معنای شرک مشرکان کعبه
جزء 11
سوره يونس، آيه 31
معناى شرك مشركان مكه
«قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ مَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَ مَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللّهُ فَقُلْ أَ فَلا تَتَّقُونَ»87؛ «بگو: كيست كه از آسمان و زمين، به شما روزى مى بخشد يا كيست كه حاكم بر گوش ها و ديدگان است و كيست كه زنده را از مرده بيرون مى آورد و مرده را از زنده خارج مى سازد و كيست كه كارها را تدبير مى كند؟ خواهند گفت: خدا. پس بگو: آيا پروا نمى كنيد»؟
پرسش . با توجه به اين كه مشركان مكه نه خالقيت اللّه را انكار مى كردند و نه ربوبيت خداوند را، با اين وصف، مشكل آنان چه بوده و براى بت ها چه نقشى قائل بودند؟
پاسخ اين است كه توحيد داراى درجات و مراتبى است؛ همچنان كه شرك نيز كه مقابل توحيد است، مراتب و درجاتى دارد و تا انسان همه مراتب و مراحل توحيد را طى نكند، موحد واقعى نيست. ما در اين جا به مراتب شرك اشاره مى كنيم:
1. شرك ذاتى؛
بعضى از ملل به دو (ثنويت) يا سه (تثليث) يا چند خدايى قديم ازلى و مستقل از يكديگر قائل بودند؛ يعنى اعتقاد به چند مبدئى. شرك در ذات، درست نقطه مقابل توحيد ذاتى است.
2. شرك در خالقيت؛
برخى خداوند را ذات بى مثل و مانند مى دانستند؛ اما برخى مخلوقات او را با او در خالقيت، شريك مى دانستند؛ مثلاً مى گفتند: خداوند، خالق خيرات است و شرور، آفريده بعضى از مخلوقات هستند. توحيد در خالقيت، نقطه مقابل اين شرك است.
3. شرك صفاتى؛
شرك در صفات، به علت دقيق بودن مسئله، در ميان عامه مردم، هرگز مطرح نبود. اشاعره (گروهى از متكلمين) دچار اين نوع شرك شده اند. اينان معتقدند كه صفات خداوند، زائد بر ذات اوست و نه عين آن.
4. شرك در پرستش؛
برخى در مرحله پرستش، چوب، سنگ، ماه، ستاره، خورشيد، درخت و… را مى پرستيدند. اين نوع از شرك، فراوان بود و هنوز هم در گوشه و كنار جهان يافت مى شود. نقطه مقابل اين شرك، توحيد در عبادت است.
5. شرك در ربوبيت؛
شاید این مطالب را هم بپسندید:
كه خود به دو قسم زير تقسيم مى شود:
الف) شرك در ربوبيت تكوينى؛ يعنى در اداره و تدبير جهان، موجودى ديگر را به طور مستقل، دخيل مى دانستند.
ب) شرك در ربوبيت تشريعى؛ يعنى در وضع قوانين و بايدها و نبايدهاى زندگى، به غير خداوند، رجوع مى كردند و به قوانين غيرالهى تن مى دادند. بنابراين مقدمات، مشركين اگر چه به توحيد ذاتى، صفاتى و افعالى قائل بودند، اما داراى دو نوع شرك زير بودند:
يك. شرك در عبادت؛ آنها به عبادت و پرستش بت ها مى پرداختند. خداوند در قرآن مى فرمايد: «إِذْ قالَ ِلأَبيهِ وَ قَوْمِهِ ما تَعْبُدُونَ. قالُوا نَعْبُدُ أَصْنامًا فَنَظَلُّ لَها عاكِفينَ»88.
مشركين در توجيه بت پرستى خود مى گفتند: «وَ الَّذينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاّ لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللّهِ زُلْفى»89؛ «ما بت ها را پرستش مى كنيم؛ به خاطر اين كه ما را به خدا نزديك كنند»؛ يعنى چيزهايى را مقرب الى اللّه مى دانستند كه خود خداوند آنها را قبول نداشت و از آنها نهى كرده بود و علاوه بر اين، به وسيله پرستش آن بت ها، مى خواستند به خداى واقعى نزديك شوند؛ در حالى كه پرستش، تنها سزاوار اوست و در توسل و شفاعت، نه پرستش است و نه توجه به كسى يا چيزى كه خدا از آن نهى كرد؛ بلكه توجه به كسانى است كه خداوند به اطاعت از آنان امر كرده است.
دو. شرك در ربوبيت تشريعى؛ اگر چه بر اساس آيه 31 سوره مباركه يونس، مشركين به توحيد در ربوبيت تكوينى (تدبير تكوينى) معترف بودند، اما در مقام عمل، از بايدها و نبايدهاى خداوند، پيروى نمى كردند و به تعبير قرآن كريم، از حكم جاهليت پيروى مى كردند و تابع آداب و رسوم غلط جاهلى بودند؛ «أفَحُكْمَ الْجاهِلِيّه يَبْغُونَ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ»90؛ «آيا خواستار حكم جاهليت هستيد؟ و براى مردمى كه يقين دارند، داورى چه كسى از خدا بهتر است»؟
در سوره آل عمران، آيه 83 نيز مى فرمايد: «أَ فَغَيْرَ دينِ اللّهِ يَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ»؛ «آيا غير از دين خدا را مى خواهيد؛ در حالى كه زمين و آسمان تسليم او هستند». بنابراين، مشركان دو نوع شرك داشتند؛
1. شرك در عبادت و پرستش.
2. شرك در ربوبيت تشريعى.
87. يونس 10، آيه 31.
88. شعراء 26، آيه 71 و 72.
89. زمر 39، آيه 3.
90. مائده 5، آيه 50.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسمان، تفسیر آیات برگزیده (جلد اول).
