علت جمع خواندن نماز شیعیان

براى پاسخ به چند نكته اشاره مى كنيم:

1- اهل تسنن جواز جمع ميان نماز ظهروعصر و نماز مغرب و عشائ را منكرند اما در هنگام سفر يا خوف و يا زمانى كه هوا بارانى است، جمع كردن ميان آنها را در يك وقت جايز مى دانند. هم چنانكه شيعيان اقامه مى كنند. اما شيعيان معتقدند كه مى توان نمازهاى ظهر و عصر را بعد از زوال شمس در يك وقت با مراعات ترتيب اقامه كرد و لازم نيست انسان، وقتى نماز ظهر را خواند دنبال كار ديگر برود و وقتى سايه شاخص به اندازه خود شاخص گرديد يا به اندازه دو برابر آن گرديد، (بر اساس اختلافى كه ميان آنها موجود است) براى اقامه نماز عصر آماده شود. از اين رو به نظر شيعه گرچه نماز خواندن در پنج وقت مستحب مى باشد. اما پشت سرهم خواندن نيز اشكال ندارد.

2- دليل اهل تسنن اين است كه روايت شده پيامبر (ص) بين نماز ظهر و عصر فاصله مى انداخته است. اما به نظر شيعه اين مطلب نمى تواند مرام آنها را در وجوب تفريق ثابت بكند. به لحاظ اينكه سيره عملى لزوما مفيد وجوب نيست، بلكه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب نياز به قرينه و دليل جداگانه دارد. افزون بر آن ملتزم بودن پيامبر (ص) به پنج وقت براى اقامه نماز جماعت به جهت اين بوده است كه مردم بر زمان آمدن پيامبر (ص) اطلاع پيدا بكنند تا سوئالاتى كه دارند از محضرش بپرسند و اين در حقيقت انگيزه اى براى اجتماع مردم در مسجد بوده است. بنابراين شيوه فوق هيچوقت نمى تواند دلالت بكند بر اينكه جمع بين نمازهاى مترتبه جايز نيست.

3 تشيع، گذشته از اين كه مدعاى سنى ها را قابل دفاع نمى داند بر مدعاى خود هم دليل دارد. و آن رواياتى است كه بر جمع نماز ظهر و عصر از جانب پيامبر (ص) حتى در غير مواقع سفر و خطر و كار تعجيلى دلالت مى كنند. از جمله، آنها در روايتى است كه عمر از علت جمع بين دو نماز توسط پيامبر (ص) جويا مى شود، پيامبر (ص) در جواب مى فرمايد: به خاطر گشايش و تخفيف بر امتم اين كار را كردم. اين روايات را مالك و احمد بن حنبل هم در كتبشان روايت كرده، ولى فتوا داده اند كه به علت اعراض اصحاب از عمل به آن روايات نمى توان به آن عمل كرد. افزون بر اينها، روايات زيادى از ائمه (ع) در اين باره وارد شده است از جمله امام صادق (ع) فرمود:» وقتى آفتاب زوال پيدا كرد وقت نماز ظهر و عصر داخل شده، جز اينكه نماز ظهر قبل از نماز عصر است. «مفهوم اين روايت با توجه بر اينكه ترتيب بين دو نماز ظهر و عصر امر مفروغ عنه بين تمام مسلمين بوده و به جهت روشن بودن آن نيازى به بيان امام نداشت، معلوم مى شود كه مقصود امام همانا اشاره به جواز امكان جمع بين دو نماز ظهر و عصر بوده است.

در اين باره در كتاب وسائل الشيعه دو تا عنوان ذيل با مجموعه احاديثى آمده است: 1- باب جواز جمع بين دو نماز در يك وقت به خاطر عذر به شكل جماعت و هم به شكل فرادى 2- باب جواز جمع بين دو نماز در يك وقت براى خاطر غير عذر. حاصل سخن اينكه پيغمبر (ص) نماز ظهرين و مغربين را به جمع و تفريق ادائ مى فرمود و همين سيره هم در ميان ائمه (ع) رواج داشت.

