درک شب قدر

 

حجت الاسلام والمسلمین ناصری

انسان برای رشد و تعالی، به اسباب و زمینه هایی نیاز دارد، تا برای رسیدن به هدف او را یاری کند. یکی از
اسباب و زمینه های مهم، لطف و عنایت الهی است که در برخی زمانها به صورت خاص شامل حال بندگان
میشود. شب قدر، نقطه اوج این عنایت ویژه به شمار میرود. از طرفی بهره انسانها از الطاف الهی، متناسب
با ظرفیت، مرتبه ایمانی و تلاش آنها متفاوت است. درک شب قدر و بهره وری بیشتر از این شب عزیز،
مشروط به فراهم کردن زمینه ها و شرایط استفاده از آن است که در این مجال به این حقیقت میپردازیم:

عوامل درک لیلة القدر

شب قدر، شب سرنوشت است و مقدرات انسان در این شب معین میشود. لطف الهی، در آن، به مراتب بیشتر از زمان
های دیگر است، تا اندازهای که میتواند تمام عمر، بلکه تمام هویت آدمی را تحت تأثیر قرار دهد. سؤال این است که
چه عواملی باعث درک و بهره برداری بیشتر از شب قدر میشود؟ در این مجال، این عوامل را در سه بعد معرفتی،
انگیزشی و رفتاری تبیین میکنیم: 2

بُعد معرفتی

معنای لغوی: معانی مختلفی برای قدر بیان شده است؛ از جمله منزلت، اندازه، ضیق وتنگی. 3
معنای اصطلاحی: شب قدر در فرهنگ اسلامی قرآنی، به شبی از شبهای ماه مبارک رمضان گفته میشود که در آن،
قرآن از جانب خداوند کریم به واسطه جبرئیل امین بر قلب پیامبر رحمت صلی الله علیه وآله وسلم نازل شده است.
هر سال در شب قدر سرنوشت انسانها – اعم از میزان رزق، صحت و سلامت، سعادت و شقاوت و مسایلی از این قبیل – بر اساس اندوخته های قبلی افراد مشخص میشود؛ لذا شب قدر، هر سال تکرار میشود و به زمان پیامبر اکرم صلی
الله علیه وآله وسلم اختصاص ندارد. خداوند با به کارگیری فعل مضارع )تنزل الملائکة( 4 و)فیها یفرق کل أمر حکیم( 5
که بر استمرار و تکرار دلالت دارد، این مطلب را بیان فرموده است. در روایات اهلبیت علیهم السلام هم به این مطلب اشاره
شده است. 6
اگر به این نکته واقف باشیم که بزرگترین تاجی که ممکن است در ماه رمضان بر سر کسی گذاشته شود، تاج درک
لیلةالقدر است و نیز برکات لیلةالقدر را متفاوت از زمانهای دیگر بدانیم، بیتردید، سعی و تلاش ما در راستای دستیابی
به این برکات، دگرگون خواهد شد.
طبق آیات سوره مبارک قدر، خدواند به در این شب، بیش از شصت هزار برابر، نصیب و رشد انسان را بیشتر میکند.
خداوند، یک شب را که به طور معمول حدود دوازده ساعت دارد، برتر از هزار ماه قرار داده است و هزار ماه، سی هزار
شبانه روزاست که سی هزار شبانه روز شصت هزار برابر یک شب است؛ علاوه بر آن، خداوند خیر « : میفرماید من ألف
شهر؛ شب قدر برتر از هزار ماه این » است کلمة پایان » خیر « را بدون توقف قرار میدهد؛ مانند کسی که یک دانه بکارد
و بیش از شصت هزار برابر برداشت کند! چنین شخصی در قبر و قیامت، عقب افتادگی ندارد.
إنا انزلناه فی « : در سوره دخان آمده است لیلة مبارکة؛ 7 ما قرآن را در شب مبارکی نازل در این .» کردیم آیه، شب قدر
شب مبارک معرفی شده است. آنچه در کلام خداوند کریم، مبارک خوانده شود جایگاه و فضیلتی بسیار بلند دارد.
در روایات هم به فضیلت این شب تصریح شده است؛ از جمله، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: خداوند از
میان روزها، روز جمعه را و از میان ماهها، ماه رمضان را و از میان شبها، شب قدر را اختیار کرده است. 8
اگر انسان در مدت عمرش نصیبی پیدا کند و لیلة القدری داشته باشد، بهترین الطاف شامل حال او میشود؛ از این
رو لازم است با مطالعه، تدبر و بهرهبردن از محضر عالمان ربانی، معرفت خود را به این گوهر نفیس افزایش دهیم.

