درچه مواردی باید بجای وضو و غسل تیمم کرد
در هفت مورد به جای وضو و غسل باید تیمّم کرد :
(1) پیدا نکردن آب. (2) مشقت بیش از حدّ. (3) ترس از ضرر. (4) نیاز به آب برای حفظ جان. (5) نیاز به آب برای تطهیر. (6) نداشتن آب مباح. (7) نداشتن وقت برای وضو یا غسل. و تفصیل هر کدام به ترتیب ذکر می شود.
درچه مواردی باید بجای وضو و غسل تیمم کرد
فهرست این نوشتار:
در هفت مورد به جای وضو و غسل باید تیمّم کرد (1):
(1) (بهجت:) (1) پیدا نکردن آب. (2) مشقت بیش از حدّ. (3) ترس از ضرر. (4) نیاز به آب برای حفظ جان. (5) نیاز به آب برای تطهیر. (6) نداشتن آب مباح. (7) نداشتن وقت برای وضو یا غسل. و تفصیل هر کدام به ترتیب ذکر می شود.
اول: از موارد تیمّم آن که تهیه آب به قدر وضو یا غسل ممکن نباشد (1).
(1) (بهجت:) اوّل: پیدا نکردن آب.
(سیستانی:) اوّل: نداشتن آب.
[جستجو برای پیدا کردن آب در زمین هموار و پست]
مسأله 648 اگر انسان در آبادی باشد، باید (1) برای تهیه آب وضو و غسل، به قدری جستجو کند که از پیدا شدن آن ناامید شود (2) و اگر در بیابان باشد (3)، چنانچه زمین آن پست و بلند است (4) (و یا به واسطه درخت و مانند آن عبور در آن زمین مشکل است (5)) باید در هر یک از چهار طرف به اندازه پرتاب یک تیر قدیمی که با کمان پرتاب می کردندش «1» (6) در جستجوی آب برود و اگر زمین آن این طور نیست، باید در هر طرف به اندازه پرتاب دو تیر جستجو نماید.
(1) (خوئی، تبریزی:) بنا بر احتیاط باید.. (2) (زنجانی:) و در صورتی که در اوّل وقت بدون جستجو نماز بخواند نمازش باطل است، مگر آن که قصد قربت داشته باشد و معلوم شود که اگر جستجو هم می کرد آب پیدا نمی کرد..
(سیستانی:) و هم چنین اگر در بیابان اقامت داشته باشد مانند چادر نشینان؛ و اگر انسان در بیابان در حال سفر باشد باید در راه و در جاهای نزدیک به محل توقّفش، از آب جستجو کند و احتیاط لازم آن است که چنانچه زمین آن پست و بلند یا به جهت دیگری مانند زیادی درختان، راه آن دشوار است، در منطقه ای گرداگرد خود به اندازه پرتاب یک تیر در قدیم که با کمان پرتاب می کردند در جستجوی آب برود و در زمین هموار در هر طرف به اندازه پرتاب دو تیر جستجو نماید.
(3) (زنجانی:) چنانچه به جهتی؛ هم چون پست و بلند بودن زمین یا زیادی درختان، راه رفتن در آن دشوار باشد، باید در دایره ای به شعاع مقدار پرتاب یک تیرِ قدیمی که با کمان پرتاب می کردند در جستجوی آب برود، در غیر این صورت باید در دایره ای به شعاع مقدار پرتاب دو تیر جستجو کند. (4) (بهجت:) چنانچه زمین آن سخت است و یا پست و بلند است.. (5) (خوئی، تبریزی:) چنانچه زمین آن پست و بلند و یا به جهت زیادی درختان راه آن (تبریزی: راه رفتن در آن) دشوار است..
[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی و صافی نیست]
(6) (بهجت:) و در حدود (200) قدم می شود..
[ اگر بعضی از چهار طرف هموار]
مسأله 649 اگر بعضی از چهار طرف، هموار و بعضی دیگر پست و بلند (یا عبور در آن مشکل (1)) باشد، باید (2) در طرفی که هموار است به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفی که این طور نیست به اندازه پرتاب یک تیر جستجو کند (3).
(1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، صافی، سیستانی و تبریزی نیست] (2) [کلمه «باید» در رساله آیات عظام: خوئی، سیستانی و تبریزی نیست] (3) (بهجت:) و همین طور است اگر در یک طرف قسمتی هموار و قسمتی دیگر ناهموار باشد.
(مکارم:) باید در هر طرف طبق دستور خودش عمل نماید.
