زکات شتر و گاو و گوسفند
فهرست این نوشتار:
زکات شتر و گاو و گوسفند
مسأله 1908 زکات شتر و گاو و گوسفند غیر از شرطهایی که گفته شد، دو شرط دیگر دارد:
اوّل: آن که حیوان در تمام سال بیکار باشد (1) و اگر (2) در تمام سال یکی دو روز کار کرده باشد (3) زکات آن واجب است (4)
دوم: آنکه در تمام سال از علف بیابان بچرد، پس اگر تمام سال یا مقداری از آن را از علف چیده شده، یا از زراعتی که ملک مالک یا ملک کس دیگر است بچرد زکات ندارد (5) ولی اگر در تمام سال یک روز یا دو روز (6) از علف مالک بخورد، بنا بر احتیاط (7) زکات آن واجب می‌باشد.
(1) (بهجت): و مِلاک تشخیص بیکار بودن نظر مردم و عرف است [پایان شرط اوّل]
(2) (خوئی)، (گلپایگانی)، (تبریزی)، (صافی)، (فاضل)، (نوری): ولی اگر.. (3) (فاضل): به طوری که حیوان ِ کارگر محسوب نشود.. (4) (گلپایگانی)، (خوئی)، (صافی)، (تبریزی)، (نوری): بنا بر احتیاط زکات آن واجب است.. (5) (بهجت): بقیّه مسأله ذکر نشده. (6) (نوری): در تمام سال یک هفته هم.
(7) [عبارت «بنا بر احتیاط» در رساله آیات عظام: (اراکی) و (فاضل) نیست] (سیستانی): مسأله زکات شتر و گاو و گوسفند غیر از شرطهایی که گفته شد یک شرط دیگر هم دارد و آن این است که حیوان در تمام سال از علف بیابان بچرد، پس اگر تمام سال یا مقداری از آن علف چیده شده بخورد، یا در زراعتی که ملک او یا ملک کس دیگر است بچرد، زکات ندارد؛ ولی اگر در تمام سال مقدار کمی از علف مالک بخورد، بطوری که عرفاً صدق کند در طول سال چریده است، زکات آن واجب می‌باشد و در وجوب زکات در شتر و گاو و گوسفند شرط نیست که در تمام سال حیوان بیکار باشد، بلکه چنانچه آبیاری یا شخم زنی یا مانند آن از آنها استفاده شود، اگر عرفاً صدق کند که بیکارند، باید زکات آنها را داد؛ بلکه اگر صدق نکند نیز بنا بر احتیاط واجب باید زکات آنها را داد.
(زنجانی): مسأله زکات شتر و گاو و گوسفند غیر از شرطهایی که گفته شد، دو شرط دیگر دارد: اوّل: آن که حیوان بیکار باشد، و همین مقداری که به این حیوان بیکار می گویند کفایت می‌کند و لازم نیست گفته شود که «حیوان در تمام سال بیکار است» بنا بر این اگر حیوانی مقداری از سال را کار کرده باشد ولی عرفاً می گویند که این حیوان بیکار است، زکات آن واجب است. دوم: آن که از علف بیابان بچرد و اگر از علف چیده شده یا از زراعتی که ملک مالک یا ملک کسی دیگر است بچرد زکات ندارد. در این شرط هم باید عرفاً به این حیوان بگویند که «از علف بیابان می‌چرد» و لازم نیست بتوان این عبارت را درباره حیوان بکار برد که «در تمام سال از علف بیابان می‌چرد»، بنا بر این اگر در مقداری از سال از علف چیده شده یا از زراعتی بچرد ولی عرفاً می گویند که از علف بیابان می‌چرد، زکات آن واجب می‌گردد، همچون حیوانی که تنها در فصل زمستان چنانچه متعارف است، از علف چیده شده استفاده می‌کند.