بُعد انگیزشی

بیداری دل و طلب یکی از زمینه های اصلی در بهره بردن از نسیمهای رحمت الهی، تشنه کامی و طلب از جانب انسان سالک است. طبقسخن منسوب به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم کسی که چیزی را طلب کند و برای دستیابی به آن تلاش
بنماید، لاجرم به آن دست مییابد. 9
گفت پیغمبر اگر کوبی دری عاقبت زان در برون آید سری

قدم اول، این است که فرد بفهمد ماه مبارک رمضانی هست، روزهای هست، لیلة القدری هست و باید پیوندی در این
فصل برقرار کرد. اگر آن پیوند باشد، برکات زیادی به انسان میرسد، به شرطی که درها بسته نباشد. کسی که طالب
نیست، مانند ظرفی است که دهانه آن بسته باشد و در دریای زلال قرار گیرد که ذرهای آب در آن نفوذ نمیکند.
گاهی ما مشغول زندگی هستیم و درهای دلمان به روی آن نسیم بسته است؛ لذا بهره نمیبریم. ما در زندگی با
مشکلات خودمان عجین شدهایم. گاهی به قدری مشکلات، افراد را فرا میگیرد که از فرصتهای معنوی پیش آمده،
غافل میشوند. در درون هر کسی پنجرهای است که به سوی ماه مبارک رمضان و لیلة القدر باز میشود. در این ایام
و لیالی، این پنجره را باید باز کرد. باید مراقب بود تا بسته نباشد. برخی بزرگان، عدم اهتمام برای درک لیلة القدر را
علامت بیماری معنوی انسان دانستهاند که میهمان ماه خدا باید در صدد مداوای این بیماری برآید. 10

به دیده عظمت نگریستن

 

میزان بهره برداری از پدیدها و فرصتها، در گرو نگرش انسان به آن مقوله است که آیا آن موضوع در نگاه انسان، بی
ارزش است یا بسیار نفیس و ارزشمند. همین نگرش، باعث میشود انسان دربارة آن پدیده، یا بی تفاوت باشد یا اینکه
عزم خود را برای بهره گرفتن از آن جزم کند.
قرآن کریم در سوره قدر میفرماید: إِنَّا أنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ * وَمَا أدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ * لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ
شَهْرٍ؛ 11
خداوند متعال با تعبیر و ما ادراک « ما لیلة ما را به این » . . . القدر قداست و عظمت رهنمون میسازد.
اگر این شب را متفاوت از شبهای دیگر بدانیم و به قداست و مبارکی آن پی ببریم، مثل اولیای خدا در طول سال
به برنامهریزی و مراقبه برای درک این شب میپردازیم و در شب قدر نیز توجه ما به حقایق این شب به اوج میرسد.

بُعد رفتاری

آمادگی از ماههای قبل

به طور معمول، انسانها برای درک تام و تمام موقعیتهای حساس، متناسب با حساسیت آن، آمادگی قبلی فراهم می
کنند. اگر شب قدر، شب سرنوشت و شب حساسی است، باید از زمان های قبل برای درک آن، خود را آماده کرد.
مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در این باره چنین مینویسد: سزاوار است مؤمن برای اطمینان از رسیدن به این
خیر بزرگ ]درک شب قدر[ یک سال شب زندهداری نموده و به عبادت مشغول باشد. 12
باید در طول سال خودمان را آماده کنیم که وقتی ماه مبارک رمضان فرا میرسد، عقب نیفتیم و عقب نباشیم؛ بلکه
وارد ماه مبارک رمضان شویم و رشد کنیم. از ماه رجب، انس با قران و درک درست از ماه مبارک رمضان را باید
شروع کنیم. باید در طول سال، بار اضافة سنگین به دوش نکشیم، حرکت کنیم و مستحق درک ماه مبارک رمضان
باشیم. این آمادگی و حرکت، نیازمند تهذیب، دوری از رذایل، مراقبه، توسل، قرائت و تدبر قرآن است.

اهل ماه مبارک رمضان شدن

ما غالباً از زمان عقب هستیم. ماه رمضان میآید و روزه برای ما واجب میشود. اگر روزه بگیریم، در اواخر ماه رمضان،
احساس سبکی میکنیم؛ احساس انس با روزه میکنیم؛ چرا؟ برای اینکه از نظر حال معنوی، تازه داریم وارد ماه
رمضان میشویم. گاهی اینقدر اشتغال داشتهایم که بعد از گذشت روزهایی از ماه مبارک رمضان، هنوز وارد ماه رمضان
نشدهایم. اگر انسان زودتر از ماه رمضان یعنی از ماه رجب و شعبان شروع کند، امید است که با فرارسیدن ماه رمضان،
وارد ماه رمضان شود؛ لذا بهرهاش خیلی بالا میرود. شایسته است اگر یک سال اینگونه نشد، در سال بعد زودتر شروع
کرد تا بارهای سنگین از دوش انسان پایین بیاید. آنوقت لذت ماه رمضان از همان اول ماه رمضان حس میشود و
زمینه درک شب قدر فراهم خواهد شد.

