مقصود از ميزان در قیامت چیست
ماهيت ميزان
ماهيت «ميزان» در قيامت چيست؟
نظام قيامت، يک نظام تکوينى و حقيقى است؛ نه قراردادى و اعتبارى. آيات قرآن با تعبيرات مختلف، ابعاد گوناگون اين نظام را تشريح کرده است که براى اهل آن، اشارات و نکات خاصى دارد. در اينجا به ذکر چند نمونه از آيات قرآنى اکتفا و به تدبّر و تأمل در آنها توصيه مى شود:
1. «وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِکَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما کانُوا بِآياتِنا يَظْلِمُونَ » [255]؛
«و در آن روز (قيامت ) سنجش [ اعمال از آن حق و از جانب] حق است؛ پس هرکس ميزان هاى [ عمل] او سنگين باشد، آنان خود رستگارانند و هرکس ميزان هاى [ عمل] او سبک باشد؛ پس آنانند که به خود زيان زده اند؛ چرا که به آيات ما ستم کرده اند».
اين آيات با تعبير جالبى، اين حقيقت را بازگو مى کند که وزن و ميزان، از آن خدا بوده و از جانب او است؛ هر چقدر نامه عمل انسان با حقّ تطابق داشته باشد و هر مقدار که حق، سنگينى کرده و بر اعمال انسان حاکم باشد، آدمى رستگار خواهد بود. در مقابل، هر اندازه که صحيفه عمل از حق دور بوده و با آن مطابقت نداشته باشد، آدمى زيان کار و ستم کار به نفس خود خواهد بود. اين آيه به خوبى مى رساند که اعمال انسان با حقّ سنجيده مى شود؛ اگر چرخش به سوى حق بود، رستگارى است؛ وگرنه به سوى هلاکت و فلاکت.
2. «وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ إِنْ کانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنا بِها وَ کَفى بِنا حاسِبِينَ » [256]؛
«ميزان هاى دادگرى را در روز رستاخيز مى نهيم، پس هيچ کس [ در] چيزى ستم نمى بيند، و اگر [ عمل ]هم وزن دانه خردلى باشد، آن را مى آوريم و کافى است که ما حسابرس باشيم».
اين آيه مى گويد: ميزان قسط، «حق و عدل» است و به حدّى ميزان دقيق است که يک ذرّه ـ ولو به اندازه خردل ـ را ناديده نمى گيرد.
امام صادق عليه السلام «موازين» ذکر شده در اين آيه را «انبيا و اوصيا» دانسته است [257]. با توجّه به آيه قبل و اين روايت، مى توان چنين استنباط کرد، آنچه صحيفه اعمال ما با آنها سنجيده مى شود، هم حق است و هم انبيا و اوليا؛ چرا که تحقّق عينى حق در پيامبران، امامان و اوصيا است.
3. «فَإِذا نُفِخَ فِي الصُّورِ فَلا أَنْسابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ وَ لا يَتَساءَلُونَ. فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِکَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فِي جَهَنَّمَ خالِدُونَ » [258]؛
«پس آن گاه که در صور دميده شود، [ ديگر ]آن روز ميانشان نسبت خويشاوندى وجود ندارد و از [ حال ]يکديگر نمى پرسند . پس کسانى که کفه ميزان [ اعمال، افکار، عقايد، اوصاف و اخلاق ]آنان سنگين باشد، ايشان رستگارانند و کسانى که کفه ميزان [ اعمال، اوصاف، عقايد و اخلاق ]آنان سبک باشد، آنان به خويشتن زيان زده [ و ]هميشه در جهنم مى مانند» .
اين آيات نيز به روشنى مى گويند: اگر مجموع نامه عمل و عالَمى که آدمى براى خود ساخته است، به سوى حق سنگينى کرد، نجات مى يابد و آنان که در مجموع، گرايش وجودشان به سوى خداوند سبک باشد؛ جهنمى مى شوند.