(مکارم): مسأله در زکات گوسفند و گاو و شتر علاوه بر شرایطی که قبلًا گفته شد لازم است که این حیوانات بیکار باشد و اگر در تمام طول سال روزهای پراکنده‌ای کار کرده به طوری که حیوان کارگر محسوب نشود زکات آن واجب است. احتیاط واجب آن است که زکات گاو و گوسفند و شتر را اگر به حد نصاب برسد بدهد، خواه از علف بیابان بخورد یا علف دستی به آن بدهد و یا گاهی از این و گاه از آن.
[خرید یا اجاره چراگاه]
مسأله 1909 اگر انسان برای شتر و گاو و گوسفند خود چراگاهی را که کسی نکاشته بخرد، یا اجاره کند، یا برای چراندن در آن باج بدهد، باید زکات را بدهد (1)
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
(1) (خوئی)، (فاضل)، (تبریزی)، (سیستانی): وجوب زکات در آن مشکل است ((خوئی)، (سیستانی): اگر چه أحوط دادن زکات است) ولی اگر برای چراندن در آن باج بدهد، باید زکات را بدهد.
نِصاب شتر
مسأله 1910 شتر دوازده نصاب دارد:
اوّل: پنج شتر و زکات آن یک گوسفند است و تا شماره شتر به این مقدار نرسد زکات ندارد.
دوم: ده شتر و زکات آن دو گوسفند است.
سوم: پانزده شتر و زکات آن سه گوسفند است.
چهارم: بیست شتر و زکات آن چهار گوسفند است.
پنجم: بیست و پنج شتر و زکات آن پنج گوسفند است.
ششم: بیست و شش شتر و زکات آن یک شتر است که داخل سال دوم شده باشد (1)
هفتم: سی و شش شتر و زکات آن یک شتر است که داخل سال سوم شده باشد (2)
هشتم: چهل و شش شتر و زکات آن یک شتر است که داخل سال چهارم شده باشد (3)
نهم: شصت و یک شتر و زکات آن یک شتر است که داخل سال پنجم شده باشد.
دهم: هفتاد و شش شتر و زکات آن دو شتر است که داخل سال سوم شده باشد.
یازدهم: نود و یک شتر و زکات آن دو شتر است که داخل سال چهارم شده باشد.
دوازدهم: صد و بیست و یک شتر و بالاتر از آن است که باید یا چهل تا چهل تا حساب کند و برای هر چهل تا یک شتری بدهد که داخل سال سوم شده باشد، یا پنجاه تا پنجاه تا حساب کند (4) و برای هر پنجاه تا یک شتری بدهد که داخل سال چهارم شده باشد و یا با چهل و پنجاه حساب کند. ولی در هر صورت باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند، یا اگر چیزی باقی می‌ماند، از نه تا بیشتر نباشد (5) مثلًا اگر 140 شتر دارد، باید برای صد تا، دو شتری که داخل سال چهارم شده و برای چهل تا یک شتر ماده‌ای که داخل سال سوم شده باشد بدهد (6)
(1) (بهجت): و مادرش قابلیّت حمل را داشته باشد..
(2) (بهجت): و مادرش قابلیّت حمل و مقاربت را داشته باشد..
(3) (بهجت): و قابلیت حمل را داشته باشد..
(4) (سیستانی): و در بعضی موارد هم مخیّر است که با چهل یا پنجاه حساب کند، مانند دویست..
(5) (مکارم): و شتر زکات حتماً باید ماده باشد. [پایان مسأله] (زنجانی): یا اگر چیزی باقی می‌ماند، به ده نرسد..
(6) (گلپایگانی)، (خوئی)، (تبریزی)، (بهجت)، (صافی)، (زنجانی): برای چهل تا یک شتر که داخل سال سوم شده بدهد. و شتری که در زکات داده می‌شود باید ماده باشد ((گلپایگانی)، (صافی): و اگر ندارد، نر بدهد و چنانچه هیچ یک را به سن‌های ذکر شده ندارد باید بخرد و در خریدن نر یا ماده اختیار دارد).
