شرايط نايب‏ حج چیست

1- شرايط نايب‏

104- در نايب، امورى به شرح ذيل، شرط است:

1- بلوغ، بنابر احتياط واجب؛[1]

2- عقل؛

3- ايمان؛[2]

105- همان‏طور كه ايمانِ نايب، در اصل نيابت حج، شرط است، در ساير اعمالى كه نيابت در آنها جايز است- مثل ذبح‏[3] و رمى و طواف- نيز شرط است.

4- وثوق و اطمينان‏[4] به انجام دادن او؛

و اما بعد از عمل، اطمينان به صحت آن لازم نيست؛ و در صورت شك در صحت،[5] حكم به صحت مى‏شود؛ و استنابه صحيح است هرچند قبل از عمل شك داشته باشد.[6]

[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: نيابت طفل غير مميز صحيح نيست و اگر بچه مميّز باشد و قائل به شرعيّت عبادت صبىّ مميز باشيم، خالى از رجحان نيست كه نيابت وى صحيح باشد.( كتاب حج، ص 39).

آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: نايب بايد بالغ باشد، پس حج بچه نابالغ به جاى ديگرى‏كفايت نمى‏كند، البته در حَجةالاسلام و حج‏هاى واجب ديگر، هرچند آن بچه مميّز باشد كه خوب و بد را تشخيص دهد. بلى بعيد نيست كه نيابت وى در حج مستحبى با اذن ولى صحيح باشد.( مناسك، م 103).

آية اللَّه سيستانى: بلوغ شرط است و بنابر احتياط بچه مميّز نمى‏تواند نايب شود، مگر در حج مندوب به اذن ولى.

آية اللَّه مكارم: بلكه بنابر اقوى در حج واجب.
[2] ( 2). آية اللَّه خامنه‏اى: يعنى نايب بايد شيعه اثنى‏عشرى باشد و بنابر احتياط واجب، نيابت غير مؤمن كفايت نمى‏كند.
[3] ( 3). نظرات آيات عظام در شرطيت و عدم شرطيت ايمان در ذبح مسأله 1072 خواهد آمد.
[4] ( 4). آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: و اگر نايب ثقه باشد اخبار او كافى است.

آية اللَّه سيستانى: اگر خبر داد كه از طرف او انجام داده و از خبرش وثوق و اطمينان حاصل نشد، در اين صورت اكتفا به خبر دادن او اشكال دارد( مناسك، مسأله 104).

آية اللَّه فاضل: اين شرط در استنابه معتبر است نه در اصل نيابت.

5- آشنايى نايب با احكام حج هرچند با فراگيرى در حال عمل‏

وظيفه نايب در تقليد

106- نايب بايد اعمال حج را طبق فتواى مرجع تقليد خود انجام دهد، و ميزان، وظيفه خود اوست؛[1] ولى اگر به كيفيت خاصى اجير شده، بايد طورى عمل كند كه مراعات وظيفه خودش و كيفيت ذكر شده، بشود.

[1] ( 3). آية اللَّه بهجت: در نيابت از ميّت به وظيفه خودش عمل مى‏كند و در نيابت صحيح از زنده فى الجمله ‏احتياط مى‏كند (مناسك، س 23).

آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: چنانچه منوبٌ‏ عنه حىّ باشد، بايد طبق تقليد منوبٌ‏ عنه عمل كند و چنانچه منوبٌ‏عنه مرده باشد، اگر وصيت كرده، بايد به تقليد منوبٌ‏عنه عمل كند. در غير اين دو صورت، مراعات تقليد منوبٌ‏ عنه لازم نيست. آية اللَّه تبريزى اضافه فرموده‏ اند: و بنابر احتياط لازم است آن عمل بنا به تقليد وصىّ و ورثه هم صحيح باشد و اگر وصيتى نكرده، نايب به حسب تقليد خودش عمل كند و طورى باشد كه به حسب وظيفه ورثه هم مجزى باشد.

آية اللَّه سيستانى: بايد طبق تقليد خودش عمل كند ولى اگر اجير شده باشد كه طبق نظر منوبٌ‏ عنه يا مستأجر عمل كند، چه به صراحت ذكر شده باشد و چه اطلاق منصرف به آن باشد، بايد به همان نحو عمل كند، مگر در صورت يقين به فساد عمل.

107- اجير و مستأجر، لازم نيست كه سؤال كنند كه مقلّدِ چه كسى هستند؛ و اجير، مطابق تقليد خودش عمل مى‏كند.[1]
[1] ( 4). آية اللَّه بهجت: به مسأله قبل مراجعه شود.

آية اللَّه تبريزى: بنابر احتياط مراعات تقليد منوبٌ‏عنه را بنمايد.

آية اللَّه خويى: اگر اجير بتواند اعمال را به‏نحوى انجام دهد كه بداند مطابق تقليد منوبٌ‏عنه واقع مى‏شود، و در صورتى كه عمل طبق فتواى مقلَّد منوبٌ‏عنه به نظر نايب باطل باشد، بايد عمل به احتياط كند.
[5] ( 1). آية اللَّه بهجت: وقتى ذمه منوبٌ‏عنه فارغ و برى‏ء مى‏شود كه يقين حاصل شود كه نايب عمل را به ‏طورصحيح به‏جا آورده يا آن‏كه اماره معتبره باشد بر به‏جا آوردن.( مناسك، مسأله 101).
[6] ( 2). آية اللَّه مكارم: احتياط واجب عدم استنابه در اين دو مورد است.

 

6- مشغول نبودن ذمه نايب، به حج واجب در سال نيابت؛

عدم صحت نيابتِ افراد واجب ‏الحج‏

108- نايب شدن مستطيع و نيز كسى كه حج بر او مستقرّ است، جايز نيست؛[1] و اگر نيابت كنند، باطل است؛[2] چه عالم به‏ حكم باشند يا نباشند.
[1] ( 1). به ذيل مسأله 32 مراجعه شود.
[2] ( 2). آية الله فاضل، آية الله مكارم: نيابت او صحيح است هر چند گناه كرده است.

