معنی برتری حضرت مریم بر زنان جهان چیست

پرسش:چگونه اثبات مي كنيد كه منظور خدا از برتري بخشيدن به حضرت مريم ( سلام الله عليها ) نسبت به عالميان فقط در زمان خود ايشان بوده است و حضرت فاطمه زهرا ( سلام الله عليها ) مقامشان بالاتر است؟

 

پاسخ(حجت الاسلام ایمانی):

ما اساساً چنين عقيده اي نداريم كه بخواهيم اثباتش هم بكنيم. در قرآن كريم هم سخني از برتري آن حضرت بر تمام زنان عالم نيست؛ بلكه سخن از برگزيدگي اوست بر تمام زنان عالم. مگر هر برگزيدگي به معني برتري است كه شما بزرگوار، آن را برتري معنا نموده ايد؟

خداي متعال فرمود: « وَ قالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طالُوتَ مَلِكاً قالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَ لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَيْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ يُؤْتي‏ مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ  ــــــ  و پيامبرشان به آنها گفت: «خداوند طالوت را براى زمامدارى شما مبعوث كرده است.» گفتند: «چگونه او بر ما حكومت كند، با اينكه ما از او شايسته‏تريم، و او ثروت زيادى ندارد؟!» گفت: «خدا او را بر شما برگزيده، و او را در علم و جسم، وسعت بخشيده است. خداوند، ملكش را به هر كس بخواهد، مى‏بخشد؛ و خداوند واسع و عليم است.» (البقرة:247)

در اين آيه، گفته شده كه طالوت بر تمام بني اسرائيل برگزيده شده است، در حالي كه در بين اسرائيل، حضرت داود(ع) هم وجود داشت؛ و برتر از طالوت بود. داود(ع) سالها در زمان حكومت طالوت زندگي كرد و در همان هنگام، نبوّت هم داشت. بلي طالوت برگزيده شده بود بر بني اسرائيل، امّا نه از هر جهت بلكه از جهت حكومت. او برگزيده شد براي حكومت كردن.

لذا به نظر ما، آنها كه گفته اند مريم(س) فقط از زنان عصر خود برتر بوده، دو اشتباه كرده اند؛ اوّل آنكه برگزيدگي را برتري معنا نموده اند، و دوم اينكه اطلاق آيه را ناديده گرفته و آن را منحصر به عصر خاصّي كرده اند. به نظر ما، آن حضرت طبق صريح آيات، تا روز قيامت بر تمام زنان عالم برگزيده شده است. امّا از چه لحاظ؟ از اين لحاظ كه زني قبل از او و بعد از او، مثل او زاد و ولد نكرده و نخواهد كرد. او تنها زني است كه بدون شوهر و از راه اعجاز و با نفخه ي روح القدس، صاحب فرزند شده است، و اين ويژگي تا روز قيامت فقط اختصاص به آن حضرت دارد. لذا از اين حيث، او بر تمام زنان آن عالم برگزيده شده است.

امّا آنها كه گفته اند: آيه دلالت بر برگزيدگي او بر زنان عصر خود دارد، از كجا به اين عقيده گراييده اند؟

علّت اين گرايش، وجود برخي روايات است. امام صادق(ع) فرمودند: « اما مريم كانت سيدة نساء زمانها اما فاطمة فهى سيدة نساء العالمين من الاولين و الاخرين ــــــ اما مريم سرور زنان زمان خود بود اما فاطمه سرور همه بانوان جهان از اولين و آخرين است.»

امّا دقّت شود كه اين حديث، در مقام تفسير آيه ي مورد بحث نيست. اينجا صحبت از سيادت (برتري) است نه صحبت از اصطفاء(برگزيدگي). امّا برخي مفسّران با ديدن همين گونه روايات، پنداشته اند كه اين گونه روايات، در مقام تفسير آيه ي مورد بحث است.

