علت تفاوت انواع تحدى درقرآن
پرسش : چرا تحدّى و دعوت به مبارزه در قرآن متفاوت می باشد؟
پاسخ اجمالی:
بعضى معتقدند: این تفاوت از قبیل تنزّل از مرحله بالاتر به مرحله پائین تر است.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
احتمال دیگر اینکه واژه «قرآن» واژه اى است که به «تمام» و «بعض» قرآن هر دو اطلاق مى شود؛ بنابراین تحدّى به «مثل قرآن» مفهومش تمام قرآن نیست و با ده سوره و یا حتى یک سوره نیز سازگار مى باشد؛ گذشته از اینکه عبارت «قرآن»، «سوره» و «ده سوره» از نظر مفهوم لغت، همه به مجموعه اى از آیات قرآن اطلاق مى گردد؛ یعنی تحدّى قرآن به یک کلمه و یک جمله نیست، بلکه تحدّى در همه جا به مجموعه اى از آیات است که هدف مهمى را تعقیب مى کند.
پاسخ تفصیلی:
همان گونه که مى دانیم، قرآن مجید در یکجا مخالفان را دعوت به آوردن مثل قرآن کرده است (سوره اسراء، آیه88)، و در جاى دیگر، به آوردن ده سوره مانند قرآن(سوره هود،آیه13)، و در مورد دیگر، به آوردن یک سوره مثل سوره هاى قرآن(بقره ـ 23) دعوت کرده؛ به همین دلیل در میان گروهى از مفسران بحث شده که این تفاوت در تحدّى و دعوت به مبارزه براى چیست؟
چرا یک جا همه قرآن، جاى دیگر 10 سوره و جاى دیگر یک سوره؟ در پاسخ سوال فوق مفسرین احتمالات مختلفى داده اند:
الف ـ بعضى معتقدند: این تفاوت از قبیل تنزل از مرحله بالاتر به مرحله پائین تر است، درست مثل این که کسى به دیگرى مى گوید: اگر تو هم مثل من در فن نویسندگى و شعر مهارت دارى کتاب و دیوانى همچون کتاب و دیوان من بنویس! بعد تنزل مى کند و مى گوید: یک فصل مانند آن را و یا حتى یک صفحه مثل آن ارائه بده! ولى این پاسخ، در صورتى صحیح است که سوره هاى «اسراء»، «هود»، «یونس» و «بقره» به همین ترتیب نازل شده باشد. البته این با ترتیبى که در کتاب «تاریخ القرآن» از «فهرست ابن ندیم» نقل شده سازگار است؛ چرا که او مى گوید: سوره«اسراء» سوره48 و «هود» 49 و «یونس» 51 و «بقره» نودمین سوره است که بر پیامبر نازل شده. اما این سخن با ترتیب معروفى که براى سوره هاى فوق در تفاسیر اسلامى آمده است سازگار نمى باشد.
ب ـ بعضى گفته اند: گر چه ترتیب نزول سوره هاى فوق منطبق بر تنزل از مرحله بالا به مرحله پائین نیست، ولى مى دانیم همه آیات یک سوره با هم نازل نمى شده، چه بسا آیاتى که مدتى بعد نازل مى شد به دستور پیامبر(صلى الله علیه وآله) به خاطر تناسب هائى که داشت در سوره قبل قرار داده مى شد. در محل کلام ما نیز ممکن است چنین باشد و از این رو تاریخ سوره هاى فوق منافاتى با تنزل از مرحله بالاتر به پائین تر ندارد.
ج ـ احتمال دیگرى که براى حلّ این مشکل وجود دارد این است: واژه «قرآن» واژه اى است که به «تمام» و «بعض» قرآنهر دو اطلاق مى شود، مثلاً در آیهاول سوره«جنّ» مى خوانیم: «اِنّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَبا»؛ (ما قرآن عجیبى شنیدیم)، پیدا است که آنها قسمتى از قرآنرا شنیده بودند. اصولاً «قرآن» از ماده «قرائت» است و مى دانیم قرائت و تلاوت هم بر کل قرآنصادق است و هم بر جزء آن، بنابراین تحدّى به مثل قرآن مفهومش تمام قرآننیست و با ده سورهو حتى یک سورهنیز سازگار مى باشد. از سوى دیگر، «سوره» نیز در اصلبه معنى مجموعه و محدوده است و بر مجموعه اى از آیات نیز تطبیق مى کند، هر چند یک سوره کامل به اصطلاح معمولى نبوده باشد. و به تعبیر دیگر، سورهدر دو معنى استعمال مى شود: یکى به معنى مجموع آیاتى که هدف معینى را تعقیب مى کند، و دیگر یک سوره کامل که با بسم اللّه شروع و پیش از بسم اللّهِ سوره بعد پایان مى پذیرد. شاهد این سخن، آیه86 سوره«توبه» است آنجا که مى فرماید: «وَ اِذا اُنْزِلَتْ سُورَهٌ اَنْ آمِنُوا بِاللّهِ وَ جاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ…»؛ (هنگامى که سورهاى نازل مى شود که ایمانبه خدابیاورید و با پیامبرش جهادکنید…). روشن است که منظور از سورهدر اینجا، همان آیاتى است که هدف فوق (یعنىایمانبه خداو جهاد) را تعقیب مى کند، هر چند قسمتى از یک سورهکامل باشد. «راغب» نیز در کتاب «مفردات» در تفسیر آیهاول سورهنور («سُورَهٌ اَنْزَلْناها…») مى گوید: «اَىْ جُمْلَهٌ مِنَ الاَحْکامِ وَ الْحِکَم…». همان گونه که ملاحظه مى کنیم، سورهرا به معنى مجموعه اى از احکام تفسیرکرده است. بنابراین، فرق چندانى میان «قرآن»، «سوره» و «ده سوره» از نظر مفهوم لغت باقى نمى ماند، یعنى همه اینها به مجموعه اى از آیات قرآن اطلاق مى گردد، نتیجه این که: تحدّى قرآن، به یک کلمه و یک جمله نیست، که کسى ادعا کند من مى توانم مثل آیه«وَ الضُّحى» و آیه«مُدْهامَّتان»، و یا جمله هاى ساده اى از قرآنرا بیاورم، بلکه تحدّى در همه جا به مجموعه اى از آیات است که هدف مهمى را تعقیب مى کند (دقت کنید)(1).(2)
پی نوشت:
(1). تعبیر (دقت کنید) در پایان یک نظر اشاره به امکان ورود اشکال به آن است.
(2). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دار الکتب الإسلامیه، چاپ سی و سوم، ج 9، ص 60.