 

109- مستطيع نمى ‏تواند حج نيابى انجام دهد؛ و حتى اگر كسى با داشتن استطاعت، عمره تمتع را از طرف منوبٌ‏ عنه انجام داده باشد، نيابت او صحيح نيست‏[1] و احرام او باطل‏[2] است و بايد به ميقات برگردد و براى خودش محرم شود و حجةالاسلام به ‏جا آورد. 

[1] ( 3). آية الله بهجت: به ذيل مسألة 33 مراجعه شود

آية الله تبريزى، آية الله خويى: با فرض وجوب حج بر خود او اجاره باطل مى باشد، ولى حج صحيح است و ذمه منوب عنه برى‏ء مى شود، گرچه موظف بوده است به ميقات برگردد و براى خودش محرم شود

آية الله سيستانى: اگر مطمئن باشد در سال بعد حج خود را انجام مى دهد، حج نيابى را تمام كند و اگر مطمئن نيست بايد به يكى از مواقيت رفته و براى خود احرام ببندد ولى اگر حج نيابى را تمام كند حجش صحيح است و اگر استيجارى باشد اجاره باطل است و مستحق اجرت المثل است

آية الله فاضل: نيايت او صحيح است اگر چه معصيت كرده است، و در مورد مذكور، كه فعلا از احرام خارج شده است، واجب است به ميقات برگردد و براى خودش محرم شود. ولى اگر دوباره معصيت كرد و حج نيابى را تمام كرد صحيح است و از منوب عنه مجزى است.
[2] ( 4). آية الله اراكى، آية الله نورى: مگر آن كه به نحو خطا در تطبيق باشد كه در اين صورت از طرف خودش واقع مى شود.

 

110- شخصى كه- مثلًا- به علت تعلّل در نام‏ نويسى، حج بر وى مستقر شده، نمى ‏تواند نايب شود؛[1] و حتى اگر براى نيابت تا ميقات هم آمده باشد، بايد براى خودش حج نمايد.[2]

[1] ( 5). آية الله بهجت: نيابت شخص مستطيع جايز نيست ولى اگر انجام دهد صحيح است؛ چنان كه در ذيل مسأل 33 آمده است

آية الله تبريزى: در فرض مزبور براى خودش حج به جا آورد و براى آن شخص نايب بگيرد

آية الله خويى: حج نيابى او صحيح است و در صورتى كه رفتن به حج منحصر به استفاده از سهميه آن شخص بوده و استفاده از آن بنا به وصيت وى يا نظر ورثه موقوف به اين باشد كه خود او براى آن شخص حج نيابى انجام دهد، اين كه لازم باشد چنين ضخصى باز براى خود حج بجا آورد، فتواى ايشان روشن نيست.
[2] ( 6). آية اللَّه خامنه ‏اى: اگر استطاعت طريقى ‏فقط به‏ سبب نيابت حاصل شده، نيابت صحيح است و بايد براى منوب ‏عنه حج بجاآورد.

 

انكشاف استطاعت بعد از عمره نيابى‏

111- اگر نايب بعد از احرام، در مكه بفهمد كه مستطيع است، احرام او صحيح نيست‏[1] و بايد برگردد و براى عمره تمتع، براى خودش محرم شود؛ و براى منوبٌ‏عنه، نمى‏تواند نايب بگيرد، مگر اجازه داشته باشد، يا استيجار او، براى مطلق تحصيل حج باشد.

[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: به ذيل مسأله 33 مراجعه شود.

آية اللَّه تبريزى: بنابر احتياط بايد اعمال عمره را تمام كند و طواف نساء هم به‏جا آورد و لازم است پس از آن به ميقات برگشته و براى خود محرم شود و وظيفه خودش را انجام دهد.

آية اللَّه خويى: اگر حج نيابى را تمام كند صحيح است گر چه وظيفه ‏اش رها كردن حج نيابى و احرام بستن براى حج خودش بوده است.

آية اللَّه سيستانى: اگر مطمئن است كه سال ديگر مى‏تواند حج خود را انجام دهد، حج نيابى را تمام كند وگرنه آن را رها كند و به ميقات برگردد و براى خود احرام ببندد.( ملحق مناسك، س 1).

آية اللَّه فاضل: احرام او صحيح است و تبدّل نيّت براى شخص محرم صحيح نيست.

آية اللَّه مكارم: احتياطاً عمره را تمام كند و طواف نساء به‏جا آورد و به ميقات برگردد و محرم شود. اين در صورتى است كه اجير نشده باشد و الّا اجاره او صحيح است و در آن سال مستطيع نيست.

 

جواز نيابت در فرض عدم استطاعت طريقى‏

112- اگر غير از باز بودن راه، ديگر شرايط استطاعت موجود باشد، اجير شدن براى ديگرى مانعى ندارد؛ ولى اگر كسى بدون اجير شدن، خود را- ولو با استفاده از فيشِ ميّت- به ميقات برساند، نمى‏تواند حج نيابى انجام دهد و بايد براى خودش حج انجام دهد.[1]
[1] ( 2). آية اللَّه تبريزى: در فرض مزبور، اين شخص براى خود حج به‏جا آورد و براى حجّ ميّت نايب بگيرد.

آية اللَّه خويى: مراجعه شود به مسأله 110.

آية اللَّه گلپايگانى: با فرض استطاعت در ميقات، نيابت صحيح نيست.

آية اللَّه مكارم: اگر از نام‏نويسى آن شخص استفاده كند، بايد براى او حج نمايد.

 

حصول استطاعت با اجير شدن براى حج‏

113- اگر اجير به وسيله اجرت نيابت، مستطيع شود، در صورتى كه استيجارْ براى سال اول باشد، بايد حج نيابى را مقدّم بدارد؛[1] و چنانچه در سال بعد مستطيع باشد، براى خودش در آن سال، حج به‏ جا آورد.

[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: امّا اگر حج نيابى مقيّد به همان سال نباشد، حجّ خود را مقدّم بدارد.

آية اللَّه تبريزى: اما اگر مقيّد به همان سال نباشد و براى او محرز است كه مى‏تواند حج نيابى را در سال‏هاى بعد به‏جا آورد، حج خودش را مقدّم كند و الّا بايد حج نيابى را مقدّم بدارد.

