دمیده شدن روح در کالبد جنین انسان

مرحله خلقت دیگر

خداوند متعال در آیه 14 سوره مبارکه مؤمنون، پس از اتمام مراحل گوناگون نطفه، علقه، مضغه، عظام و پوشاندن عظام با لحم، صحبت از «خلقتی دیگر» برای جنین می کند. آنجا که می فرماید: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَكَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقين» و بعد از آن خود را به عنوان بهترین خالقین توصیف مینماید. 

به نظر میرسد خداوند متعال در پايان این آيه به آخرين مرحله در خلقت انسان كه در واقع مهمترين مرحله آفرينش بشر است با يك تعبير سر بسته و پر معنى اشاره كرده‏  است. به اعتقاد بسیاری از مفسران، این مرحله، مرحله دمیده شدن روح در بدن انسان است که به او حیات میبخشد.

در برخی روایات نیز به این امر اشاره شده و زمان آن را در حدود ماه چهارم بیان میکنند. از جمله از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل شده است که می فرمایند: «إِذَا تَمَّتِ النُّطْفَةُ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ بُعِثَ إِلَيْهَا مَلَكٌ فَنَفَخَ فِيهَا الرُّوحَ فِي الظُّلُمَاتِ الثَّلَاثِ فَذَلِكَ قَوْلُهُ ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ يَعْنِي نَفَخَ الرُّوحَ»؛

«زمانی که نطفه چهار ماه را تمام می کند، فرشتهای به سوی او برانگیخته می شود و در او روح میدمد در تاریکیهای سهگانه و این قول خدای متعال است «ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ» یعنی روح را دمید»57. در روایتی دیگر از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که حضرت فرمود: «إِذَا بَلَغَ الْوَلَدُ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ فَقَدْ صَارَ فِيهِ الْحَيَاة»58؛ «زمانی که بچه به چهار ماه میرسد، در او حیات ایجاد می شود».

در آیاتی از سوره مبارکه سجده آمده است: «الَّذي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْ ءٍ خَلَقَهُ وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طينٍ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهينٍ ثُمَّ سَوَّاهُ وَ نَفَخَ فيهِ مِنْ رُوحِهِ وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ قَليلاً ما تَشْكُرُون »59؛ «همان كسى كه هر چيزى را كه آفريده است نيكو آفريده، و آفرينش انسان را از گِل آغاز كرد سپس [تداوم ] نسل او را از چكيده آبى پست مقرّر فرمود. آن گاه او را درست اندام كرد، و از روح خويش در او دميد، و براى شما گوش و ديدگان و دلها قرار داد چه اندك سپاس مى گزاريد».

در این آیات که مشابه آیات سوره مؤمنون است، پس از بیان خلقت انسان از آب پست (منی)، صحبت از تسویه و دمیدن روح در جنین می شود و بعد از آن از داشتن قدرت شنوایی و بینایی و درک و فهم سخن به میان می آید. «سَوَّاهُ» از ماده «تسويه» به معنى تكميل كردن است، و اين اشاره به مجموع مراحلى است كه انسان از هنگامى كه به صورت نطفه است تا مرحله اى كه تمام اعضاى بدن او آشكار مى گردد طى مى كند.

و اگر گفته شود نطفه انسان از آغاز كه در رحم قرار مى گيرد و قبل از آن يك موجود زنده است بنا بر اين نفخ روح چه معنى دارد؟ در پاسخ مى گوئيم در آغاز كه نطفه منعقد مى شود تنها داراى يك نوع «حيات نباتى» است، يعنى فقط تغذيه و رشد و نمو دارد، ولى از حس و حركت كه نشانه «حيات حيوانى» است و همچنين قوه ادراكات كه نشانه «حيات انسانى» است در آن خبرى نيست.60

بر این اساس، میتوان گفت که در مراحل قبلی خلفت جنین، اعضای مهم و ضروری بدن به وجود آمده و سپس آن قدر رشد پیدا می کنند که قابلیت پذیرش روح در جنین ایجاد شده و روح الهی در او دمیده می شود. از آن به بعد، جنین قادر به حرکت ارادی است و حواس او از قبیل شنوایی، بینایی و لامسه فعال می شود توانایی درک این حواس و واکنش نشان دادن به آنها در او ایجاد می شود. 

به نظر میرسد دانش بشری، هنوز پاسخگوى مسأله دمیده شدن روح در کالبد جنین انسان نبوده و حد فاصل مرحله حيات انسانی با مرحله قبل از آن را نمى تواند مشخص سازد. قرآن کریم نیز به مشکل بودن درک مسأله روح، اشاره کرده و می فرماید: «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَ ما أُوتيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَليلا»61؛ «و در باره روح از تو مى پرسند، بگو: روح از [سنخ ] فرمان پروردگار من است، و به شما از دانش جز اندكى داده نشده است». اما دانش بشری با مطالعاتی که بر روی جنین انجام داده، برخی از ویژگیهای حیات انسانی جنین را از ماه چهارم به بعد مشاهده و تأیید نموده است. 

از جمله اثبات شده است که جنین در ماه چهارم قادر به شنیدن است و در مقابل صدا عکس العمل نشان می دهد62 و حسگرهای درد، فعال هستند63. حرکت های جنین که از انتهای دوره رویانی شروع شده است، در این ماه، هماهنگ تر شده اما هنوز مادر از این تحرک آگاه نیست64 و ماه پنجم مادر از آن با خبر می شود. در ماه ششم، جنین می تواند بین صداهای درون مادر و محیط اطراف، تمایز قائل شود65 و در ماه نهم، بیاختیار در مقابل نور، واکنش نشان می دهد66.

57- بحار الأنوار، ج  57، ص 383؛ اصل این روایت در تفسیر الدرالمنثور سیوطی، ج 5، ص 7 آمده است.
58- بحار الأنوار، ج  57، ص 337؛ اصل این روایت در تفسیر قمی، ص 446 آمده است.
59- سجده (32)، آیات 7-9.
60- تفسير نمونه، ج  17، ص 127.
61- إسراء (17)، آیه 85.
62- Keith L. Moore, FETAL GROWTH AND DEVELOPMENT, South Dakota Department of Health, 1995, p .13
63- S. Reinis and J.M. Goldman, The Development of the Brain, Springfield, IL: Charles C. Thomas Publishers, 1980, p. 12.
64- Moore, Keith L. and Persaud, T.V.N. The Developing Human, Clinically Oriented Embryology, 6th edition, Philadelphia, W.B. Saunders Co., 1998, p. 112.
65- Keith L. Moore, FETAL GROWTH AND DEVELOPMENT, p . 20.
66-  England, Marjorie A. Life Before Birth, 2nd ed., London, Mosby-Wolfe, 1996, p. 117.
منبع: سایت هدانا برگرفته از قرآن و پزشکی.

 

 

ویژه نامه قرآن پژوهی