مزایا و معایب وجود احزاب چیست

کارکردهای احزاب

 

 

احزاب چه کارکردهایی در جامعه دارند؟ مزایا و معایب وجود احزاب چیست؟

 

از احزاب به «چرخ دنده ماشین دموکراسی» و «ستون فقرات دموکراسی»[35] تعبیر شده است. در حقیقت احزاب سیاسی با کارکردهای متفاوتی که دارند به عنوان جزیی از کل مردم در تلاش برای اعمال نفوذ و به دست گرفتن قدرت، خود را نماینده آنان اعلام می‌کنند و افرادی را که دارای دیدگاه‌ها و منافع مشترکی هستند گرد هم می‌آورند. در مورد رأی دهندگان با تدوین برنامه‌ها و خط مشی‌های دقیق کاندیداها، انتخاب را برایشان آسان می‌کنند. در مورد دولت‌ها، طرفداران را به منظور دست یابی و اجرای برنامه‌های تعیین شده برای آن‌ها آماده می‌کنند، برای اشخاصی که علاقه مند به شرکت در مسائل اجتماعی هستند فرصت‌های مناسب را فراهم می‌آورند تا وسیله‌ای جهت آموزش سیاسی و مجرای تأثیرگذاری بر سیاست‌های کلی حکومت باشد.[36]

 

اساسی‌ترین کارویژه احزاب این گونه معرفی شده است:

 

1. رقابت انتخاباتی با هدف پیروزی؛ از کارویژه‌های مهم احزاب گزینش نامزدهای انتخاباتی و تلاش برای کسب آراء مردم و پیروزی در جریان انتخابات است.

 

2. تدوین سیاست‌های عمومی؛ احزاب مجموع برنامه‌ها و سیاست‌های مورد نظر خود را برای اعضا و مردم تبیین می‌نمایند.

 

3. آموزش سیاسی مردم؛ از کارویژه‌های مهم احزاب آموزش سیاسی مردم و بالا بردن آگاهی سیاسی افراد است.

 

4. برخورد و انتقاد از حکومت؛ احزاب با در نظر گرفتن عملکرد و رفتار دولتمردان، مجموعه عملکرد نظام سیاسی را زیر نظر داشته و رفتارهای نامناسب حکومت را مورد انتقاد قرار می‌دهند.

 

5. واسطه میان حکومت و مردم؛ حزب پیوند دهنده فرد و حکومت است.

 

6. تسهیل کار حکومت پارلمانی؛ احزاب به عنوان پشتوانه برای حکومت پارلمانی هستند.

 

7. گردآوری همفکران؛ حزب همه همفکران و کسانی که دارای گرایش فکری و سیاسی نزدیک به هم هستند را گرد هم می‌آورد.[37]

 

در مجموع، مواردی که به عنوان کارویژه‌های احزاب سیاسی مطرح شده است عبارتند از:

 

1. سازماندهی

سازماندهی انتخابات یکی از کارویژه‌های مهم احزاب سیاسی است.

 

2. آموزش

برنامه ریزی آموزشی و سیاسی از وظایف احزاب سیاسی می‌باشد که به منظور ارتقای سطح فکری افراد، ایجاد انگیزه مشارکت سیاسی و کادرسازی برای تصدی قدرت و اداره موفق جامعه انجام می‌گیرد.

 

3. انضباط دهندگی

احزاب سیاسی برای نیل به اهداف خود به انضباط نیازمندند و تلاش می‌کنند تا آن را در عمل به اعضای خود آموزش دهند.

 

4. مسئولیت سیاسی

احزاب می‌توانند به عنوان مکانیزمی عمل نمایند که روح مسئولیت پذیری را در افراد اشاعه داده، آنان را به قبول مسئولیت‌های سیاسی و اجتماعی وادار کنند.[38]

 

در مقابل کارویژه‌های مثبت و مزایای احزاب سیاسی، احزاب دارای معایب و کارویژه‌های منفی نیز هستند که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان در این موارد برشمرد:

خدشه به آزادی افراد؛ حزب با جبریت ساختاری و تشکیلاتی خاص خود، اراده واقعی و آزادی اندیشه و انتخاب را از افراد می‌ستاند و فرد ناچار است از تصمیم‌هایی که رهبران به نام حزب می‌گیرند، پیروی کند. حزب با تشکیلات سنگین و مجهز، فرد را در خود حل کرده، آزادی عمل را از وی می‌گیرد.