(سیستانی): برای چهل شتر یک شتری که داخل سال سوم شده بدهد و شتری که در زکات داده می‌شود، باید مادّه باشد ولی اگر در نصاب ششم، شتر مادّه دو ساله نداشته باشد، شتر نرِ سه ساله کافی است و اگر آن را هم نداشته باشد، در خرید هر کدام مخیّر است.
[زکات ما بین دو نصاب]
مسأله 1911 زکات ما بین دو نصاب واجب نیست پس اگر شماره شترهایی که دارد از نصاب اوّل که پنج تا است بگذرد، تا به نصاب دوم که ده تا است نرسیده، فقط باید زکات پنج تای آن را بدهد. و همچنین است در نصابهای بعد.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
نِصاب گاو
مسأله 1912 گاو (1) دو نصاب دارد:
نصاب اوّل آن سی تا است که وقتی شماره گاو به سی رسید، اگر شرایطی را که گفته شد داشته باشد، انسان باید یک گوساله‌ای که داخل سال دوم شده (2) از بابت زکات بدهد (3)
نصاب دوم آن چهل است و زکات آن یک گوساله ماده‌ای است که داخل سال سوم شده باشد (4) و زکات ما بین سی و چهل واجب نیست مثلًا کسی که سی و نه گاو دارد، فقط باید زکات سی تای آنها را بدهد و نیز اگر از چهل گاو زیادتر داشته باشد تا به شصت نرسیده، فقط باید زکات چهل تای آن را بدهد و بعد از آنکه به شصت رسید، چون دو برابر نصاب اوّل را دارد، باید دو گوساله‌ای که داخل سال دوم شده بدهد و همچنین هر چه بالا رود، باید سی تا سی تا حساب کند یا چهل تا چهل تا یا با سی و چهل حساب نماید و زکات آن را به دستوری که گفته شده بدهد، ولی باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند، یا اگر چیزی باقی می‌ماند از نُه تا بیشتر نباشد (5) مثلًا اگر هفتاد گاو دارد، باید به حساب سی و چهل حساب کند (6) و برای سی تای آن زکات سی تا و برای چهل تای آن زکات ِ چهل تا را بدهد، چون اگر به حساب سی تا حساب کند، ده تا زکات نداده می‌ماند (7).
(1) (بهجت): و گاو میش.. (2) (بهجت): و مادرش قابلیّت حمل را داشته باشد.. (زنجانی): داخل سال سوم شده.. (3) (خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی): و احتیاط واجب آن است که گوساله نر باشد..
(صافی): و احتیاط لازم آن است که گوساله نر باشد..
(4) (بهجت): و مادرش قابلیت حمل را داشته باشد.. (5) (زنجانی): یا اگر چیزی باقی می‌ماند به ده نرسد.. (6) (سیستانی): چون اگر فقط بر اساس عددی حساب کند، دو گاو زکات نداده می‌ماند و در بعضی موارد، مانند صد و بیست، مخیّر است
(7) (گلپایگانی)، (صافی): ولی در جایی که رعایت این جهت ممکن نیست، مثل آن که پنجاه گاو داشته باشد احتیاط آن است که چهل را بگیرد اگر چه باز هم ده تا زیاد می‌آید.