آية اللَّه سيستانى: و امّا اگر حج نيابى مقيد به همان سال نباشد، بايد حج خود را مقدّم بدارد، مگر اين‏كه براى او وثوق حاصل شود كه در سال‏هاى آينده حج را انجام خواهد داد، كه در اين صورت واجب نيست حج خود را مقدّم بدارد.

 

استنابه فرزند بدون استيجار و حصول استطاعت‏

114- اگر پدرى فرزندش را بدون استيجار، نايب قرار دهد و فوت كند و فرزند با ارثيّه پدر يا غير آن، مستطيع شود،[1] بايد اول براى خودش حج بجا آورد؛ و حتى اگر سهم ‏الارث- مثلًا- كالايى باشد و بتواند آن را تبديل به پول نمايد، بايد بر حج اقدام كند، و براى پدر بعداً حج انجام دهد، يا ديگرى را نايب بگيرد.[2]

[1] ( 2). آية اللَّه خويى: به حاشيه مسأله 110 مراجعه شود.
[2] ( 3). آية اللَّه سيستانى: مگر اين‏كه وصيت شده باشد كه حج را همان سال استطاعت انجام دهد، در اين صورت اگر مطمئن باشد كه سال بعد مى‏تواند حج خود را انجام دهد به وصيّت عمل كند وگرنه در آن سال حج خود را انجام دهد و حج از جانب پدر را سال بعد انجام دهد.

آيات عظام صافى، گلپايگانى، نورى: اگر حج واجب برعهده پدر بوده، در همان سال نايب بگيرد تا تأخير در انجام وصيّت نشود.

آية اللَّه مكارم: اگر ميّت شرط مباشرت كرده نمى‏تواند نايب بگيرد.

 

استنابه فرزند با استيجار و حصول استطاعت‏

115- اگر پدرى فرزندش را براى حج اجير نمايد و فرزند بعد از فوت او مستطيع شود، اگر فرزند براى سال اول- با تصريح يا اطلاق كه منصرف به سال اول است- اجير شده باشد و قبول اجاره‏ قبل از استطاعت خودش باشد، بايد در سال اول‏[1] حج نيابى‏[2] را انجام دهد؛ و اگر در اين صورت، اول براى خودش حج بجا بياورد، حج او صحيح است هرچند در مخالفت اجاره، معصيت نموده است.

در فرض مذكور، اگر براى سال اول اجير نشده، يا قبول اجاره، بعد از استطاعتِ خودش باشد، بايد اول براى خودش حج بجا بياورد[3] و اگر اول حج نيابى را انجام دهد، حج نيابى باطل است و براى خودش‏[4] هم واقع نمى‏شود و حج بر وى مستقر مى ‏شود.

[1] ( 1). آيات عظام تبريزى، خويى، صافى، گلپايگانى: در صورتى كه استطاعت او توقّف بر قبول استيجارداشته باشد، لازم است اوّل براى پدر حج انجام دهد و الّا استطاعتِ بعد، كاشف از بطلان اجاره است.

آية اللَّه فاضل: هر كدام از دو حج را سال اول انجام دهد، محكوم به صحّت است هرچند در بعضى از صور عصيان كرده است.
[2] ( 2). آية اللَّه سيستانى: اگر با پول نيابت مستطيع شده باشد. ولى اگر با پول ديگرى مانند ارث مستطيع شده باشد، پس اگر مطمئن باشد كه سال بعد مى‏تواند حج خود را انجام دهد، اجاره صحيح است و بايد در سال اوّل، حج پدر را انجام دهد و اگر مطمئن نباشد اجاره باطل است و بايد حج خود را انجام دهد.
[3] ( 3). آية اللَّه سيستانى: مگر اين‏كه مطمئن باشد كه سال بعد مى‏تواند حج خود را انجام دهد.
[4] ( 4). آية اللَّه بهجت: در حاشيه مسأله 33 گذشت كه حج نايب صحيح و ذمّه منوبٌ‏عنه برى‏ء مى‏شود.

آيات عظام تبريزى، خويى، سيستانى: حج نيابى او صحيح است و براى پدرش واقع مى‏شود، ولى نايب اجرة المثل را طلبكار است. نه اجرة المسمّى را.

آية اللَّه مكارم: صحيح است ولى به ‏خاطر تأخير حجّ خودش، معصيت كرده است.

 

وصيت موجب وجوب نيابت نيست‏

116- مجرد وصيت‏[1] به حج، بدون استيجار، نيابت را بر كسى واجب نمى‏ كند هر چند وى وصيت را قبول كرده باشد؛ بنابراين در فرض وصيت پدر با فرض استطاعت فرزند، بعد از فوت پدر، بايد براى خودش حج به‏ جا آورد و نيابت صحيح نيست.[2]

[1] ( 5). آية اللَّه نورى: اگر در وصيت قيد« مباشرت» شده و فرزند وصيت را قبول كرده، نيابت واجب مى‏شود، هرچند استيجار هم محقق نشده باشد.

آية اللَّه سيستانى: اگر اجرت را معين كرده و او در حيات پدر قبول كرده، اجاره است و در صورتى كه صحيح باشد بايد انجام دهد.( منهاج الصالحين، ج 2، ص 1449).

آية اللَّه مكارم: اگر وصيّت كرده خودِ فرزند به‏جا آورد و او قبول كرده لازم است عمل كند. بنابراين استطاعت براى او حاصل نمى‏شود.
[2] ( 6). تفصيل اين مسأله و نظر آيات عظام در مسأله 113 و 87 گذشت.

7- معذور نبودن نايب‏

عدم صحت نيابت افراد معذور

117- كسى كه از انجام بعضى از اعمال واجب حج، معذور است، نمى‏توان‏[1] او را براى حج اجير كرد؛ و حتى اگر چنين شخصى، حج تبرّعى انجام دهد، اكتفا كردن به آن اشكال دارد.[2]

[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: بنابر احتياط، با تمكّن از استيجار غير معذور، نمى‏توان معذور را اجير نمود، بلكه اگرچنين شخصى تبرّعاً به نيابت ديگرى حج نمود، اكتفا كردن به عملش مشكل است بلى اگر در به‏جا آوردن كارهايى كه بر محرم حرام است معذور باشد مثل اين‏كه مضطرّ به تظليل( زير سايه رفتن) باشد، اجير گرفتن يا نايب گرفتنِ چنين شخص عيبى ندارد.( مناسك، ص 41، مسأله 110).

