دلایل قرآنی عدم تحریف قرآن

 گواهى قرآن بر عدم تحریف

پرسش : آیا در قرآن شواهدی بر عدم تحریف وجود دارد؟

پاسخ اجمالی

در قرآن آیاتی وجود دارد که بر مصون بودن قرآن از تحریف دلالت دارد، مثل آیه حفظ: «إنا نحن نزّلنا الذکر وإنا له لحافظون»، آیه نفى باطل: «لایأتیه الباطل…»، آیه جمع و قرائت قرآن: «إنّ علینا جمعه و قرآنه…».

پاسخ تفصیلی

در قرآن آیاتی وجود دارد که بر مصون بودن قرآن از تحریف دلالت دارد، از جمله:

1- آیه حفظ

قرآن کتابى است که از سوى خداوند نازل شده و او عهده دار حفظ قرآناز هر گونه بازى گرى است. خداوند مى فرماید:
«وَقالُوا یا اَیُّهَا الَّذِی نُزِّلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ اِنَّکَ لََمجْنُونٌ لَوْ ما تَاْتِینا بِالْمَلائِکَهِ اِنْ کُنْتَ مِنَ الصّادِقِینَ ما نُنَزِّلُ الْمَلائِکَهَ اِلاّ بِالْحَقِّ وَما کانُوا اِذاً مُنْظَرِینَ اِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَاِنّا لَهُ لَحافِظُونَ»(1).
(گفتند: اى که قرآن بر تو نازل شده است، همانا تو دیوانه اى. اگر راست مى گویى چرا فرشتگان را نزد ما نمى آورى؟ ما فرشتگان را جز به حق نازل نمى کنیم و هرگاه نازل شوند، دیگر به آنان مهلت داده نمى شود، ما قرآنرا نازل کردیم، و ما به طور یقین نگهدار آنیم).
مراد از «ذِکر» در هر دو مورد، به قرینه «نازل شده» و «نازل کردیم»، قرآن کریم است. مشرکان سه ایراد بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) وارد کرده اند که قرآنبه هر سه اشاره مى کند و آنها را نقد مى کند:

1. این که محمد(صلى الله علیه وآله) قرآن را از شخص ناشناخته اى دریافت مى کند. فرازِ «قرآن بر تو نازل شده» به صیغه مجهول به این اعتراض اشاره دارد.
2. این که پیامبر(صلى الله علیه وآله) اختلال حواس دارد و آن چه را از قرآن دریافت و نقل مى کند اعتبار ندارد و ایمن از این نیستیم که تخیّلات و افکار او در قرآن دخالت داشته باشد.
3. این که اگر راست مى گوید که فرشته بر او نازل مى شود و وحى مى آورد، چرا فرشتگان را نزد آنان نمى آورد؟
وحى الهى از هر سه اشکال جواب داده است. ابتدا به طور خلاصه جواب اشکال دوم و سوم را مى دهیم، سپس به اعتراض اول که مهم تر است مى پردازیم.
اشکال دوم را تصریح آیهکه «ما، خودِ ما» نازل کردیم ردّ مى کند و تصریح دارد که نازل کننده قرآن خداوند است نه دیگرى.
اعتراض سوم را نیز این نکته ردّ مى کند که نزول فرشتگان موجب هلاکت و نابودى آنان مى شود و این با هدف بعثت مغایر است، آن جا که مى گوید: «ما کانُوا من المُنْظَرِینَ».
اما اشکال اول را چنین پاسخ مى دهد که خداوند، نگهدار قرآناز راهیابى هر گونه خلل و تحریف در آن است و چیزى بر اراده و خواست الهى غلبه نمى کند.
پس هیچ یک از احتمالاتى که در تفسیر«حفظ» گفته اند که مراد عبارت است از: حفظ از ایرادِ ایرادگیران، حفظ در لوح محفوظ، حفظ در سینه پیامبر و امام پس از او، درست نیست. چون اشکال ایرادگیران در آیهمطرح نبوده که آیهاز آن جواب دهد. حفاظت قرآن در لوح محفوظیا سینه پیامبر اعظم(صلى الله علیه وآله) نیز ربطى به اعتراض مشرکان ندارد، چون اشکال آنان مبنى بر تهمت جنون به پیامبر(صلى الله علیه وآله) بود که از آمیختگى غیر وحى به قرآن هنگام ابلاغ آن جدا نیست. پاسخ به این که در لوح محفوظ نگهدارى مى شود و امثال آن، اشکال را ریشه کن نمى سازد، پس سخن حق و بى تردید این است که خداوند متعال خبرمى دهد که عهده دار نگهدارى و حفظ قرآندر همه مراحل است و قول به کاهش قرآنبا این تعهّد الهى ناسازگار است.
اگر گفته شود: مدعى تحریف مى گوید در همین آیه هم که جزئى از قرآناست تحریف شده است، پس استدلال به آن درست نیست، چون دور پیش مى آید.

پاسخ: محلّ بحث تحریف، در آیاتى است که به خلافتو رهبرى ائمّه اهل بیت(علیهم السلام) یا آیات احکام مثل آیه رجم یا شیر دادن و امثال آن بر مى گردد. اما در امثال این آیه، به اتفاق همه مسلمانان تحریف راه نیافته است [به عبارت دیگر در خود این آیه طبق اجماعتحریف نشده و در مابقی آیات بر اساس این آیهتحریف صورت نگرفته].

