سابقه توسل در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله
چگونگى توسّل
بهترين راه و روش براى توسّل به معصومان (علیهم السلام) چيست؟ آيا در زمان پيامبر (صلی الله علیه وآله) نيز توسّل سابقه داشته است؟
توسّل داراى اقسامى است كه به بعضى از آنها اشاره مى شود:
يك. خواندن خدا به حق اولياى او
1ـ1. پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) فرموده است:
«خداوند عزوجل مى فرمايد: اى بندگان من! گرامى ترين خلق و پرفضيلت ترين آنان نزد من، محمد و برادرش على و امامان بعد از وى هستند. اينان «وسيله»ها به سوى من مى باشند. هر كس حاجتى دارد و نفعى را طالب است و يا دچار حادثه اى سخت و زيان بار گشته و برطرف شدن آن را مى خواهد، مرا به محمد و آل طاهرينش بخواند تا به نيكوترين وجه حاجت او را برآورم»[262].
1ـ2. امام موسى كاظم (علیه السلام) مى فرمايد:
«هرگاه حاجتى به درگاه خداوند داشتى، چنين بگو: «اللهم انى اسألك بحق محمد و على…»[263]؛ «خدايا! به حق محمد و على تو را مى خوانم، به درستى كه نزد تو شأن و منزلت والايى دارند. پس به حق اين منزلت و رتبه از تو مى خواهم بر محمد و آل محمد درود فرستى و حاجت مرا برآورده سازى».
1ـ3. سمهودى از علماى اهل سنّت، در فصلى از كتاب خود تحت عنوان «توسّل زائر به رسول خدا و شفيع قرار دادن وى به پيشگاه خدا» مى نويسد:
«بدان كه استغاثه از پيامبر اكرم و جاه و منزلت او را به درگاه خداوند شفيع قرار دادن، كار انبيا و مرسلين و سيره صالحان پيشين بوده است؛ قبل از خلقت آن حضرت و بعد از آن، چه در حال حيات و چه بعد از رحلت، چه در عالم برزخ و چه در عرصه قيامت… ».
عمر بن خطاب مى گويد:
«پس از اينكه آدم ابوالبشر مرتكب ترك اولى شد، در مقام توبه به پيشگاه خداوند عرضه داشت:
«يا ربّ أسئلك بحق محمد (صلی الله علیه وآله) لمّا غفرت لى»[264]؛
«پروردگارا به حق محمد (صلی الله علیه وآله) از تو مى خواهم كه مرا بيامرزى…».
1ـ4. توسّل عمر بن خطاب به عباس، در كتاب ها و مدارك معتبر اهل سنت آمده است:
هرگاه قحطى و خشكسالى پيش مى آمد، عمر از طريق توسّل به عباس عموى پيامبر، طلب باران مى كرد و مى گفت:
«هذا واللّه الوسيلة الى اللّه و المكان منه»؛
«به خدا سوگند! عباس وسيله به درگاه الهى و داراى قرب و منزلت نزد او است».
و «اللهم! انّا نتوسّل اليك بعمّ نبيّنا فاسقنا»[265]؛
«خدايا! ما به وسيله عموى پيغمبرمان به تو روى مى آوريم، پس سيرابمان كن».
و يا مى گفت:
«اللهم انّا نستسقيك بعمّ نبيّك و نستشفع اليك بشيبه»[266]؛
«خدايا! ما به وسيله عموى پيامبرت از تو باران مى خواهيم و موى سفيد او را به درگاه تو شفيع مى آوريم».
1ـ5. تعليم توسّل به اصحاب، عثمان بن حنيف مى گويد:
شاید این مطالب را هم بپسندید:
روزى در محضر پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) بودم، حضرت به شخصى كه مشكل خود را به ايشان عرضه مى كرد، شيوه دعا و توسّل را چنين تعليم فرمود: برو وضو بساز و دو ركعت نماز به جا آور و پس از آن خداوند را با اين جملات بخوان:
«اللهم انى اسألك و اتوجه اليك بنبيّك نبى الرحمة يا محمد انّى اتوجّه بك الى ربّى فى حاجتى لتُقضى، اللهم شفّعه فىّ»[267]؛
«بار خدايا! از تو درخواست مى كنم و به تو روى مى آورم به پيامبرت، پيامبر رحمت. اى محمد! من به حق تو به سوى خدايم روى آورده ام تا حاجتم برآورده شود. خدايا! پيامبرت را در مورد من شفيع قرار ده».