آية اللَّه تبريزى: نيابت كسى كه از ابتدا مى‏داند از اتيان به حج اختيارى عاجز است، در حج واجب اشكال دارد.

آية اللَّه خويى: اجاره كردن معذور براى حج جايز نيست بلكه اگر خودش تبرعاً حج نيابى به‏جا آورد اجزاء آن از منوبٌ‏عنه مشكل است ولى ايشان نيابت معذور به عذر طارى را مجزى مى‏دانند.

آية اللَّه سيستانى: بنابر احتياط واجب نمى‏شود كسى را كه از پيش، عجز او از عمل اختيارى معلوم است اجير كرد، بلكه اكتفا به تبرّع او در نيابت نيز محلّ اشكال است و در مورد عذرهايى كه بعداً عارض مى‏شود حكم نايب همان حكم منوبٌ‏عنه است كه در بعضى موارد حج صحيح است و گاهى باطل است و استيجار و نيابت كسى كه در انجام بعضى واجبات حج كه ترك عمدى آنها هم موجب بطلان نيست، مانند طواف نساء و بيتوته و رمى روز يازده و دوازده اشكال ندارد.

آية اللَّه صافى: نيابت كسى كه از اتيان بعض اعمال عمره و حج معذور است اگر ترك عمدى‏آن عمل، از غير معذور موجب بطلان حج يا عمره نباشد به اين‏كه ترك آن عمل يا فقط حرمت تكليفى دارد و يا علاوه بر آن موجب كفّاره هم هست ولى ترك آن موجب بطلان عمل عمره يا حج نيست، اشكال ندارد و حتى اگر مى‏داند كه اجير بعضى از اعمالى كه ترك آن موجب بطلان حج و عمره نيست عمداً بدون عذر ترك مى‏كند استيجار او مانعى ندارد و مبرى‏ء ذمّه منوبٌ‏عنه مى‏باشد، بلى نسبت به استحقاق اجرت اگر موقع عقد اجاره، مستأجر اطّلاع از معذور بودن اجير در امور مذكوره نداشته باشد، اجير استحقاق اجرت ندارد ولو اين‏كه عمل او مبرى‏ء ذمّه منوبٌ‏عنه است.

آية اللَّه فاضل: نيابت معذور، براى حج واجب حتى اگر تبرعاً و بدون وكالت باشد، صحيح نيست ولى براى حج استيجارى و عمره مستحبى مانعى ندارد هر چند بهتر حج را براى خودش انجام دهد و ثواب آن را اهدا كند.

آية اللَّه گلپايگانى: بنابر احتياط نيابت معذور صحيح نيست.( مناسك عربى، ص 50، مسأله 9).

آية اللَّه مكارم: ولى عذرهايى كه در خود حج پيش مى‏آيد مانعى ندارد.

آية اللَّه نورى: در نايب معذور به عذر طارى اشكال ندارد.
[2] ( 2). آية اللَّه خامنه‏اى: در عذرهايى كه بعد از عقد اجاره حادث شود، نظر معظم‏له ذيل سؤال 124 آورده شده است.

آية اللَّه مكارم: ولى عذرهايى كه در خود حج تصادفاً به وجود مى‏آيد؛ مانند وقوف اضطرارى، مانع نيست.

آية اللَّه نورى: ولى عذرى كه تصادفاً پيش مى‏آيد و طارى است، مانع صحت نيست.

 

ميزان معذور بودن‏

118- «معذور» كسى است كه نتواند اعمال اختيارى حج را انجام دهد.[1] چنين شخصى نمى ‏تواند[2] نايب شود،[3] ولى مباشرت در ذبح، حتى در حال اختيار هم لزوم ندارد.

119- معذورين نمى‏ توانند نايب شوند،[4] حتى اگر از اعمالى معذور باشند كه ترك عمدى آنها به صحت حج ضرر نمى ‏زند، مثل رمى روز يازدهم و دوازدهم و بيتوته در منى‏.[5]

[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: با علم و اطلاع از معذور بودن، قبول نيابت خلاف احتياط است.

آية اللَّه خويى، آية اللَّه صافى: به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.

آية اللَّه گلپايگانى: بنابر احتياط.( مجمع المسائل، ج 1، ص 443، مسأله 16).
[2] ( 2). آية اللَّه فاضل: در حج واجب.
[3] ( 3). آية اللَّه تبريزى: نيابت او اشكال دارد.

آية اللَّه سيستانى: اگر از انجام عمل اختيارى در حج معذور باشد، هرچند مانند قرائت نمازطواف يا تلبيه باشد، بنابر احتياط واجب، نيابتِ او مجزى از منوبٌ‏عنه نيست، ولى اگر از انجام اعمالى كه در صحت حج دخالت ندارند، مانند طواف نساء يا بيتوته يا رمى روز 11 و 12، معذور است نيابت صحيح است و همچنين اگر در وقوف، در بيش از مقدار ركن معذور باشد نيابت صحيح است.

آية اللَّه مكارم: عذرهايى كه در حج پيش مى‏آيد مانع صحّت نيست.

آية اللَّه فاضل: در حج واجب.
[4] ( 4)- آية اللَّه فاضل: و نيز اگر زنى براى رمى ولو براى زن ديگر نايب شود بايد رمى را در روز انجام دهد و الّانيابت و رمى او صحيح نيست.

آية اللَّه مكارم: عذرهايى كه گاه در حج پيش مى‏آيد مانع از نيابت نيست.
[5] ( 5)- به مسأله 117 و 120 مراجعه شود.

آية اللَّه بهجت: مگر در عذر طارى و در غير آن خلاف احتياط است.

آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: نيابت آنها اشكال دارد.


عدم قدرت بر رمى يا رمى در روز

120- كسى كه از رمى عاجز است، يا نمى‏تواند در روز رمى كند، نمى  ‏تواند در حج نايب‏[1] شود؛ و كسى كه در رمى نايب شده، بايد روز رمى كند.