(مکارم): مسأله گاو دارای دو نصاب است: نصاب اوّل 30 رأس است، یعنی وقتی شماره گاوها به 30 رسد اگر شرایطی را که قبلًا گفته شد دارا باشد، باید یک گوساله نر یا ماده که لا اقل داخل سال دوم شده باشد زکات دهد. نصاب دوم 40 رأس است و زکات آن یک گوساله ماده است که لا اقل داخل سال سوم شده باشد و آنچه در بین 30 و 40 باشد زکات ندارد، مثلًا کسی که سی و پنج گاو دارد فقط زکات 30 رأس آن را می‌دهد و همچنین اگر از 40 گاو زیادتر شود تا به 60 نرسیده، فقط زکات همان چهل گاو را می‌دهد و هرگاه به 60 رسید باید دو گوساله که لا أقل داخل سال دوم شده بدهد، همینطور هر چه افزایش یابد آنها را سی سی یا چهل چهل و یا اگر ممکن است با 30 و 40 حساب کند و مطابق دستور بالا عمل نماید، امّا باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند یا اگر می‌ماند از 9 بیشتر نباشد، مثلًا کسی که 70 رأس گاو دارد باید به حساب 30 و 40 حساب کند و هر کدام را مطابق دستور بالا زکات بدهد و کسی که 80 رأس گاو دارد با حساب چهل چهل حساب کند.
نِصاب گوسفند
مسأله 1913 گوسفند پنج نصاب دارد:
اوّل: چهل و زکات آن یک گوسفند است و تا گوسفند به چهل نرسد زکات ندارد.
دوم: صد و بیست و یک و زکات آن دو گوسفند است.
سوم: دویست و یک و زکات آن سه گوسفند است.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
چهارم: سیصد و یک و زکات آن بنا بر احتیاط واجب، چهار گوسفند است (1)
پنجم: چهارصد و بالاتر از آن است، که باید آنها را صدتا صدتا حساب کند و برای هر صد تای آنها یک گوسفند بدهد (2) و لازم نیست زکات را از خود گوسفندها بدهد، بلکه اگر گوسفند دیگری بدهد، یا مطابق قیمت گوسفند، پول بدهد کافی است (3) ولی اگر بخواهد جنس دیگر بدهد، در صورتی بی اشکال است که برای فقرا بهتر باشد (4) اگر چه لازم نیست.
(1) (خوئی)، (گلپایگانی)، (اراکی)، (تبریزی)، (صافی)، (بهجت)، (فاضل)، (سیستانی)، (مکارم)، (نوری)، (زنجانی): چهارم: سیصد و یک و زکات آن، چهار گوسفند است..
(2) (مکارم): و مقداری که از صد تا کمتر است زکات ندارد. [و] لازم نیست زکات را از خود گوسفندان بدهد، بلکه اگر گوسفند دیگری بدهد جایز است، و همچنین می‌تواند بجای گوسفند و گاو و شتر، پول آنها را بدهد، مگر آنکه دادن خود حیوان برای مستحق ّ مفیدتر باشد در این صورت احتیاط آن است که خود آن را بدهد. (3) (خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی)، (نوری): بقیّه مسأله ذکر نشده.
(گلپایگانی)، (اراکی)، (صافی): پول یا جنس دیگر بدهد کافی است. [پایان مسأله] (فاضل): امّا اگر چیز دیگری غیر از این دو را بدهد اشکال دارد. [پایان مسأله] (زنجانی): و پرداخت اجناس دیگر (بجز پول) از بابت قیمت کفایت نمی‌کند. (4) (بهجت): بقیّه مسأله ذکر نشده.
[زکات ما بین دو نصاب]
مسأله 1914 زکات ما بین دو نصاب واجب نیست، پس اگر شماره گوسفندهای کسی از نصاب اوّل که چهل است بیشتر باشد تا به نصاب دوم که صد و بیست و یک است نرسیده، فقط باید زکات چهل تای آن را بدهد و زیادی آن زکات ندارد و همچنین است در نصابهای بعد.
[نر یا ماده بودن حیوان]
مسأله 1915 زکات شتر و گاو و گوسفندی که به مقدار نصاب برسد واجب است، چه همه آنها نر باشند یا مادّه، یا بعضی نر باشند و بعضی مادّه.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
[هم جنس بودن حیوان]
مسأله 1916 در زکات، گاو و گاو میش یک جنس حساب می‌شود و شتر عربی و غیر عربی یک جنس است (1) و همچنین بز و میش و شیشک در زکات با هم فرق ندارند.