ترديدى نيست كه پيامبر اسلام (ص) نمازها را گاهى در سه وقت مى‏خواندند و به عبارت ديگر ظهر و عصر و مغرب و عشاء را پشت سر هم مى‏ خواندند و مى ‏فرمودند: چنين مى‏كنم تا امّتم راحت باشند. اين گونه روايات مى‏رساند كه پيامبر اسلام، راحتى امت را در نظر گرفته‏اند و جمع خوانده‏اند. شيعيان در طول تاريخ، تلاش كرده‏اند كه سنت‏هاى پيامبر را زنده نگهدارند و اين هم يكى از سنّت‏هاى پيامبر است. براى نمونه برخى از روايات را در زمينه‏ى جمع خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشاء مى‏آوريم:

روايات شيعه:

عبدالله بن سنان از حضرت امام صادق (ع) نقل كرده كه آن حضرت فرمود: پيامبر خدا (ص) بدون اين كه عذرى در كار باشد، ظهر و عصر و نيز مغرب و عشاء را با يك اذان و دو اقامه خواندند، (وسائل‏الشيعه، ج 3، ص 160، باب 32، ح 1).

اسحاق بن عمار از امام صادق (ع) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمود: پيامبر خدا بدون اين كه عذرى در كار باشد، ظهر و عصر را در يك جا خواندند. عمر به آن حضرت گفت: آيا در نماز چيز تازه‏اى پيدا شده؟ پيامبر اكرم (ص) گفت: نه چيز تازه‏اى درباره نماز نيامده وليخواستم بر امت خودم گشايشى بدهم، (وسايل، ج 3، ص 161، ح 2).

عبدالملك قمى مى‏گويد: به امام صادق (ع) گفتم: مى‏توانم بين دو نماز را بدون اين كه عذرى داشته باشم جمع بكنم؟ امام در جواب گفت: پيامبر خدا اين كار را انجام داد و خواست كه امت را در آسايش و سبكى قرار دهد، (همان، ح 3).

سعيد بن جبير از ابن عباس نقل كرده كه او گفت: پيامبر خدا بدون اين كه خطر و سفرى در بين باشد، ظهر و عصر را با هم خواند. ابن عباس گفت: پيامبر خواست با اين كارش امت را در آسايش قرار دهد و كسى از امت او به زحمت و مشقت نيفتد، (همان، ح 4).

امام صادق (ع) فرمود: پيامبر اسلام (ص) وقتى كه ظهر شد، نماز ظهر و عصر را با جماعت اقامه كرد، بدون اين كه عذرى در كار باشد و همچنين نماز مغرب و عشاء را، بدون اين كه عذرى در كار باشد، و قبل از سقوط شَفَق با جماعت اقامه كرد و پيامبر اين كار را فقط براى وسعت داشتن وقت، انجام داد (وسائل الشيعه، ج 3، ص 101، باب 7، ح 6، ابواب مواقيت، چاپ آخوندى).

عبدالله بن عمر مى‏گويد: پيامبر با اين كه در مدينه بود و مسافر نبود نماز را تمام و با هم خواند، (همان، ح 7).

امام باقر (ع) فرمود: پيامبر خدا ظهر و عصر و نيز مغرب و عشاء را با يك اذان و دو اقامه خواندند، (همان، ح 11).

اين روايات مى‏فهماند كه پيامبر خدا نمازها را جمع خوانده است و مى‏خواست كه مردم جمع بخوانند تا راحت باشند. بنابراين اگر كسى جمع خواند عمل به سنّت پيامبر كرده است.

روايات اهل سنت:

جابر بن زيد از ابن عباس نقل كرده است كه پيامبر خدا (ص) هفت ركعت مغرب و عشاء را با هم خواند و هشت ركعت ظهر و عصر را با هم خواند و آن حضرت در مدينه بود، (صحيح بخارى، ج 1، ص 201، باب تأخيرالظهر اليالعصر، ح 518، چاپ پنجم، 1993- 1414، نشر و توزيع دار ابن كثير و اليمامه، دمشق و بيروت).

و نيز مى‏گويد: پيامبر اسلام هفت ركعت را با هم خواند و هشت ركعت را هم با هم خواند، (همان، ص 206، ح 537، باب وقت المغرب).