[1] ( 6)- آية اللَّه بهجت: مگر آن‏كه عذر طارى باشد و در غير آن خلاف احتياط است.

آية اللَّه تبريزى: نيابت معذور اشكال دارد، لكن اگر ابتدا معذور نبود و بعد در زمان عمل معذور شد نيابت صحيح است و در اجرت بايد با مستأجر خود تراضى كند.

آية اللَّه سيستانى: عذر در رمى جمرات در روز 11 و 12 مانع نيابت حج نيست.

آية اللَّه صافى: به مسأله 117 مراجعه شود.

آية اللَّه مكارم: عذرهايى كه به طور طبيعى گاه در حج پيش مى‏ آيد مانع نيابت نيست.

 

نيابت معلولِ از ناحيه دست يا پا

121- معلولى كه يك دست يا يك پا ندارد و به جز نقص در مواضع سجده، مشكلى از نظر اعمال اختيارى عمره و حج ندارد، آيا نيابت او براى حج كفايت مى‏كند؟[1]

[1] ( 1). آيةاللَّه بهجت: خلاف احتياط است.

آيت ‏اللَّه تبريزى، خامنه‏اى، سيستانى، نورى كفايت نمى‏كند.

آيت ‏اللَّه صافى و آيت‏اللَّه مكارم: نيابت شخص مذكور اشكال دارد.

آيت ‏اللَّه فاضل: براى حجى كه بر منوب عليه واجب باشد، كفايت نمى‏كند.

 

نيابت با عدم صحت قرائت‏

122- نايبى كه نماز او صحيح نيست، اگر از قرائت صحيح معذور است، نيابت و احرام او باطل است؛[1] و گرنه باطل نيست و بايد قرائت خود را درست كند.[2]

[1] ( 2). آية اللَّه بهجت: اگر احتياطاً در موارد عذر نايب بگيرد تا عمل را صحيحاً بجا آورد و خود نيز آن عمل را انجام دهد، نيابتش صحيح است هر چند از اوّل نمى‏توانسته نايب شود.

آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: نيابت او اشكال دارد.

آية اللَّه سيستانى: بنابر احتياط واجب نيابتش مجزى نيست ولى احرامش صحيح است و بايد عمل را تمام كند.

آية اللَّه صافى، آية اللَّه گلپايگانى: اگر از قرائت صحيح معذور است، نيابت او محلّ اشكال است، و بنابر احتياط به قصد منوبٌ‏ عنه محرم به احرام حج شود و اعمال را به‏جا آورد و نسبت به اجرت مصالحه نمايند و بنابر احتياط واجب، حجّ ديگرى براى منوبٌ‏عنه استيجار نمايند.

آية اللَّه مكارم: بنابر احتياط واجب.

آية اللَّه فاضل: اگر براى حج مستحبى نايب شده نيابت او قطعاً صحيح است و حتى اگر براى حج واجب نيز نايب شده احرام او صحيح است و بايد اعمال را تمام كند ولى در حج واجب نمى‏توان به آن اكتفا كرد.
[2] ( 3). آية اللَّه فاضل: گرچه به تلقين شخص ديگرى باشد كه آن بخواند و نايب هم با او بخواند.

جواز نيابت زنها

 

123- زن ها هر چند مجاز هستند در شب عيد قربان، بعد از درك اضطرارى مشعر، به منى‏ بروند، و رمى در شب براى آنها جايز است، ولى مى‏توانند نايب شوند؛ اما نيابت در ساير ذوى‏ الأعذار صحيح نيست.[1]

[1] ( 1). آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: نيابت زنان و ضعفاء كه مى‏توانند به وقوف در شب، در مشعر اكتفاء كنند مانعى ندارد.

آية اللَّه سيستانى: چون وقوف ركنى را درك كرده‏اند نيابت آن‏ها صحيح است.

آية اللَّه مكارم: نيابت در اين گونه موارد صحيح است.

نظر ساير آيات عظام در ذيل مسأله 117 به بعد گذشت.

عذر طارى‏

124- اگر نايب هنگام قبولِ نيابت، معذور نباشد ولى بعد از استيجار- قبل يا بعد از احرام- معذور شود، نيابت او محل اشكال است؛[1] هرچند در مورد عذر، طبق وظيفه معذورين عمل نمايد

[1] ( 2). آية اللَّه بهجت: اتمام عمل طبق وظيفه عذرى نايب كفايت مى‏كند و مضرّ به صحّت نيابت نيست( مناسك، س 25).

آية اللَّه تبريزى: در عذر طارى نيابت معذور صحيح است و حج او از منوبٌ ‏عنه كافى است و در اجرت با مستأجر خود تراضى كند.

آية اللَّه خامنه‏ اى: نايبى كه در وقت قبول نيابت براى حج معذور نبوده است، ليكن بعد از عقد اجاره، در موقع عمل يا قبل از محرم شدن، جزو معذورين شده، اگر عذر او منجر به نقص بعضى از اعمال حج نشود نيابت او صحيح است؛ مثل اين‏كه در ارتكاب بعضى از تروك معذور شود ولى اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود در اين‏صورت بطلان اجاره بعيد نيست و احوط مصالحه بين نايب و منوبٌ‏عنه در اجرت و اعاده عمره و حج براى منوبٌ‏ عنه مى‏باشد.

آية اللَّه خويى: حكم آن در مسأله 117 گذشت.

آية اللَّه سيستانى، آية اللَّه فاضل: در عذر طارى اشكال ندارد.

آية اللَّه صافى: اگر قبل از احرام، معذور از انجام حج به نحوى كه براى آن اجير شده است گرديده، مستحقّ اجرت نيست اگر چه در بعض صور، حجّ او كفايت از منوبٌ ‏عنه مى‏كند.

 

125- كسانى كه در حال اجير شدن، از معذورين نبوده ‏اند و بعداً در اثناى عمل، عذر عارض شده است، نيابت و استحقاق اجرتشان محل اشكال است.[1]

[1] ( 3). آية اللَّه بهجت: مسأله نيابت، در مسأله قبل آمده است و مسأله اجرت در صورت صحّت نيابت و اجزاء مستحق، تمام اجرت است، اگر شرطى بر خلاف نباشد نظير مسأله قبل.