(1) (زنجانی): و همچنین است بز و میش.
(بهجت): رجوع کنید به ذیل مسأله 1912.
[ سن و سال حیوان]
مسأله 1917 اگر گوسفند برای زکات بدهد، باید اقلًا داخل سال دوم شده باشد، و اگر بز بدهد باید داخل سال سوم شده باشد.
(خوئی)، (گلپایگانی)، (تبریزی)، (سیستانی)، (صافی): مسأله اگر برای زکات گوسفند بدهد، بنا بر احتیاط واجب باید [1] اقلًا داخل سال دوم شده باشد. [2] و اگر بز بدهد احتیاطاً باید داخل سال سوم شده باشد.
———————————–
[1] (زنجانی): بنا بر احتیاط باید..
[2] (فاضل): بنا بر احتیاط واجب باید داخل سال دوم شده باشد..
(بهجت): مسأله گوسفندی را که برای زکات می‌دهد اگر داخل سال دوم شده باشد کافی است، ولی أظهر این است که اگر هفت ماه گوسفند هم تمام شده باشد کافی است، و اگر بز را به عنوان زکات بدهد، باید داخل سال سوم شده باشد.
(مکارم): مسأله گوسفندی را که برای زکات می‌دهد احتیاط واجب آن است که حد اقل سال اوّل آن تمام شده باشد و اگر بز می‌دهد دو سال آن تمام شده باشد.
[قیمت گوسفند در زکات]
مسأله 1918 گوسفندی را که بابت زکات می‌دهد، اگر قیمتش مختصری از گوسفندهای دیگر او کمتر باشد اشکال ندارد (1) ولی بهتر است (2) گوسفندی را که قیمت آن از تمام گوسفندهایش بیشتر است بدهد و همچنین است در گاو و شتر.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
(1) (گلپایگانی)، (صافی): اگر قیمتش از قیمت گوسفندهای متوسط در بین نصاب کمتر باشد اشکال دارد..
(زنجانی): اگر قیمتش از گوسفندهای دیگر او کمتر باشد اشکال ندارد.. (2) (گلپایگانی)، (صافی): و بهتر است..
(مکارم): مسأله گوسفندی را که برای زکات می‌دهد اگر قیمتش از گوسفندهای دیگر او کمتر باشد اشکال ندارد، ولی مستحب ّ است گوسفندی که قیمتش بیشتر است بدهد یا لا أقل حدّ وسط را در نظر بگیرد و همچنین در گاو و شتر.
[شراکت و رسیدن به نصاب]
مسأله 1919 اگر چند نفر با هم شریک باشند، هر کدام آنان که سهمش به نصاب اوّل رسیده، باید زکات بدهد (1) و بر کسی که سهم او کمتر از نصاب اوّل است زکات واجب نیست.
(1) (مکارم): بقیّه مسأله ذکر نشده. (بهجت): رجوع کنید به مسأله اختصاصی 1481 صفحه
[شرراکت و رسیدن مجموع به زکات]
مسأله 1920 اگر یک نفر در چند جا گاو یا شتر یا گوسفند داشته باشد و روی هم به اندازه نصاب باشند، باید زکات آنها را بدهد.
[حیوان مریض و معیوب]
مسأله 1921 اگر گاو و گوسفند و شتری که دارد مریض و معیوب هم باشند، باید زکات آنها را بدهد.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
[دادن زکات از حیوان معیوب و پیر]
مسأله 1922 اگر گاو و گوسفند و شتری که دارد همه (مریض یا معیوب یا پیر باشند، می‌تواند زکات را از خود آنها بدهد. ولی اگر همه (1) سالم و بی عیب و جوان باشند نمی‌تواند زکات آنها را مریض، یا معیوب، یا پیر بدهد. بلکه اگر بعضی از آنها سالم و بعضی مریض و دسته‌ای معیوب و دسته دیگر بی عیب و مقداری پیر و مقداری جوان باشند، احتیاط واجب آن است که برای زکات آنها سالم و بی عیب و جوان بدهد (2)
(1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه (زنجانی) نیست]
(2) (بهجت): مستحب ّ آن است که برای زکات آنها، همه را در مجموع و به طور متوسّط در نظر بگیرد، گرچه أظهر آن است که پرداخت آنچه که اسم حیوان بر او صدق کند کافی است. (زنجانی): احتیاط آن است که برای زکات آنها سالم و بی عیب و جوان بدهد، بلکه بنا بر احتیاط در صورتی که همه مریض یا معیوب یا پیر هم باشند، برای زکات آنها سالم و بی عیب و جوان بدهد.
