مبانی و اصول معاد چیست

6-مبانى معاد

معاد بر چه اصولى مبتنى است؟

 

مسئله معاد و کلّيت آن، يکى از سنّت هاى الهى مى باشد که بر چند اصل کلّى حاکم بر هستى مبتنى است که به اختصار به آنها اشاره مى شود:

يک . اصل بقا

يکى از اصول کلّى حاکم در وجود، آن است که هر موجودى پس از آنکه پا به عرصه وجود گذاشت، ديگر معدوم نمى گردد (به اين معنا که از صفحه وجود برچيده شده و باطل محض گردد). آنچه که به نظر ما معدوم مى آيد، صورت عوض کردن است؛ نه آنکه معدوم شود.

به بيان ديگر موجود، تحوّل و تبدّل دارد و صورت عوض مى کند؛ ولى معدوم نمى گردد.

دو . اصل حرکت

بر طبق اين اصل، همه موجودات در حرکت اند؛ يعنى، هر موجودى در مسير خاص خود، بر اساس قوانين حساب شده به حرکت افتاده و پيوسته در حرکت مى باشد تا اينکه به مبدأ متعال برسد. آنچه در نظام وجود ديده مى شود، مسئله حرکت و در نتيجه آن، تبدّل ها، تحوّل ها، صيرورت ها، شدن ها وصورت عوض کردن ها است؛ نه نابودى و بطلان محض و از صفحه وجود برچيده شدن.

سه . اصل علّت و معلول

اين اصل که مبتنى بر اصل سابق است، بيانگر اين حقيقت و سنّت حاکم بر هستى است که در حرکت موجود آفريده شده، مرحله اوّل حرکت، نسبت به مرحله بعدى سازنده است و هر مرحله بعدى، نسبت به مرحله قبلى نتيجه و معلول است.

به بيان ديگر قدم هاى اوّل حرکت، سازنده قدم هاى بعدى و قدم هاى بعدى معلول قدم هاى اوّل است.

چهار . اصل تبعيّت نتيجه حرکت از چگونگى حرکت

بر اساس اين اصل ـ که در واقع بيان ديگرى از اصل قبل است ـ نتيجه حرکت، دقيقا تابع حرکت و چگونگى آن است؛ يعنى، دو موجود که داراى جهاز وجودى متفاوتى اند و براى هر کدام مسير خاص حرکت وجود دارد، در پايان حرکت، دو نتيجه متفاوت خواهند داشت. براى مثال دانه گندم ـ که داراى جهاز خاص وجودى است و مسير خاصى دارد ـ وقتى شروع به حرکت مى کند، در يکى از مقاطع، به صورت سنبل در مى آيد. در مقابل، دانه درخت ـ که داراى جهاز وجودى ديگر و مسير ديگرى است ـ وقتى حرکت مى کند، در نقطه اى از نقاط حرکت، به صورت درخت معيّنى در مى آيد.

هر دوى اين دانه ها، حرکت کرده اند؛ اما چون هر کدام داراى جهاز وجودى مخصوص است و هر کدام به تناسب جهاز خود، راه و مسير خاصى دارد و هر يک، از راه و مسير خود پيش رفته است؛ طبعاً دو حرکت متفاوت تحقّق مى يابد. پس دو نتيجه گوناگون بر اين دو حرکت مختلف، مترتّب مى گردد و هرگز اين دو حرکت، از دو موجود با دو جهاز در دو مسير، به يک نتيجه منتهى نمى گردد.

اين اصول چهارگانه، در مسئله معاد و بازگشت وجود، ثابت است؛ زيرا اگر پرسيده شود: به چه دليل همه هستى و موجودات، برگشت دارند و به سوى مبدأ وجود (ذات اقدس اله) در حرکت اند؟ پاسخ مى دهيم: هر وجودى که به وجود مى آيد، ديگر معدوم نخواهد شد (اصل بقا) و همواره در حرکت و تحوّل و تبدّل است (اصل حرکت).

اين حرکت ها، متوجّه يک نقطه خاص؛ يعنى، ذات مقدس حق است و هر مرحله از حرکت اين موجود، سازنده حرکت بعد و حرکت بعد، نتيجه و معلول حرکت قبل است (اصل علّت و معلول). هر موجودى، بر اساس نوع و چگونگى حرکت، نتيجه خاص حرکت خويش را خواهد ديد (اصل تبعيت نتيجه حرکت از چگونگى حرکت) [35]؛ چنان که سرانجام فردى «بهشت» و فرجام ديگرى چه بسا «جهنم» خواهد شد.

 

[35]. ر.ک: بازگشت به هستى، محمد شجاعى، صص 71 ـ 74؛ معاد يا بازگشت به سوى خدا، همو، ج 1، ص 81.

 

منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، فرجام شناسی/ مؤلف محمدرضا كاشفى

ویژه نامه اعتقادات و پاسخ به شبهات

.