2- آیه نفى باطل

خداوند متعال، قرآن کریم را به عنوان کتاب قدرتمندى توصیف مى کند که نه چیزى بر آن غلبه مى کند و نه از هیچ سو باطلى به سراغ آن مى آید: «… وَاِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَاْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ»(2).
دلالت آیهدر گرو بیان چند نکته است:
اول: مراد از «ذکر» در این آیه قرآن کریم است، به گواهى این که در پى «ذکر»، بیان فرموده است که آن، کتاب عزیز است. در آیات متعددى تعبیر ذکر بر قرآناطلاق شده است، همچون «نُزِّلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ»(3) و «اِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَلِقَوْمِکَ»(4).
دوم: خبراِنّ در آیه محذوف و مقدر است، مثلاً: به درستى که کسانى که به ذکر وقتى بر آنان مى آید کفر مى ورزند، کیفرشان خواهیم داد.
سوم: باطل در مقابل حق است، حق، ثابت و شکست ناپذیر است، ولى باطل جولانى دارد و مغلوب مى شود و مَثَل حق و باطل مَثَل آب و کف است که خداوند فرموده است که آن چه براى مردم سودمند است در روى زمین باقى مى ماند و آن چه کف است از بین مى رود، خداوند این گونه مَثل ها را بیان مى کند.(5)
قرآن در همه معانى، مفاهیم، احکام جاویدان و معارف و اصولش حقّ است و هماهنگ با فطرت، اخبار غیبى آن هم دروغو خلاف ندارد. از تناقض در دستورها و خبرها هم مصون است: «لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً»(6)، اگر از سوى غیر خدابود، اختلاف بسیارى در آن مى یافتند. پس همان طور که قرآندر محتوا و معنى حق است، در صورت و لفظ هم حق است و تحریف به آن راه نمى یابد. و مرحوم طبرسى چه نیکو گفته است: نه در الفاظش تناقض است، نه در خبرهایش دروغ، نه با چیزى معارض است، نه از آن کم شده و نه بر آن افزوده شده است.(7)
موید این نکته، قبل از این آیهاست که «وَاِمّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ اِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»(8)؛ (و هرگاه وسوسه شیطانى سراغ تو آمد، به خداپناه ببر که او شنوا و داناست).
شاید این اشاره باشد به این که گاهى به ذهن آن حضرت خطور مى کرد شاید پس از وفاتش دین او باطل گردد، خدابه او فرمان داد که به خداوند شنوا و دانا پناهنده شود.
خلاصه آن که تخصیص معناى آیه«نفى باطل» به پیدایش تناقض در احکام قرآنو دروغبودن خبرهایش وجهى ندارد. قرآناز هر باطلى که آن را ابطال و خراب کند مصون است و همواره تازه و شاداب است و کهنه و فانى نمى گردد.

3- آیه جمع و قرائت قرآن

روایت شده که هنگام نزول قرآن، پیامبر(صلى الله علیه وآله) با عجله آن را مى خواند، تا خوب حفظ کند. وحى آمد و او را از این کار نهى کرد:
«لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ اِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ فَاِذا قَرَاْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ ثُمَّ اِنَّ عَلَیْنا بَیانَهُ»(9).
(زبانت را به خاطر عجله براى خواندن قرآنحرکت مده، چرا که جمع کردن و خواندن آن بر عهده ماست، پس هر گاه آن را خواندیم از خواندن آن پیروى کن، سپس بیان و توضیح آن نیز بر عهده ماست).
پس جمع و حفظ و توضیح بر عهده خداست.
در آیهدیگرى تضمین کرده است که آن حضرت، قرآن را فراموش نکند و فرموده است:
«سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسى اِلاّ ما شاءَ اللهُ اِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَما یَخْفى»(10)
(ما به زودى قرآنرا بر تو مى خوانیم و هرگز فراموش نخواهى کرد، مگر آن چه را خدا بخواهد که او آشکار و نهان را مى داند).
این ها برخى از آیاتى است که مى توان براى مصونیت قرآناز تحریف به آنها استدلال کرد. استثنایى در ذیل آیهاخیر است (مگر آن چه خدابخواهد) مثل استثنایى است که در آخر این آیهاست:
«وَاَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّهِ خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَاْلاَرْضُ اِلاّ ما شاءَ رَبُّکَ عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذ»(11).
(رستگاران در بهشتجاویدانند، تا وقتى آسمان ها و زمین باقى است، مگر آن چه پروردگارت بخواهد، بخششى است قطع نشدنى).
روشن است که سعادتمندان همواره در بهشتجاویدند و ذیل آیه«عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذ» گواه آن است، یعنى پیوسته. در عین حال چنان نیست که مساله از دست خداخارج شود، او هر لحظه قادر است که خلود در بهشترا نقض کند.(12)

پی نوشت:

(1). سوره حجر، آیات 6 ـ 9.
(2). سوره فصلت، آیات 41 ـ 42.
(3). سوره حجر، آیه 6.
(4). سوره زخرف، آیه 44.
(5). سوره رعد، آیه 17.
(6). سوره نساء، آیه 82.
(7). مجمع البیان: ج 9، ص 15، چاپ صیدا.
(8). سوره فصلت، آیه 36.
(9). سوره قیامت، آیات 16 ـ 19.
(10). سوره اعلى، آیات 6 ـ 7.
(11). سوره هود، آیه 108.
(12). گردآوری از کتاب: سیماى عقاید شیعه، آیت الله جعفر سبحانی، مترجم: جواد محدثی، نشر مشعر، چاپ: دارالحدیث، بهار 1386، ص 158.