آية اللَّه تبريزى: در عذر طارى، نيابت معذور صحيح است و حج او از منوبٌ‏عنه كافى است و در اجرت با مستأجر خود تراضى كند.

آية اللَّه خامنه‏ اى: از مسأله قبل معلوم شد.

آية اللَّه خويى: به حاشيه مسأله 117 مراجعه شود.

آيات عظام سيستانى، صافى، فاضل، گلپايگانى، مكارم: عذر طارى اشكال ندارد.

آية اللَّه نورى: اگر عذر او موجب نقص بعض از اعمال شود، اشكال دارد.

126- اگر كسى احتمال بدهد- و لو احتمال قوى- كه ممكن است حج تمتع را به افراد مبدّل كند، مى‏تواند نيابت كند؛ ولى اگر وظيفه او عدول به افراد شد، بنابر احتياط، منوبٌ‏ عنه نبايد به آن اكتفا كند.[1]

[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: نظر ايشان ذيل مسأله 124 آمده است.

آية اللَّه خامنه‏اى: اگر نايب را در وسعت وقت اجير كنند و سپس اتفاقاً وقت بر او تنگ شود، واجب است كه‏[ به حج إفراد] عدول كند و عمل او از حج تمتع منوب‏عنه كفايت مى‏نمايد و مستحق دريافت اجرت نيز هست.

آية اللَّه تبريزى: مى‏تواند نيابت كند اگر وقت وسعت داشته باشد و احتمال عذر طارى بدهد و چنانچه عذر طارى شد حج او كفايت از منوبٌ‏عنه مى‏كند.

آية اللَّه خويى: هرگاه شخصى را براى حج تمتّع اجير نمايد و وقت هم زياد باشد و اتفاقاً( يعنى پس از احرام عمره تمتع) وقت براى حج تمتع تنگ شد و اجير عدول به حج افراد كرد ذمّه منوبٌ‏عنه برى‏ء مى‏شود.( مناسك، مسأله 125).

آية اللَّه سيستانى: اگر از ابتدا علم يا اطمينان به عروض عذر ندارد نيابت و حج صحيح است هرچند بعداً عذر عارض شود و حج او بدل به افراد شود.( ملحق مناسك، س 35).

آية اللَّه صافى: اگر وضع به‏ طورى است كه نايب عندالعرف استطاعت حج تمتع را دارد، از حج منوبٌ‏عنه مجزى است والّا در صورت عدول، مجزى از منوبٌ‏عنه نيست.

آية اللَّه فاضل: اگر از ابتدا علم يا اطمينان به عروض عذر نداشته باشد نيابت و حج صحيح است هر چند بعداً به واسطه عذر يا تنگى وقت كه اتفاقاً عارض شده، حج او بدل به افراد مى‏شود و در اين صورت ذمّه منوبٌ‏عنه برى‏ء مى‏شود.

آية اللَّه گلپايگانى: در عذرِ طارى، اجزاء بعيد نيست.( آراء المراجع، ص 39).

آية اللَّه مكارم: مگر اين‏كه از عذرهايى باشد كه در حج احياناً پيش مى‏آيد. كه در اين فرض اكتفا به آن، بى اشكال است.

آية اللَّه نورى: در اين صورت نمى‏تواند نيابت كند.

 

انجام حج افراد نيابى به جاى تمتع‏

 

127- استيجار كسى كه وقتش از اتمام حج تمتع ضيق شده و وظيفه او عدول به افراد است، براى كسى كه وظيفه او حج تمتع است، صحيح نيست؛ بلى اگر در سعه وقت او را اجير نمايد، سپس وقت ضيق شود، بايد به حج افراد عدول كند، ولى بنابر احتياط، از منوبٌ‏عنه، مجزى نيست.[1]

 

[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: از منوبٌ‏عنه مجزى است. در صورتى كه نيابت بر فراغ ذمّه او باشد.

آية اللَّه خامنه‏ اى: كفايت از حج تمتع مى‏كند و مستحق اجرت هم هست.

آية اللَّه خويى، آية اللَّه سيستانى: ذمه منوبٌ‏عنه برى‏ء مى‏شود ولى در صورتى كه اجاره بر اعمال عمره و حج تمتّع بوده، اجير استحقاق اجرت را نخواهد داشت، بلى اگر اجاره بر تفريغ ذمّه منوبٌ‏عنه بوده مستحق اجرت خواهد بود.( مناسك، مسأله 125).

آيات عظام صافى، گلپايگانى، نورى: از منوبٌ ‏عنه مجزى است.

 

حكم شرط استنابه در محل عذر

128- معذور نمى‏تواند[1] نايب شود ولو شرط كند كه مثلًا براى طواف نساء يا يك عمل ديگرى كه نيابت بردار است نايب بگيرد؛[2] بلى عذر در ذبح، مانع ندارد و شرط هم لازم نيست.

[1] ( 2). آية اللَّه فاضل: در حج واجب.
[2] ( 3). آية اللَّه بهجت: بنابر احتياط نمى‏تواند قبول كند.

آيات عظام تبريزى، صافى، گلپايگانى: نيابت او محلّ اشكال است.

آية اللَّه خويى: بنابر احتياط نيابت او مجزى نيست.( در خصوص طواف نساء فتواى ايشان در دست نيست).

آية اللَّه سيستانى: در عملى مانند طواف نساء، كه صحّت حج بر آن متوقف نيست، اگر از ابتدا هم عذر او معلوم باشد نيابت صحيح است.

آية اللَّه فاضل: معذور نبايد نيابت كند و شرط اجازه در استنابه صحيح نيست مگر درقربانى كه آن هم نياز به شرط ندارد و اگر شرط كنند استيجار صحيح است ليكن شرط قابل عمل نيست.

 

استنابه در عمل مورد عذر

 

129- معذور نمى ‏تواند با استنابه در اعمالِ مورد عذر، نيابت خود را[1] تصحيح كند و بايد پول‏ را به صاحبش برگرداند، مگر اين‏كه از طرف صاحب پول، مجاز در استنابه در اصل حج باشد كه در اين صورت مى‏تواند با فرض امكان، ديگرى را در اصل عمل حج، نايب قرار دهد؛ هر چند اگر بدون اجازه، نيابت را به ديگرى واگذار نمايد و او عمل را انجام دهد، حج از طرف منوبٌ ‏عنه واقع مى‏شود[2] ولى پول را بايد به صاحبش برگرداند[3] و صاحب پول، ضامن چيزى نيست، و اجرت نايب دوّم را بايد امر كننده بپردازد.