4. «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمالاً. الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْياوَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً. أُولئِکَ الَّذِينَ کَفَرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً. ذلِکَ جَزاؤهُمْ جَهَنَّمُ بِما کَفَرُوا وَ اتَّخَذُوا آياتِي وَ رُسُلِي هُزُواً » [259]؛
«بگو: آيا شما را از زيانکارترين مردم آگاه گردانيم؟ [ آنان ]کسانى اند که کوشش آنها در زندگى دنيا، به هدر رفته و خود مى پندارند که کار خوب انجام مى دهند . [ آرى ]آنان کسانى اند که آيات پروردگارشان و لقاى او را انکار کردند؛ در نتيجه اعمالشان تباه گرديد و روز قيامت براى آنها وزنه [ و ميزانى ]نخواهيم نهاد . اين جهنم سزاى آنان است؛ چرا که کافر شدند و آيات من و پيامبرانم را به ريشخند گرفتند» .
اين آيات شريفه نيز بيانگر اين حقيقت است که هر قدر، موازين عالم انسان با حق تطبيق نکند و کشش او به سوى غيرحق شديد باشد، اصلاً وزنه و ميزانى براى او در کار نخواهد بود. انسان هايى که کششى به سوى خدا نداشتند و اعمال، افکار، کردار، اوصاف و اخلاقشان براساس حق نبود؛ اصلاً ميزانى براى آنان وجود نخواهد داشت و مستقيم به سوى جهنم و جهنم ها برده شده و سير قهقرايى خواهند داشت.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
روايات نيز بيان دقيق و عميقى درباره ميزان دارند که در اينجا تنها به ذکر يک روايت اکتفا مى شود:
«هشام بن حکم روايت مى کند که زنديقى [ که از مخالفان امام صادق عليه السلام بود ]از حضرت پرسيد: آيا چنين نيست که اعمال وزن مى شوند؟ [ امام صادق عليه السلام در مقام پاسخ] فرمود: نه، حقيقت آن است که اعمال جسم نيستند [ تا وزن شوند]؛ بلکه موازنه [ در چگونگى و در کيفيت ]آن چيزى است که عمل مى کنند. کسى احتياج به وزن کردن اشياء دارد [ که ]عدد اشياء و سنگينى و سبکى آنها را نداند و هيچ چيزى بر خداوند پوشيده نيست.
[ زنديق ]گفت: پس معناى «ميزان» چيست؟
[ امام صادق عليه السلام در پاسخ ]فرمود: يعنى عدل.
[ زنديق ]گفت: معناى اين آيه در قرآن که [ مى فرمايد]: «پس کسى که موازينش سنگين باشد»، چيست؟
[ حضرت در پاسخ ]فرمود: کسى که عملش راجح باشد» [260].
اين حديث، نکات قابل تأملى را بيان مى کند:
1. ميزان، چگونگى عمل را مى سنجد و به کيفيت نظر دارد.
2. ميزان براساس عدل خواهد بود؛ يعنى، آن عالم و موقف به اندازه اى دقيق است که هيچ عمل، صفت، خُلق و عقيده اى را ـ هر چند کوچک و جزئى ـ در هنگام سنجش، فروگذار نخواهند کرد و از نظر دور نخواهند داشت.
3. ميزان، به معناى رجحان عمل انسان به سوى حق است.
بايد توجّه داشت که مسئله ولايت و ارتباط با اولياى الهى يکى از مصاديق گرايش به حق است. به طور مثال محبت و اتحاد روحى با اميرالمؤمنين عليه السلام «ميزان» را به سوى حق، سنگين خواهد کرد و آدمى را از فرو غلتيدن در جهنم و جهنم ها و دورى از خداوند سبحان نجات خواهد داد [261].
[255]. اعراف 7، آيات 8 و 9.
[256]. انبياء 21، آيه 47.
[257]. بحارالانوار، ج 7، ص 249، ح 6.
[258]. مؤمنون 23، آيات 101 – 103.
[259]. کهف 18، آيات 103 – 106.
[260]. بحارالانوار، ج 7، ص 248 و 249، ح 3.
[261]. محمد شجاعى، مواقف حشر، مبحث «ميزان».
منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، فرجام شناسی/ مؤلف محمدرضا كاشفى
ویژه نامه اعتقادات و پاسخ به شبهات
.
