غريزه های سيری ناپذير انسان از نظر استاد شهید مطهری

نيازهاي طبيعى انسان بر دو قسم است. يك نوع نيازهاى محدود و سطحى است؛ مثل خوردن و خوابيدن. در اين نوع از نيازها همين كه ظرفيت غريزه اشباع و حاجت جسمانى مرتفع گردد، رغبت انسان هم از بين مى ‏رود و حتى ممكن است به تنفر و انزجار مبدل گردد، ولى يك نوع ديگر از نيازهاى طبيعى، عميق و دريا صفت و هيجان پذير است مانند پول پرستى و جاه طلبى.

هر جامعه‏ اى از لحاظ خوراك يك مقدار معين تقاضا دارد؛ يعنى اگر كشورى مثلًا بيست ميليون جمعيت داشته باشد مصرف خوراكى آنها معين است كه كمتر از آن نبايد باشد و زيادتر هم اگر باشد نمى‏ توانند مصرف كنند. فرضاً اگر گندم زياد داشته باشند به دريا مى ‏ريزند. درباره اين جامعه اگر بپرسيم مصرف خوراك آن در سال چقدر است، جواب مقدار مشخصى خواهد بود. ولى اگر درباره يك جامعه بپرسيم كه از نظر علاقه افراد به پول چقدر احتياج به ثروت هست؟ يعنى چقدر پول لازم دارد تا حس پول پرستى همه افراد آن را اشباع كند به طورى كه اگر باز هم بخواهيم به آنها پول بدهيم بگويند ديگر سير شده‏ ايم، ميل نداريم و نمى ‏توانيم بگيريم، جواب اين است كه اين خواست حدى نخواهد داشت.

علم دوستى هم همين حالت را دارد. در حديثى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله آمده است:
«مَنهومانِ لا يَشْبَعانِ طالِبُ عِلْمٍ وَ طالِبُ مالٍ» يعنى دو گرسنه هرگز سير نمى‏ شوند: يكى جوينده علم و ديگر طالب ثروت، هرچه بيشتر به آنها داده شود اشتهاشان تيزتر مى‏ گردد.
جاه طلبى بشر هم از همين قبيل است. ظرفيت بشر از نظر جاه طلبى پايان ناپذير است. هر فردى هر مقام اجتماعى و هر پست عالى را كه به دست آورد باز هم طالب مقام بالاتر است؛ و اساساً هرجا كه پاى حس تملك به ميان بيايد از پايان پذيرى خبرى نيست.
غريزه جنسى دو جنبه دارد: جنبه جسمانى و جنبه روحى. انسان، از جنبه جسمى محدود است. از اين نظر يك زن يا دو زن براى اشباع مرد كافى است، ولى از نظر تنوع طلبى و عطش روحى‏ اى كه در اين ناحيه ممكن است به وجود آيد شكل ديگرى دارد.
حالت روحى مربوط به اين موضوع دو نوع است: يكى آن است كه به اصطلاح «عشق» ناميده مى‏ شود. اين عطش روحى فعلًا محل بحث ما نيست. اين نوع از عطش هميشه جنبه فردى و شخصى دارد يعنى به موضوع خاص و شخص خاص تعلق مى ‏گيرد و رابطه او را با غير او قطع مى‏ كند. اين نوع از عطش در زمينه محدوديت ها و محروميت ها به وجود مى ‏آيد.
نوع ديگر عطش روحى آن است كه به صورت حرص و آز درمى ‏آيد كه از شوؤن حس تملك است و يا آميخته ‏اى است از دو غريزه پايان ناپذير: شهوت جنسى و حس تملك. اين همان است كه در صاحبان حرمسرا هاى قديم و در اغلب پولداران و غيرپولداران عصر ما و غرب مدرن وجود دارد. اين نوع از عطش تمايل به تنوع دارد. از يكى سير مى ‏شود و متوجه ديگرى مى ‏گردد. در عين اينكه دهها نفر در اختيار دارد در بند دهها نفر ديگر است و همين نوع از عطش است كه در زمينه بى ‏بند و بارى‏ ها و معاشرت هاى به اصطلاح آزاد به وجود مى‏ آيد. اين نوع از عطش است كه «هوس» ناميده مى ‏شود.

 

منبع:

مجموعه آثار شهيد مطهري،ج19، ص446