برخي مفسّران گفته اند: كلمه «العالمين» هيچگونه منافات با اين ندارد كه مريم(س) فقط بر زنان عصر خود برگزيده شده باشد. زيرا اين كلمه در قرآن و عبارات معمولى به معنى مردمى كه در يك عصر و زمان زندگى مى‏كنند نيز آمده است چنان كه در باره ي بنى اسرائيل مى‏خوانيم: « وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ»  بديهى است كه منظور، برترى مؤمنان بنى اسرائيل بر مردم عصر خود بوده است.

پاسخ مي دهيم: در اين آيه هم همان دو اشتباه رخ داده است. اوّل اينكه فضل را برتري معنا نموده اند، حال آنكه فضل به معني زيادي است نه برتري، و هر زيادي، به معني برتري نيست. ثانياً عالمين را منحصر نموده اند مردم يك عصر، حال آنكه شكّ نيست كه عالمين يعني تمام مردم تا روز قيامت. لذا قطعاً خداي متعال، يك نوع زيادي به بني اسرائيل داده كه آن را به هيچ قومي نداده است. و آن زيادي، زيادي در انبياست. در بين هيچ قومي به اندازه ي بني اسرائيل، پيامبر مبعوث نشده است، تا جايي كه بني اسرائيل در يك روز، هفتاد پيغمبر را كشتند. حال ببينيد چقدر پيامبر بين آنها بوده اند كه توانسته اند در يك روز، هفتاد نفر از آنها را بكشند.

اگر خدا مي خواست برتري را بيان كند، با واژه هاي «اصطفاء» و « فضل» بيان نمي كرد، بلكه با واژه ي «علوّ» بيان مي گرد. آنچه به برتري رتبه دلالت دارد، واژه ي «علوّ» است نه واژه ي فضل و اصطفاء.

اصطفاء به معني انتخاب نمودن است نه به معني برتري دادن. تفضّل هم به معني زيادت دادن است نه به معني برتري دادن. لذا شكّي نيست كه خداي متعال، بني اسرائيل را از جهتي يا جهاتي، بر تمام مردم جهان تا روز قيامت، فضيلت (زيادت) داده است.

همچنين شكّ نيست كه خداي متعال از جهتي يا جهاتي، مريم(س) تا روز قيامت بر تمام زنان، انتخاب كرده است. حدّ اقلّ او از دو جهت انتخاب شد، نخست انتخاب شد براي ارتباط با ملائك، و دوم انتخاب شد براي يك مأموريّت ويژه اي كه آن نحوه ي خاصّ زاد و ولد بود. كه اوّلي انتخاب عادي بود ولي دومي انتخابي بي نظير است كه كسي در اين مورد با مريم(س) شبيه نبوده و نخواهد بود. لذا در آيه ي مورد بحث، دو بار از برگزيدگي او ياد شد؛ فرمود: « وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمين.» اصطفاي نخست، اختصاص به مريم(س) ندارد، بلكه زنان و مردان زيادي براي ارتباط با ملائك انتخاب شده اند، لذا در اصطفاي نخست، قيد « عَلى‏ نِساءِ الْعالَمين.» را نياورد، ولي در اصطفاي دوم، اين قيد را ذكر كرد تا بفهماند كه اين انتخاب، مشابه نداشته و نخواهد داشت.

امّا شواهد قرآني آنچه گفتيم:

فرمود: «  إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمينَ ـــــ خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برگزيد.» (آل‏عمران:33)

طبق اين آيه، آدم(ع) و نوح(ع) و فرزندان ابراهيم(ع) و فرزندان عمران، بر تمام جهانيان برگزيده شده اند.

حال اگر برگزيدگي را برتري معني كنيم، چه اتّفاقي مي افتد؟ در اين حالت، دو مشكل پيش مي آيد.