[1] ( 4). آية اللَّه بهجت: اگر بدون توجه محرم شده، احتياطاً در موارد عذر نايب بگيرد تا عمل را صحيحاً به‏ جاآورد و خود نيز آن عمل را انجام دهد نيابتش صحيح است هر چند از اوّل نمى‏توانسته نايب شود و امّا قبل از احرام پس با احراز رضايت منوب عنه حج ميقاتى براى او بدهد چون اطلاق اجاره قيد مباشرت را بر مى‏دارد( مناسك، س 106 و 17).

آية اللَّه تبريزى: نيابت معذور در حج واجب اشكال دارد.

آية اللَّه خويى: نيابت معذور اشكال دارد.

آية اللَّه سيستانى: اگر عذر بعداً پيش آمده است نايب گرفتن جايز است و همچنين در مواردى كه تفصيل آن در حاشيه مسأله 117 به بعد گذشت.

آية اللَّه صافى: به 117 به بعد مراجعه شود.

آية اللَّه گلپايگانى، آية اللَّه مكارم: بنابر احتياط.
[2] ( 1). آيات عظام تبريزى، خويى، سيستانى: اگر منوب عنه زنده است نيابت بدون اذن او مجزى نيست.( مناسك، مسأله 66)
[3] ( 2). آية اللَّه مكارم: مگر اين‏كه صاحبش راضى گردد.

 

نيابت افرادى كه وقوف اضطرارى دارند

130- كسانى كه بايد همراه عجزه، وقوف اضطرارى انجام دهند، حج خودشان صحيح است‏[1] ولى اگر نايب هستند[2] نيابتشان درست نيست.[3]

[1] ( 3). آية اللَّه خويى: كسانى كه ناچارند همراه زنان و بيماران باشند، اگر بتوانند ولو يك لحظه از وقوف ‏اختيارى مشعر را درك كنند بايد برگردند و اگر نمى‏توانند بايد قبل از ظهر روز عيد به آنجا برگردند و در فرض عجز از آن هم حج آنان صحيح است و چنانچه اين وظيفه را از روى جهل به حكم ترك كرده باشند حجّشان صحيح است ولى بايد يك گوسفند كفّاره بدهند.( مناسك، مسأله 378 و 379 و 380) و در حاشيه مسأله 124« حكم نيابت معذور به عذر طارى» گذشت.
[2] ( 4). آية اللَّه صافى: به حاشيه مسأله 117 به بعد مراجعه شود.

آية اللَّه فاضل، آية اللَّه گلپايگانى: اگر عذر ايشان طارى بوده نيابت صحيح است.
[3] ( 5). آية اللَّه بهجت: به ذيل مسأله 117 و 133 مراجعه شود.

آية اللَّه تبريزى: نيابت ايشان محل اشكال است.

آية اللَّه سيستانى: صحّت نيابت در اين فرض بعيد نيست.

آية اللَّه مكارم: نيابتشان هم درست است.

آية اللَّه فاضل: نيابت آنها در حج واجب در صورتى كه از اول مى‏دانسته‏اند كه بايد همراه زنها بروند و نمى‏توانند برگردند و وقوف اختيارى را درك كنند، صحيح نيست، يعنى كفايت از حج واجب منوب‏ عنه نمى‏كند.

131- خدمه‏ اى كه وقوف اختيارى مشعر را درك نكرده‏ اند، و از روى جهل به مسأله اجير  شده ‏اند و همچنين ساير معذورين، نيابت ايشان صحيح نيست‏[1] و كفايت از منوبٌ‏ عنه نمى‏كند، و بايد پول را برگردانند، و خودشان با فرض عدم عذر نسبت به درك اختيارى مشعر، بايد با انجام عمره مفرده،[2] ازاحرام خارج شوند.
[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: به ذيل مسأله قبل و 979 مراجعه شود.

آية اللَّه تبريزى: چنانچه شب در مشعر وقوف كرده ‏اند و از روى جهل به مسأله قبل از طلوع فجر، از آنجا كوچ كرده‏اند و در وقت دانستن مسأله امكان برگشت به مشعر و درك وقوف نبود، حج آنها صحيح است و بايد يك گوسفند كفّاره بدهند و اگر در حج اجير بوده‏اند، در اجرت با مستأجر خود تراضى كنند و هم‏چنين ساير معذورينى كه در اثناى عمل عذر پيدا كرده‏اند و از اول نمى‏دانسته ‏اند، اگر به وظيفه معذور عمل كنند حج نيابى آن‏ها صحيح است ولى احتياطاً در اجرت با مستأجر خود تراضى كنند.

آية اللَّه خويى، آيةاللَّه صافى: به حاشيه مسأله 117 مراجعه شود.

آية اللَّه سيستانى: اگر معذورند، هرچند از ابتدا معلوم باشد، چون درك وقوف ركنى مى‏كنند كافى است و نيابت صحيح است، بلكه حتى اگر غير معذور هم به آن اكتفا كند حجش صحيح است، ولى در صورت علم كفّاره دارد.

آية اللَّه فاضل: اگر عذر آن‏ها طارى بوده، نيابت صحيح است و كفايت مى‏كند.

آية اللَّه گلپايگانى: اگر عذر آنان طارى نبوده صحّت حج و كفايت آن از منوبٌ‏عنه محل اشكال است.

آية اللَّه مكارم: صحيح است.
[2] ( 2). آية اللَّه فاضل: احتياطاً از ادنى الحل تجديد نمايد و عمره مفرده انجام دهد.

132- خدمه ‏اى كه بايد نيمه شب به منى‏ بروند، نيابت آنان صحيح نيست؛[1] و اگر قبل از  استخدام، اجير شده‏اند، بايد با درك وقوف اختيارى، حج نيابى را به‏جاآورند.