انسان از راه پوسته به مغز هر چیز راه پیدا میکند. دستیابی به باطن و حقیقت دین نیز از راه پایبندی به شریعت
ممکن است. از آن رو که شب قدر، مغز و حقیقت نابِ ماه میهمانی خداوند است، برای درک این شب انسان باید اهل
ارتباط و استفاده از ماه مبارک رمضان بشود؛ یعنی لیلة القدری« بشود تا » ماه رمضانی « شود. »

 

برقراری ارتباط با زمان

 

شب قدر، قطعه ای از زمان است که انسان با آن در ارتباط میباشد. شایسته است انسان، ارتباط صحیح با زمان برقرار
کند؛ لذا باید حرکتی را شروع کرد. اولاً باید ارزش زمان را دانست و پی برد. یکی از ارزشمندترین نعمتها و امانات
الهی به بشر، ایّام حیات و زندگی اوست که با از دست دادن این نعمت، انسان دچار خسران 13 میشود، مگر اینکه در
مقابل هر مقدار از زمان سپری شده، اقدام ارزشمندی انجام گیرد. خداوند این مطلب را در سوره مبارک عصر بیان
فرموده است؛ بنابراین شایسته است از زمان عقب نیفتاد و از هر ساعت، به همان اندازه استفاده کرد. برخی افراد از
حیث استفاده کردن از یک ساعت تمام، کیلومترها عقب هستند. در 24 ساعت، ما 24 ساعت استفادة تمام نمیکنیم
که همپای زمان پیش برویم. اگر توفیقات ربانی نصیب ما شود و از یک ساعت، به اندازه یک ساعت و از یک شبانه
روز، به اندازه یک شبانه روز استفاده کنیم، طبعاً برگشت نخواهیم داشت و خسران نخواهیم کرد و نتیجه آن را در
درک شب قدر میبینیم.

انس با قرآن

یک بُعد عظمت شب قدر، این است که شب نزول قرآن برقلب پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله وسلم است. خداوند با
نزول قرآن، رحمت خاص خود را به بشریت ارزانی فرموده و چراغ راه و امانت الهی را در دست بشر قرار داده است.
انس با قرآن، موجب لطافت و نورانیت درون و توسعه قلب برای دریافت عنایتهای ماه مبارک رمضان و شب قدر می
شود. سیره اهلبیت علیهم السلام در ماه مبارک رمضان، ختم متعدد قرآن بوده که حکایت کننده اهمیت این کتاب
الهی است.
بخشی از گله های قرآن و اهلبیت علیهم السلام از بشر، به دلیل عدم ثبات و عدم استقرار در اعمال عبادی و اعمال
صالح و کارهای خیر است. ماه رمضان، ماه ثبات و استقرار در اعمال صالح، به ویژه قرائت قرآن است. ماه مبارک
رمضان، ماه انس با قرآنی است که منبع نور و نمایان کننده راه لیلة القدر است. انسانها باید در این ماه، با قرآن انس
پیدا کنند و در انس با قرآن، به ثبات برسند. کثرت قرائت در ماه مبارک رمضان به طور ویژه مطلوب است.
در روایتی، قرائت صد بار سوره دخان از ابتدای ماه تا شب بیست و سوم، برای شناخت این شب وارد شده است. 14
در روایت دیگر به جای آن، هزار بار سوره قدر آمده است. 15

دعا برای درک لیلة القدر

 

در روایات اهلبیت علیهم السلام و در ادعیه ماه مبارک رمضان، از روز اول، اهمیت درک شب قدر مورد تذکر و طلب
از درگاه خداوند متعال قرار میگیرد، تا انگیزه طلب در انسان ایجاد شده، از خواب غفلت بیدار گردد و فضیلت این
شب را از دست ندهد.
در کلمات بزرگان اخلاق، از جمله مرحوم آیت الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در مراقبههای ماه مبارک رمضان چنین
رسیده است: از مهمترین دعاها در ماه رمضان، دعای زیاد برای توفیق عبادت شب قدر و شب عید فطر است. 16
زمینهسازی برای احیای شب قدر
استراحت کردن در روز قبل، کم خوردن غذا در شب قدر برای آمادگی شب زنده داری، زمینة بهرهبرداری از شب قدر
را در انسان فراهم میکند. همچنین بنا بر توصیه برخی بزرگان، ادعیه و اعمال عبادی متناسب با حال و نشاط انسان
از قبل، برای انجام در شب قدر، انتخاب شود.

