرح شده است:

 

گسترش نماز

بدون ترديد از مصاديق «اقامه نماز» گسترش و مطرح كردن نماز در جامعه است. قرآن كريم مى فرمايد:
«الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِى الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاَةَ وَ آتَوُا الزَّكَاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَ لِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ»3؛ «آنها كسانى هستند كه هرگاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم، نماز را برپا مى دارند و زكات را ادا مى كنند و امر به معروف و نهى از منكر مى نمايند».
منظور از «اقامه» اين است كه تنها خودتان نمازخوان نباشيد؛ بلكه چنان كنيد كه آيين نماز در جامعه انسانى برپا شود و مردم با عشق و علاقه، به آن روى آورند.

 

نماز با شرايط

به گفته برخى بزرگان4 «در تمام مواردى كه خداوند به نماز سفارش كرده است واژه «اقامه نماز» آمده است تا به اين معنا توجّه داده شود كه مقصود از نماز، گزاردن نماز واجد شرايط است نه تنها بجاى آوردن ظاهر نماز (بدون روح)».
به گفته بعضى مفسّران، تعبير «اقامه نماز» به جاى «خواندن» يا «بر پا داشتن نماز»، بيان گر اين نكته است كه نماز تنها اذكار و حركات نيست، بلكه بايد آن را به طور كامل به پا داريد؛ آن گونه كه آثار نماز در چهره و زندگى شما ديده شود؛ تنها لقلقه زبان و راست و خم شدن نباشد، بلكه روح نماز كه همان تسليم مطلق در برابر خدا در همه امور است در زندگى شما جلوه كند و توجّه قلبى به خدا، در نماز حاصل شود.5

 

 

تداوم نماز

برخى «اقامه» را به معناى تداوم در برپايى نماز مى دانند؛ يعنى كسى نماز را به درستى بر پا مى دارد كه هميشه آن را ادامه دهد نه اين كه گه گاهى نماز بخواند:
«فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ. الَّذِينَ هُمْ عَن صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ»6؛ «پس واى بر نمازگزارانى كه در نماز خود سهل انگارى مى كنند».
در سوره معارج پس از آن كه خداوند برخى صفات ناشايست انسان ها را مورد تذكّر قرار مى دهد، اوصاف شايسته آنها را هم ذكر مى كند كه از جمله آن:
«إِلاَّ الْمُصَلِّينَ. الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ دَائِمُونَ»7؛ «مگر نمازگزارانى كه بر نماز خود تداوم دارند».
ظاهر آيه دوام است؛ يعنى هم به وقت، نماز مى خوانند و هم هميشه نماز مى خوانند، اين گونه نيست كه نماز خواندن آنها مقطعى باشد و چنين نمازى است كه اگر جزو برنامه زندگى شد و با شرايط آن بجاى آورده شد انسان را از فحشا و منكر باز مى دارد. و اصولاً برنامه هاى تربيتى جز با تداوم، كارآيى لازم را ندارند، لذا در حديثى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم: «أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا دَاوَمَ عَلَيْهِ الْعَبْدُ وَ إِنْ قَل»8؛ «محبوب ترين اعمال نزد خداوند كارى است كه بنده بر آن مداومت داشته باشد هر چند كم باشد».
در يك جمع بندى و با مرورى به آيه هاى قرآن مى توان همه معانى گفته شده را در «اقامه نماز» منظور كرد و آن اين كه نماز كامل، پيوسته و با خشوع و اثرگذار در جامعه باشد.
شهيد مطهرى در اين زمينه مى گويد: «به پا داشتن نماز آن است كه حق نماز ادا شود؛ يعنى نماز به صورت يك پيكر بى روح انجام نگردد، بلكه نمازى باشد كه واقعاً بنده را متوجّه خالق و آفريننده خويش سازد…»9.

 

 

1. بن خلف تبريزى، برهان قاطع، تحقيق محمد معين، ج4، ص2167.

2. برهان قاطع، فرهنگ دهخدا، ج14، انتشارات دانشگاه تهران، ص22731.

3. حج 22، آيه 41.

4. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، المفردات فى غريب القرآن، دمشق بيروت، دارالعلم الدارالشامية، 1412ق، اول، ص 491.

5. ر.ك: آيه اللّه مكارم شيرازى و ديگران، تفسير نمونه، ج 1، ص209، دارالكتب الاسلامية؛ محمد محمّدى اشتهاردى، نماز از ديدگاه قرآن و عترت.

6. ماعون 107، آيه 5 و 4.

7. معارج 70، آيه 23 و 23.

8. الكافى، ج2، ص 82.

9. آشنايى با قرآن، سوره هاى حمد و بقره، ص67 و 68.

منبع: هدانا برگرفته از نماز چیستی و چرایی.

ویژه نامه موضوعات گوناگون و متفرقه