ابن عباس مى‏گويد: پيامبر اسلام در مدينه، بين ظهر و عصر و بين مغرب و عشاء را جمع مى‏كرد، بدون اين كه عذرى در كار باشد، (صحيح سنن نسائى، ج 1، ص 200، ح 601، باب الجمع بين الصلوتين فيالحضر).

سعيد بن جبير از ابن عباس نقل مى‏كند: رسول خدا (ص) ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواند بدون اين كه خطر و يا سفرى در كار باشد، (صحيح مسلم، ج 1، ص 489، ح 49، باب الجمع بين الصلوتين فيالحضر، چاپ اول، دار احياء التراث العربى، 1955، 1374، بيروت).

عبدالله بن شقيق مى‏گويد: روزى ابن عباس پس از نماز عصر، براى ما سخنرانى مى‏كرد. سخنرانى طولانى شد، آفتاب غروب كرد، هوا تاريك شد، ستارگان در آسمان ظاهر شدند و مردم مى‏گفتند: وقت نماز است. مردى از بنى تميم كه هميشه نماز را اول وقت مى‏خواند نزد ابنعباس آمد و گفت: بابا وقت نماز است و سخن را كوتاه كن. ابن عباس به او گفت: اى بى‏مادر آيا تو به من سنت پيامبر را تعليم مى‏دهى؟ من خودم ديدم كه پيامبر اسلام ظهر و عصر را با هم مى‏خواند و مغرب و عشاء را با هم مى‏خواند. عبدالله بن شقيق مى‏گويد: من به شك افتادم. رفتم نزد ابوهريره و از او پرسيدم. ابوهريره گفت: ابن عباس راست مى‏گويد، (صحيح مسلم، ج 1، ص 491، ح 57 و 58).

سعيد بن جبير از ابن عباس نقل مى‏كند كه گفت: پيامبر اسلام بدون اين كه خطر و يا سفرى در كار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم مى‏خواندند. سعيد بن جبير از ابن عباس از حكمت جمع كردن پرسيد. او گفت: پيامبر خواست كه امت خود را به مشقت و زحمتنيندازد، (همان، ص 490، ح 54).

عكرمه از ابن عباس نقل مى‏كند كه پيامبر اسلام در مدينه، بدون اين كه مسافر باشد، مغرب و عشاء را و نيز ظهر و عصر را با هم خواند، (مسند احمد بن حنبل، ح 1، ص 221، س 27، چاپ شده در ضمن «موسوعه‏السنه» الكتب السته و شروح‏ها، چاپ دوم).

پيامبر (ص) در مدينه بدون اين كه خطرى باشد و يا باران ببارد، ظهرو عصر و مغرب و مغرب و عشاء را با هم مى‏خواندند. از ابن‏عباس پرسيدند: چرا چنين كرد؟ ابن عباس گفت: تا امت در مشقّت نباشد (صحيح سنن نسائى، ج 1، ص 200، ح 601).

سعيد بن جبير از ابن عباس نقل مى‏كند كه: پيامبر بدون اين كه خطر و سفرى باشد ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواند (صحيح مسلم، ج 1، ص 489، ح 49، باب الجمع بين الصلوتين، چاپ اول، دار احياء التراث العربى، بيروت، 1955 ميلادى).

روايات اهل سنت در اين زمينه فراوان است. براى نمونه به اين چند روايت اشاره كرديم. بر اساس اين روايات پيامبر اسلام نماز مغرب و عشاء و ظهر و عصر را با هم مى‏خواندند و هدفشان هم اين بود كه مردم راحت باشند و آن حضرت مى‏ديدند كه مردم در مشقّت هستند و به خاطر همين چنين كردند. حال اگر كسى يا گروهى و يا امّتى مانند پيامبر نماز بخواند، نه تنها كار بدى نكرده‏اند بلكه به سنّت پيامبر عمل كرده‏اند. آن چه بد است، رها كردن سنّت پيامبر است. هر كس سنّت پيامبر را رها كند، مرتكب كار زشت شده است، نه آن كس كه به اين سنت عمل مى‏كند.

بر پايه اين روايات، جمع كردن بين نماز ظهر و عصر و نيز مغرب و عشا، هيچ‏گونه اشكالى ندارد و متهم ساختن شيعه به اين كه خلاف سنت پيامبر عمل مى‏كنند، كار دشمنان اسلام و مسلمين است.