[تعویض حیوان قبل از سال]
مسأله 1923 اگر پیش از تمام شدن ماه یازدهم گاو و گوسفند و شتری را که دارد با چیز دیگر عوض کند، یا نصابی را که دارد با مقدار نصاب از همان جنس عوض نماید، مثلًا چهل گوسفند بدهد و چهل گوسفند دیگر بگیرد، زکات بر او واجب نیست (1)
(1) (سیستانی): اگر این کار به قصد فرار از زکات نباشد؛ و امّا اگر به این قصد باشد، در صورتی که هر دو چیز یک نوع منفعت داشته باشند؛ مثلًا هر دو گوسفند شیرده باشند احتیاط لازم آن است که زکات آن را بدهد.
(مکارم): مسأله اگر پیش از تمام شدن ماه یازدهم حیوان را با چیز دیگر عوض کند زکات بر او واجب نیست، ولی اگر آن حیوانات را با گاو و گوسفند و شتر دیگری عوض کند، مثلًا چهل گوسفند بدهد و چهل گوسفند دیگر بگیرد احتیاط واجب آن است که زکات آن را بپردازد.
[تکرار زکات در سالهای بعد با وجود نصاب]
مسأله 1924 کسی که باید زکات گاو و گوسفند و شتر را بدهد، اگر زکات آنها را از مال دیگرش بدهد، تا وقتی شماره آنها از نصاب کم نشده، همه ساله باید زکات را بدهد (1) و اگر از خود آنها بدهد و از نصاب اوّل کمتر شوند، زکات بر او واجب نیست مثلًا کسی که چهل گوسفند دارد، اگر از مال دیگرش زکات آنها را بدهد تا وقتی که گوسفندهای او از چهل کم نشده، همه ساله باید یک گوسفند بدهد و اگر از خود آنها بدهد تا وقتی به چهل نرسیده، زکات بر او واجب نیست.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
(1) (مکارم): و هرگاه از نصاب افتاد دیگر زکات واجب نیست. [پایان مسأله]
مسأله اختصاصی زکات مال تجارت
(سیستانی): مسأله مالی را که انسان به عقد معاوضه مالک می‌شود و برای تجارت و منفعت بردن نگاه می‌دارد باید بنا بر احتیاط واجب با چند شرط زکات آن را بدهد و آن یک چهلم است: 1 مالک بالغ و عاقل باشد. 2 مال حدّ اقل ّ به اندازه 15 مثقال طلای مسکوک یا 105 مثقال نقره مسکوک قیمت داشته باشد. 3 یک سال از وقتی که قصد منفعت بردن کرده است بر آن مال گذشته باشد. 4 قصد منفعت بُردن در تمام سال باقی باشد پس اگر در میان سال از آن قصد منصرف شود و مثلًا قصد صرف آن را در مؤونه نماید، زکات آن واجب نیست. 5 مالک بتواند در تمام سال در آن تصرّف کند. 6 در تمام سال به مقدار سرمایه یا بیشتر از آن، خریدار داشته باشد، پس اگر در قسمتی از سال به مقدار سرمایه، خریدار نداشته باشد، واجب نیست زکات آن را بدهد.
- توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل، اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
لینک کوتاه مطلب: http://goo.gl/edYiov