 

اعمال شب قدر

 

در بیان اهلبیت علیهم السلام اعمال عبادی زیادی برای شب قدر سفارش شده است که انسان باید متناسب با مقتضای
حال و توان خود، این شب را به این اعمال سپری کند. طبق فرموده قرآن کریم، عمل صالح، باعث تقویت و رفعت
ایمان انسان میشود. 17 حتی پنهان بودن شب قدر میان چند شب، بنا بر مصلحتهایی بوده که شاید یکی از این
مصلحتها ترغیب مردم بر اعمال صالح بیشتر باشد. شایسته است نگذاریم این شب از دستمان برود و در انجام اعمال،
همه سعی و تلاشمان را به کار گیریم.
از جمله اعمالی که در این شب مورد سفارش قرار گرفتهاند، عبارتند از:
1 . غسل شب قدر؛
2 . احیا و شب زنده داری؛
3 . قرائت قرآن و بر سرگرفتن آن؛
4 . نماز و دعا؛
5 . استغفار و توبه؛
فهرست تفصیلی اعمال این شب در کتب مربوطه از جمله اقبال الأعمال سیدبن طاووس، المراقبات آیت الله ملکی
تبریزی و مفاتیح الجنان مرحوم حاج شیخ عباس قمی آمده است.

احیای شب قدر

 

احیا و شب زنده داری، مورد سفارش اهلبیت علیهم السلام بوده است که درک آن مانند دیگر عبادات، مراحل و
مراتبی دارد. حداقل آن مرتبه، بیداری چشم و گوش است. حضرت صدیقه کبرا علیها السلام ظرف آبی را کنار خود
قرار میدادند و به صورت فرزندان خود آب میپاشیدند تا به خواب نروند و شب را به احیا سپری کنند. البته مرحله
کاملتر، این است که علاوه بر بیداری چشم و گوش، دل انسان هم بیدار و دور از غفلت حقیقت شب قدر و صاحب
شب قدر باشد.

 

قرائت قرآن

در شب قدر به صورت خاص، قرائت سورههایی مورد سفارش قرار گرفته است؛ از جمله سورههای دخان، روم، عنکبوت
و هزار بار سورة قدر که خیلی سفارش میشده است. اگر کسی نمیتواند هزار بار این سوره را بخواند، حداقل صد
مرتبه بخواند. سورة قدر، یعنی توجه به همان زاویة حقیقی لیلةالقدر که با قرائت این سوره، توجه انسان به آن حقیقت
جلب شده، زمینه استفاده از آن فراهم میشود. برخی بزرگان، گاهی از اول تا آخر ماه مبارک رمضان، شبی هزار بار
سورة قدر را میخواندهاند.

 

توسل به اهلبیت علیهم السلام به ویژه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف

شب قدر، شب قرآن و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛ زیرا این دو با هم مربوطند. طبق فرموده پیامبر
اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در حدیث ثقلین، این دو از هم جدا شدنی نیستند و بنابر فرموده امام صادق علیه
السلام سوره قدر، سوره اهلبیت علیهم السلام است. شب امضای پرونده و مقدرات سال آینده توسط حضرت بقیة الله
عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛ لذا شب ارتباط با قرآن همراه با توسل به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه
الشریف است. در روایات، خواندن دعای سلامتی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در همه وقت، مورد سفارش
قرار گرفته است؛ یعنی باید در همه حالات، متوجه و متذکر امام بود.
پی نوشتها
1 . در تنظیم این نوشتار از سخنان استاد گرانقدر، جناب حجت الاسلام والمسلمین جعفر ناصری – دامت برکاته – بهره گرفتهایم.
2 . بدیهی است این تقسیمبندی، با اندکی تسامح قابل طرح است. 3 . مجمع البیان، ج 10 ، ص 518 . 4 . سوره قدر: 4 .
5 . سوره دخان: 6 . 6 . کافی، ج 1، ص 532 . 7 . سوره دخان: 3 . 8 . کمال الدین، ج ص 281 ؛ وسائل الشیعه، ج 7، ص 381 .
9 . قال النبی صلی الله علیه وآله من طلب شیئاً « : وسلم و جدَّ نهج الفصاحه، ص » وجد 77 . 10 . مراقبات، ص 224 . 11 . سوره قدر: 1 – 3 .
12 . ترجمه المراقبات، ص 276 . 13 . از دست دادن اصل سرمایه را خسران میگویند. )مفردات راغب، ص 281 .)
14 . کافی، ج 1، ص 196 ؛ آمال شیخ صدوق، ص 520 . 15 . إقبال الاعمال، ج 1 ، ص 149 . 16 . ترجمه المراقبات، ص 276 .
17 . سوره فاطر: 10 إِلَیْهِ . . .« یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ .» . . یَرْفَعُهُ 18 . نردبان آسمان، ص 57

منبع:جزوه طریق وصل