تفسیر نیشابورى
فهرست این نوشتار:
پرسش : معرفی کتاب «تفسیر نیشابوری»
پاسخ اجمالی
تفسیر نیشابورى که نام اصلى آن «غرائب القرآن و رغائب الفرقان» است، توسط نظام الدین حسن بن محمد قمى نیشابورى (م850ق) نوشته شده است. این تفسیرکه تفسیرى ادبى و عرفانى است به عنوان مختصرى از تفسیرفخررازى و کشاف زمخشرى تلقّى شده است. او که عقاید اشعرى داشت بسیارى از نظرات معتزلى زمخشرى و حتى نظرات فخررازى را نقد و ابطال کرده است. حتى برخى از استنادهاى مفسرّان شیعه به آیات را رد کرده و نظرات خود را تبیین کرده است. اما با این حال، در ذیل برخى از آیات نسبت به شخصیت و مقام على بن ابى طالب(علیه السلام) ابراز محبت و تکریم کرده است. او حتى مطالب فلسفى را نیز در این کتاب ذکر کرده است که غالباً برگرفته از مطالب فخررازى مى باشد. وی گرایش صوفیانه و عرفانى نیز داشت و در تفسیرخود چنین تمایلاتى را بروز داده است.
پاسخ تفصیلی
تفسیر نیشابورى که نام اصلى آن «غرائب القرآن و رغائب الفرقان» است، توسط نظام الدین حسن بن محمد قمى نیشابورى (م850ق) نوشته شده است. این تفسیرکه تفسیرى ادبى و عرفانى است به عنوان مختصرى از تفسیرفخررازى و کشاف زمخشرى تلقّى شده است. او که عقاید اشعرى داشت بسیارى از نظرات معتزلى زمخشرى و حتى نظرات فخررازى را نقد و ابطال کرده است. حتى برخى از استنادهاى مفسرّان شیعهبه آیات را رد کرده و نظرات خود را تبیین کرده است. اما با این حال، در ذیل برخى از آیات نسبت به شخصیت و مقام على بن ابى طالب(علیه السلام) ابراز محبت و تکریم کرده است. او حتى مطالب فلسفى را نیز در این کتاب ذکر کرده است که غالباً برگرفته از مطالب فخررازى مى باشد. وی گرایش صوفیانه و عرفانى نیز داشت و در تفسیرخود چنین تمایلاتى را بروز داده است.
شیوه تدوین تفسیرنیشابوری:
ترتیب مباحث تفسیرنیشابورى بدین قرار است:
ابتدا اطلاعات کلى درباره سورهها را بیان کرده و سپس اختلاف قرائت ها را یاد آور شده و آنگاه به ترتیب به مباحث زیر پرداخته است:
وقف و ابتدا با تفصیل؛ تناسب و ارتباط آیات؛ معانى آیات و لغت هاى قرآنى؛ مباحث بلاغت و فصاحت؛ مباحث عرفانى و مباحث فقهى.
وى احادیث مربوط به آیات حتى روایات منقول از حضرت على(علیه السلام) را نقل کرده است. از این رو این تفسیرهم براى اهل سنتاهمیت دارد و هم براى علماى شیعه.
کتاب های هم نام تفسیرغرائب القرآن:
البته کتاب با عنوان غرایب و غریب القرآن فراوان نوشته شده است که برخى از آنها عبارتند از:
1ـ غرائب القرآن ابان بن تغلباز اصحاب امام صادق(علیه السلام) که اولین کتاب در این زمینه است.
2ـ غرائب القرآن محمد بن عُزَیر سجستانى معروف به عزیرى که به غرائب سجستانى و غرائب عزیرى شهرت دارد.
3ـ الذهب الابریز فى غرائب القرآن العزیز که توسط عبد الرحمن ابو زید ثعالبى (م875ق) نوشته شده است و تفسیرالجواهر الحسان او به نام تفسیرثعالبى معروف است.
4ـ غرائب القرآن احمدبن حسین بن مهران مقرى نیشابورى(م381ق).
5ـ غرائب القرآن محمد بن طیفور سجاوندى، که به غرائب سجاوندى شهرت دارد.
پی نوشت:
1ـ خیر الدین زرکلى، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چ8، 1989م، ج 2، ص 313، ص 215 و 216؛ ج3، ص331.
2ـ آقا بزرگ تهرانى، الذریعة الى تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، 1408ق، ج2، ص 480، ج 7، ص 6، ج12، ص148، ج16، ص38.
3ـ سید محسن امین، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق، ج 5، ص 28 به بعد.
4ـ نظام الدین نیشابورى، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق شیخ زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416ق.