1ـ لازم مي آيد كه فرزندان ابراهيم(ع) از خود ابراهيم(ع) هم برتر باشند. چون در آيه نيامده كه « ابراهيم و آل ابراهيم» بلكه فقط صحبت از «آل ابراهيم» كرده است. آيا واقعاً حضرت اسحاق و حضرت يعقوب و حضرت يوسف و انبيايي از اين دست، از ابراهيم(ع) برتر بودند؟ قطعاً نبودند. چرا كه آن حضرت، اولوا العزم است.

2ـ آل ابراهيم و آل عمران، فقط شامل فرزندان معصوم اينها نمي شود، بلكه شامل تمام فرزندان آنها يا الا اقلّ شامل تمام فرزندان صالح ولي غير معصوم آنها نيز مي شود. آيا مي توان پذيرفت كه تمام مؤمنان بني اسرائيل و تمام مؤمناني كه از نسل اسماعيل(ع) بوده ـ كه مصداق آل ابراهيم هستند ـ از ابراهيم(ع) برتر بوده اند؟ قطعاً نمي توان اين لوازم باطل را پذيرفت.

پس منظور آيه، بيان برتري نيست، بلكه هر كدام از اين مصاديق ذكر شده در آيه، از جهاتي نوعي برگزيدگي داشته اند.

 

 

باز فرمود: « قالَ يا مُوسى‏ إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ عَلَى النَّاسِ بِرِسالاتي‏ وَ بِكَلامي‏ فَخُذْ ما آتَيْتُكَ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرينَ ــــ گفت اي موسي! من تو را برگزيدم بر مردم، به رسالتم و به كلامم، پس بگير آنچه را كه به تو دادم و از شاكران باش!» (الأعراف:144)

در اين آيه هم برگزيدگي به معني برتري نيست. در آيه تصريح نمود كه موسي(ع) از دو جهت بر مردم انتخاب شده است؛ يكي از جهت رسالت و ديگري از آن جهت كه خدا با او سخن گفته است. اين در حالي است كه او برتري مطلق نسبت به همه ي مردم نداشت؛ چرا كه حضرت خضر(ع) از جهاتي از موسي(ع) برتر بود، اگر چه از جهات ديگري موسي(ع) از خضر(ع) برتر بود.

شاهد روايي:

فرمودند: « … وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ فِي قِصَّةِ مَرْيَمَ ع‏ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ‏ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمِينَ‏ بِالْمَسِيحِ مِنْ غَيْرِ بَشَرٍ وَ كَذَلِكَ اصْطَفَى رَبُّنَا فَاطِمَةَ ع وَ طَهَّرَهَا وَ فَضَّلَهَا عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ سَيِّدَيْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّة … ـــــ و اين است گفتار خدا در داستان مريم(س) كه: همانا خدا تو را برگزيد و پاك نمود و تو را برگزيد بر زنان عالم به سبب مسيح بدون هيچ بشري ( به سبب تولّد مسيح از تو، بدون دخالت هيچ بشري) و همين طور پروردگار ما برگزيد فاطمه(س) و پاكيزه نمود او را و زيادت داد او را بر زنان عالم، به سبب حسن(ع) و حسين(ع) كه سرور جوانان اهل بهشت هستند.» (تحف العقول، ص405)

در اين حديث، به وضوح مي بينيد كه اصطفاء را برتري در رتبه ي وجودي معني نكرده اند، بلكه آن را به معني برگزيدگي در داشتن برخي اختصاصات دانسته اند. مريم(س) بر تمام زنان برگزيده شده در اينكه عيسي(ع) را به نحو خاصّ به دنيا آورده، و فاطمه(س) بر تمام زنان برگزيده شده از اين جهت كه مادر امام حسن و امام حسين(ع) است كه سرور جوانان بهشت هستند. پس هم مريم(س) بر تمام زنان برگزيده شده هم فاطمه(س)، لكن هر كدام از جهتي. لذا برگزيدگي يكي، مانع از برگزيدگي ديگري نيست.