براى آگاهى بيشتر ر. ك:

وسائل الشيعه، ج، 2 ص 159

لنكرانى، نهايه التقرير فى مباحث الصلوه، ج، 1 ص 33

سلطان الواعظين شيرازى، شبهاى پيشاور، ص 108

سبع مسائل فقهيه، آيه الله الشيخ جعفر السبحانى

براى نمونه بخشى از احاديثى كه در كتابهاى معتبر اهل سنت درباره جمع خواندن نماز توسط پيامبر (ص) در شهر مدينه در غير سفر و خوف و باران آمده است را ذكر ميكنيم:

– كتاب المسند- الامام الشافعى ص 214:

صلى رسول الله صلى الله عليه وسلم الظهر والعصر والمغرب والعشاء جمعا من غير خوف ولا سفر.

– مسند احمد- الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 223:

جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء بالمدينه فى غير خوف ولا مطر قيل لابن عباس وما أراد لغير ذلك قال أراد ان لا يحرج أمته حدثنا

– مسند احمد- الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 251:

خطبنا ابن عباس يوما بعد العصر حتى غربت الشمس وبدت النجوم وعلق الناس ينادونه الصلاه وفى القوم رجل من بنى تميم فجعل يقول الصلاه الصلاه قال فغضب قال أتعلمنى بالسنه شهدت رسول الله صلى الله عليه وسلم جمع بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء قال عبد الله فوجدت فى نفسى من ذلك شيأ فلقيت أبا هريره فسألته فوافقه

– مسند احمد- الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 283:

جمع النبى صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر بالمدينه فى غير سفر ولا خوف قال قلت يا أبا العباس ولم فعل ذلك قال ذلك أراد أن لا يحرج أحدا من أمته

– مسند احمد- الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 346:

جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء فى غير مطر ولا سفر قالوا يا أبا عباس ما أراد بذلك قال التوسع على أمته

– مسند احمد- الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 354:

جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء فى المدينه من غير خوف ولا مطر قلت لابن عباس لم فعل ذلك قال كى لا يحرج أمته

– مسند احمد- الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 360:

ان رسول الله صلى الله عليه وسلم جمع بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء فى السفر والحضر

– صحيح البخارى- البخارى ج 1 ص 137:

ان النبى صلى الله عليه وسلم صلى بالمدينه سبعا وثمانيا الظهر والعصر والمغرب والعشاء

– صحيح مسلم- مسلم النيسابورى ج 2 ص 151:

صلى رسول الله صلى الله عليه وسلم الظهر والعصر جميعا والمغرب والعشاء جميعا فى غير خوف ولا سفر و عن ابن عباس قال صلى رسول الله صلى الله عليه وسلم الظهر والعصر جميعا بالمدينه فى غير خوف ولا سفر قال أبو الزبير فسألت سعيدا لم فعل ذلك فقال سألت ابن عباس كما سألتنى فقال اراد ان لا يخرج احدا من امته

– صحيح مسلم- مسلم النيسابورى ج 2 ص 152:

جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء بالمدينه فى غير خوف ولا مطر (فى حديث وكيع) قال قلت لابن عباس لك فعل ذلك قال كى لا يحرج امته وفى حديث ابى معاويه قيل لابن عباس ما اراد إلى ذلك قال اراد ان لا يحرج امته و عن ابن عباس قال صليت مع النبى صلى الله عليه وسلم ثمانيا جميعا وسبعا جميعا و عن ابن عباس ان رسول الله صلى الله عليه وسلم صلى بالمدينه سبعا وثمانيا الظهر والعصر والمغرب والعشاء و عن عبد الله بن شقيق قال خطبنا ابن عباس يوما بعد العصر حتى غربت الشمس وبدت النجوم وجعل الناس يقولون الصلاه الصلاه قال فجاءه رجل من بنى تميم لا يفتر ولا ينثنى الصلاه الصلاه فقال ابن عباس أتعلمنى بالسنه/ صفحه 153/ لا ام لك ثم قال رأيت رسول الله صلى الله عليه وسلم جمع بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء قال عبد الله بن شقيق فحاك فى صدرى من ذلك شئ فاتيت ابا هريره فسألته فصدق مقالته وحدثنا ابن ابى عمر حدثنا وكيع حدثنا عمران بن حدير عن عبد الله بن شقيق العقيلى قال قال رجل لابن عباس الصلاه فسكت ثم قال الصلاه فسكت ثم قال الصلاه فسكت ثم قال لا ام لك أتعلمنا بالصلاه وكنا نجمع بين الصلاتين على عهد رسول الله صلى الله عليه وسلم