1ـ6. توسّل پيامبر (صلی الله علیه وآله) به انبياى گذشته، انس بن مالك مى گويد:
روزى كه فاطمه بنت اسد فوت كرد، پيامبر دستور داد قبرى را حفر كنند.
آن گاه خود حضرت وارد قبر شد و در آن خوابيد و چنين دعا كرد:
«اللهم اغفر لامّى فاطمة بنت اسد، و وسّع عليها مدخلها، بحق نبيّك و الانبياء الذين من قبلى»[268]؛
«خدايا! مادرم فاطمه بنت اسد را بيامرز و جايگاه او را وسعت بخش، به حق پيامبرت و پيامبران قبل از من».
1ـ7. توسّل امام حسين (علیه السلام) ، امام حسين (علیه السلام) در دعاى معروف عرفه، چنين با خداوند مناجات مى كند:
«اللهم انّا نتوجّه اليك فى هذه العشيّة التى شرفتها و عظّمتها بمحمد نبيّك و رسولك…»[269]؛
«بار خدايا! ما در اين شامگاه كه به آن شرف و عظمت بخشيده اى، به وسيله محمد (صلی الله علیه وآله) پيامبرت و رسول و برگزيده ات، رو به درگاه تو مى آوريم».
دو. درخواست دعا از اولياى الهى
درخواست دعا همچنان كه از برادر و خواهر مؤمن امرى صحيح و پسنديده است، از اولياى الهى و آبرومندان درگاه او، به طريق اولى بجا و پسنديده است و ريشه قرآنى دارد.
فرزندان حضرت يعقوب، پس از پشيمانى از گناه خود و ظلمى كه نسبت به برادرشان يوسف روا داشته بودند، به يعقوب گفتند:
«يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنّا كُنّا خاطِئِينَ»[270]؛
«اى پدر! براى گناهان ما طلب آمرزش كن كه ما خطاكار بوديم».
قرآن كريم در حق رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه وآله) مى فرمايد:
«وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللّهَ تَوّاباً رَحِيماً»[271]؛
«اگر آنان وقتى به خود ستم كردند، نزد تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند و تو براى آنان طلب آمرزش مى كردى، قطعاً خدا را توبه پذير مهربان مى يافتند».
سه. درخواست حاجت از اولياى الهى
گونه سوم توسّل اين است كه به طور مستقيم حاجت خود را از اولياى الهى طلب كنيم؛ مثلاً بگوييم: اى پيامبر رحمت! مريض ما را شفا بده؛ همان گونه كه صحابى پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) ، خطاب به ايشان عرض كرد:
«اسألك مرافقتك فى الجنّه»[272]؛
«از تو مى خواهم در بهشت همنشينت باشم».
[262]. بحارالانوار، ج 94، ص 22، ح 20.
[263]. همان، ج 94، ص 22، ح 19.
[264]. مستدرك صحيحين، ج 2، ص 615.
[265]. اسدالغابة، ج 3، ص 165.
[266]. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 7، ص 274؛ صحيح بخارى، ج 2، ص 16 و ج 4، ص 209؛ صحيح ابن خزيمه، ج 2، ص 338؛ صحيح ابن جبان، ج 7، ص 111.
[267]. مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 138؛ حاكم نيشابورى، مستدرك صحيحين، ج 1، ص 313؛ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 441، ح 1385؛ التاج الجامع صحاح خمسه، ج 1، ص 286؛ سمهودى، وفاء الوفاء، ج 4، ص 1373؛ سنن ترمذى، ج 5، ص 229، ح 3649.
[268]. وفاء الوفاء، ج 3، ص 898؛ كنزالعمال، ج 12، ص 148، ح 34425؛ المعجم الكبير، ج 24، ص 352.
[269]. سيد بن طاووس، اقبال، ج 2، ص 85.
[270]. يوسف 12، آيه 97.
[271]. نساء 4، آيه 64.
[272]. صحيح مسلم، ج 2، ص 52؛ سنن ابى داوود، ج 1، ص 297، ح 2320؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 10، ص 207.
منبع: هدانا برگرفته از پرسش ها و پاسخ ها«دعا و توسل».