[1] ( 3). آية اللَّه بهجت: بنا بر احتياط، با تمكّن از استيجار غير معذور، نمى‏توانند اجير شوند( مستفاد ازمناسك، ص 40 مسأله 110) و در جزوه پرسش‏هاى جديد حج، ص 4، مسأله 13 آمده است در صورتى‏كه بدانند به واجبات اختياريه نمى‏توانند عمل كنند احتياط در ترك نيابت است.

آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: نيابت آنان محل اشكال است مگر اين‏كه بتوانند براى درك مسمّى وقوف اختيارى به مشعر برگردند.

آية اللَّه سيستانى: صحّت نيابت آنان بعيد نيست.( ملحق مناسك، س 58، فرع 2).

آية اللَّه صافى: به مساله 117 مراجعه شود.

آية اللَّه گلپايگانى: بنابر احتياط.

آية اللَّه مكارم: نيابت آنها صحيح است.

آية اللَّه فاضل: نيابت آنها در حج واجب در صورتى كه از اول مى‏دانسته‏اند كه بايد همراه زنها بروند و نمى‏توانند برگردند و وقوف اختيارى را درك كنند، صحيح نيست، يعنى كفايت از حج واجب منوب‏عنه نمى‏كند.

اگر نايبِ غير معذور سهوا به وظيفه معذور عمل كند

133- اگر نائبْ در وقت عقدِ اجاره، معذور نباشد، ولى بعد از انجام حج متوجه شود كه به وظيفه معذورين عمل نموده- مثلا در مشعرالحرام با زنها و مريض‏ها با غفلت از مسأله، وقوف اضطرارى كرده- عمل او مُجزى از حج نيابى نيست؛[1] و از جهت اجرت، بايد به اجير كننده مراجعه نمايد، و يا در صورتى كه اجاره، موقّت به زمان مخصوصى كه منقضى شده نباشد، خودش حج نيابىِ صحيح به ‏جا آورد.

[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: اتمام عمل طبق وظيفه عذرى نايب( عذر طارى) كفايت مى‏كند و مضرّ به صحت نيابت‏نيست.( استفتائات ويژه حج).

آية اللَّه تبريزى: اگر از روى جهل به مسأله قبل از طلوع فجر از مشعر كوچ كرده، حج نيابى او بنابر اظهر صحيح است و بايد يك گوسفند كفّاره دهد و در اجرت با مستأجر خود، تراضى كند.

آية اللَّه خويى: نيابت معذور اشكال دارد و حكم نيابت معذور به عذر طارى در مسأله 124 گذشت.

آية اللَّه سيستانى: عمل مزبور مجزى است حتى اگر از ابتدا چنين عذرى داشته است؛ زيرا درك مقدار ركن از وقوف كافى است.

آية اللَّه صافى: حج صحيح و مبرى‏ء ذمّه منوبٌ‏عنه است و نسبت به اجرت، رضايت مستأجر را تحصيل نمايد.

آية اللَّه فاضل: در عذر طارى حج نيابى صحيح و مستحقّ اجرت هم مى‏باشد.

آية اللَّه گلپايگانى: بعيد نيست در عذر طارى حج‏نيابى صحيح و مستحق اجرت هم باشد.( آراء المراجع، ص 39 و 50).

آية اللَّه مكارم: عمل مزبور كفايت مى‏كند و اجير حق اجرت دارد.

 

مسأله استحقاق اجرت افراد معذور

134- اگر كسى جزو معذورين باشد و با اين حال او را نايب كنند، استحقاق اجرت ندارد[1] چه‏ مستنيب يا منوبٌ‏ عنه، معذور بودن او را در وقت نيابت بدانند يا نه، و كفايت از حَجّةالاسلام نمى‏كند.

[1] ( 2). آية اللَّه بهجت، آية اللَّه صافى: به ذيل مسأله 124 مراجعه شود.

آية اللَّه تبريزى: در فرض مزبور استحقاق اجرت را دارد ولى اكتفا به عمل او مشكل است.

آية اللَّه خويى: اجير مى‏تواند اجرةالمثل عملش را از كسى كه او را اجير كرده بگيرد، مگر اين‏كه بيشتر از اجرةالمسمّى باشد.( المسائل الشرعيه، ج 1، ص 310).

آية اللَّه سيستانى: اجاره در فرض مذكور صحيح است و اجير مستحق تمام اجرت است و حكم اكتفا به حج او، در مسأله 124 آمده است.

آية اللَّه گلپايگانى: احوط استرضا از مستأجر است يا اجرت را مسترد دارد و بنابر احتياط كفايت نمى‏كند.( مناسك عربى، ص 50، مسأله 9).

آية اللَّه مكارم: اگر نايب نمى‏دانسته و مستنيب مى‏دانسته، بايد اجرةالمثل او را بپردازد.

خروج از مكه بين عمره و حج و مسأله نيابت‏

 

135- كسى كه از طرف ديگرى در حج نايب است، و بين عمره تمتع و حج تمتع از شهر مكه بيرون رفته، آيا ضررى به نيابت او مى‏زند يا نه؟[1]

[1] ( 1). آيةاللَّه بهجت و آية اللَّه صافى: ضرر به نيابت نمى‏زند.

آية اللَّه خامنه‏ اى: خروج ولو غيرمجاز مضر به صحت نيابت و حج نيست.

آية اللَّه فاضل: اگر در همان ماهى كه عمره تمتع انجام داده است برود و بازگردد اشكالى ندارد ولى اگر در ماه بعد برگردد عمره سابق باطل شده است و بايد مجدداً براى حج تمتع عمره تمتع انجام دهد.

آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه نورى: كار حرامى انجام داده ولى به نيابت او ضررى نمى‏زند.

آية اللَّه مكارم: چنانچه به وظيفه‏ اش عمل كند به نيابت او ضررى نمى‏زند.

آية اللَّه سيستانى: فرقى بين نايب و غير آن در حكم مذكور در پاسخ قبل نيست.

منبع: سایت هدانا برگرفته از مناسك حج با حواشى و مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: خامنه ای، سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، وحید خراسانی، بهجت،فاضل ، خویی، گلپایگانی، تبریزی.

ویژه نامه احکام حج و عمره

ویژه نامه احکام جامع سایت هدانا