– سنن أبى داود- ابن الاشعث السجستانى ج 1 ص 271:

1210- صلى رسول الله صلى الله عليه وسلم الظهر والعصر جميعا، والمغرب والعشاء جميعا، فى غير خوف ولا سفر،

– سنن أبى داود- ابن الاشعث السجستانى ج 1 ص 271:

1211- جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء بالمدينه من غير خوف ولا مطر، فقيل لابن عباس: ما أراد إلى ذلك؟ قال: أراد أن لا يحرج أمته.

– سنن أبى داود- ابن الاشعث السجستانى ج 1 ص 272:

1214- صلى بنا رسول الله صلى الله عليه وسلم بالمدينه ثمانيا وسبعا: الظهر والعصر، والمغرب والعشاء، ولم يقل سليمان ومسدد بنا قال أبو داود: ورواه صالح مولى التوأمه عن ابن عباس قال: فى غير مطر.

– سنن الترمذى- الترمذى ج 1 ص 121:

138 باب ما جاء فى الجمع بين الصلاتين فى الحضر 187 (جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر، وبين المغرب والعشاء بالمدينه، من غير خوف ولامطر. قال: فقيل لابن عباس: ما اراد بذلك؟ قال: اراد ان لا يحرج امته). وفى الباب عن ابى هريره و العمل على هذا عند اهل العلم: ان لا يجمع بين الصلاتين إلا فى السفر أو بعرفه./ صفحه 122/ ورخص بعض اهل العلم ومن التابعين فى الجمع بين الصلاتين للمريض وبه يقول احمد، وإسحاق وقال بعض اهل العلم: يجمع بين الصلاتين فى المطر. وبه يقول الشافعى، واحمد، وإسحاق ولم ير الشافعى للمريض ان يجمع بين الصلاتين.

– سنن الترمذى- الترمذى ج 5 ص 392:

أخبرنا أبو عيسى الترمذى، قال جميع ما فى هذا الكتاب من الحديث هو معمول به، وبه أخذ بعض أهل العلم ماخلا حديثين حديث ابن عباس: أن النبى صلى الله عليه وسلم جمع بين الظهر والعصر بالمدينه، والمغرب والعشاء من غير خوف ولاسفر، ولا مطر.

– السنن الكبرى- البيهقى ج 3 ص 166:

(باب الجمع فى المطر بين الصلاتين) (اخبرنا) عن ابن عباس انه قال صلى الله عليه وسلم الظهر والعصر جميعا والمغرب والعشاء جميعا فى غير خوف ولا سفر قال مالك ارى ذلك كان فى مطر (اخبرنا) عن ابن عباس قال صلى رسول الله صلى الله عليه وسلم الظهر والعصر جميعا بالمدينه فى غير خوف ولا سفر* قال أبو الزبير فسألت سعيدا لم فعل ذلك فقال سألت ابن عباس كما سألتنى فقال اراد ان لا يحرج احدا من امته* عن ابن عباس ان النبى صلى الله عليه وسلم جمع بين الظهر والعصر بالمدينه فى غير خوف ولا سفر* يقول سمعت ابن عباس رضى الله عنه يقول صليت مع النبى صلى الله عليه وسلم ثمانيا جميعا وسبعا جميعا* فقلت لابن عباس لم فعل ذلك قال اراد ان لا يحرج امته

(باب الجمع فى المطر) ذكر فيه (عن ابن عباس جمعه عليه السلام بالمدينه فى غير خوف ولا سفر) عن عبد الله بن عباس قال جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء فى المدينه من غير خوف ولا سفر قلت لم ترى يا ابن عباس قال اراد ان لا يحرج امته* پرسمان/.