 

خدشه به وحدت ملی؛ ‌ از دیگر زیان‌های احزاب سیاسی از بین بردن وحدت و هبستگی ملی به نفع همبستگی حزبی است، زیرا هر حزب تنها برنامه‌های سیاسی و اجتماعی خود را درست و مناسب دانسته و برنامه‌های دیگر احزاب را مورد نقد و حمله قرار می‌دهد و بدین ترتیب زمینه‌های واگرایی و پراکندگی نیروهای سیاسی را فراهم می‌آورد.

 

سیاست زدگی؛ هرچند معضلات و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه به مراتب آسان تر از معضلات سیاسی قابل حل است احزاب سیاسی با تحلیل سیاسی از تمامی مشکلات، هرگونه راه حل را با بن بست مواجه می‌سازند. بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی ریشه فنی و غیرسیاسی دارد که از طریق دانش و آگاهی قابل رفع است، ولی حزب با نگاهی سیاسی به همه مسائل حل آن‌ها را با مشکل روبه رو می‌سازد.[39]

 

لازم به ذکر است:

سیاست‌زدگی را می‌توان یکی از آفات جدی فعالیت‌های سیاسی دوره دانشجویی دانست. به این معنا که شرایط خاص سنی دانشجو، روحیه ی پرنشاط سیاسی – اجتماعی و میل به هویت‌یابی و نقش آفرینی در جامعه و نظام سیاسی، دانشجویان را متمایل به فعالیت‌های سیاسی می‌نماید. در عین حال کم‌تجربگی سیاسی و عدم آشنایی کامل با پیچیدگی رفتار سیاست‌ورزان و نخبگان سیاسی اجتماعی از یک سو و از سوی دیگر تلاش سازمان یافته گروه‌ها و جریانات سیاسی برای بهره‌برداری از هیجانات جوانان در جهت پیشبرد اهداف خود سبب می‌گردد تا فعالیت دانشجویی از محیط سیاست ورزی به نوعی سیاست‌بازی کشیده شود. از سویی با توجه به آن که این رویکرد به تدریج موجب سرخوردگی کسانی می‌گردد که مورد بهره‌برداری جریانات سیاسی قرار گرفته‌اند، نهایتاً به یک نوع سیاست‌زدگی و گریز از سیاست می‌انجامد.

 

رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در این خصوص چنین هشدار می‌دهند:

«حالا اینجا یک نکته‌ی اساسی مطرح می‌شود که من همیشه در مواجهه‌ی با دانشجویان، روی آن تکیه می‌کنم؛ و آن، «پیدا کردن قدرت تحلیل مسائل و جریان‌های مهم کشور» است. سیاست در دانشگاه‌ها – که بنده همیشه روی آن تأکید کرده‌ام – به این معناست. ما دو کار سیاسی داریم: سیاست‌زدگی و سیاست‌بازی؛ این یک‌جور کار است. این را من به هیچ‌وجه تأیید نمی‌کنم؛ نه در دانشگاه و نه در بیرون دانشگاه؛ به خصوص در دانشگاه. یکی هم سیاست‌گری است؛ یعنی حقیقتاً فهم و قدرت تحلیل سیاسی پیدا کردن؛ که یکی از وظایف تشکل‌های دانشجویی این است. من تأکید می‌کنم، تشکل‌های دانشجویی نوع برنامه‌ریزی و کار را به کیفیتی قرار دهید که دانشجو قدرت تحلیل سیاسی پیدا کند؛ هر حرفی را به آسانی نپذیرد و هر احتمالی را به‌آسانی در ذهن خودش راه ندهد یا رد نکند؛ این قدرتِ تحلیل سیاسی، خیلی مهم است. ما غالباً چوب این را خورده‌ایم؛ نه ما، بلکه ملت‌های دیگر هم بر اثر خطاها و خبط‌هایی در فهم سیاسی‌شان، گاهی مشکلات بزرگی را از سر گذرانده‌اند. این، یک مسئله‌ی مهم است.»[40]

 

[35]. عالم، عبدالرحمن، بنیادهای علم سیاست، پیشین، ص 345-348.
[36]. بیتهام، دیوید، بویل، کوین، دموکراسی چیست، ترجمه شهرام نقش تبریزی، تهران: ققنوس، ص 27.
[37]. همان، ص 349-350.
[38]. سجادی، سیدعبدالقیوم، مبانی تحزب در اندیشه سیاسی اسلام، قم: بوستان کتاب، 1382، ص 43- 45.
[39]. ابوالحمد، عبدالحمید، مبانی علم سیاست، تهران: توس، 1370، ص 437- 440.
[40].  بیانات در دیدار دانشجویان نمونه‌ و نمایندگان تشکل‌هاى مختلف دانشجویى، 25/7/1385.

 

منبع: هدانا برگرفته از پرسش ها و پاسخ ها «جریان شناسی سیاسی» .

ویژه نامه سیاست