(زنجانی:) مسأله اگر راه رفتن در برخی از اطراف آسان و در بعضی دیگر دشوار باشد، باید در طرفی که آسان است به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفی که دشوار است به اندازه پرتاب یک تیر، جستجو کند.
[در هر طرفی که یقین دارد آب نیست]
مسأله 650 در هر طرفی که یقین دارد (1) آب نیست، در آن طرف جستجو لازم نیست.
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (زنجانی:) اطمینان دارد..
[کسی که وقت نماز او تنگ نیست]
مسأله 651 کسی که وقت نماز او تنگ نیست و برای تهیه آب وقت دارد، اگر یقین دارد (1)، در محلی دورتر از مقداری که باید جستجو کند آب هست (در صورتی که مانعی نباشد و مشقت هم نداشته باشد (2)) باید برای تهیه آب برود (3) و اگر گمان دارد آب هست، رفتن به آن محل لازم نیست (4) ولی اگر اطمینان داشته باشد، بنا بر احتیاط واجب باید برای تهیه آب به آن محل برود (5).
(1) (گلپایگانی، بهجت، صافی:) اگر یقین یا اطمینان دارد..
(زنجانی:) اگر اطمینان داشته باشد.. (2) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی و زنجانی نیست] (3) (بهجت:) بقیه مسأله ذکر نشده.
(زنجانی:) ولی اگر اطمینان ندارد، رفتن به آن مکان لازم نیست. [پایان مسأله] (سیستانی:) اگر یقین یا اطمینان دارد در محلّی دورتر از مقداری که باید جستجو کند آب هست، باید برای تهیه آب به آنجا برود، مگر آن قدر دور باشد که عرفاً شخص را فاقد آب بشمارند..
(مکارم:) اگر اطمینان دارد که آب در محلّی دورتر از این مقدار موجود است باید به سراغ آن برود، مگر این که مشقّت فوق العاده ای داشته باشد. ولی اگر احتمال دهد یا گمان داشته باشد آب در فاصله دورتر است، جستجو لازم نیست. [پایان مسأله] (4) (گلپایگانی، صافی، سیستانی:) بقیه مسأله ذکر نشده. (5) (خوئی، تبریزی:) اگر گمان او قوی و به حدّ اطمینان باشد باید برای تهیه آب به آن محل برود.
[ لازم نیست خود انسان در جستجوی آب برود]
مسأله 652 لازم نیست خود انسان در جستجوی آب برود (1)، بلکه می تواند کسی را که به گفته او اطمینان دارد بفرستد و در این صورت اگر یک نفر از طرف چند نفر برود کافی است (2).
(1) (زنجانی:) بلکه اگر شخصی که به گفته او اطمینان دارد جستجو نماید و انسان مطمئن شود که اگر خودش هم برود آب پیدا نمی کند کافی است.
(سیستانی:) بلکه می تواند به گفته کسی که جستجو کرده و به گفته او اطمینان دارد اکتفا کند. (2) (بهجت:) و هم چنین اگر کسی اهل آن ناحیه باشد و خبر از نبودن آب بدهد به همان اکتفا می شود.
[اگر احتمال دهد که داخل بار سفر خود آب هست]
مسأله 653 اگر احتمال دهد که داخل بار سفر خود، یا در منزل یا در قافله آب هست باید (1) به قدری جستجو نماید که به نبودن آب یقین کند (2) یا از پیدا کردن آن ناامید شود. (3)
این مسأله، در رساله آیت اللّه مکارم نیست (1) (خوئی، تبریزی:) بنا بر احتیاط باید.. (2) (سیستانی، زنجانی:) اطمینان کند.. (3) (سیستانی:) مگر آن که قبلًا در موردی آب وجود نداشته و احتمال برود که بعداً پیدا شده باشد که در این صورت جستجو لازم نیست.
[اگر پیش از وقت نماز جستجو نماید]
مسأله 654 اگر پیش از وقت نماز جستجو نماید و آب پیدا نکند و تا وقت نماز همان جا بماند، لازم نیست که دوباره در جستجوی آب برود (1).
(1) (مکارم:) مگر این که تغییری در اوضاع محل پیدا شده باشد و هم چنین اگر برای یک نماز جستجو کند برای نمازهای دیگر تا تغییری پیدا نشده جستجو لازم نیست.
(گلپایگانی، خوئی، اراکی، صافی، تبریزی، سیستانی، زنجانی:) چنانچه احتمال دهد که آب پیدا می کند، احتیاط مستحب ّ (اراکی: احتیاط واجب) آن است که دوباره در جستجوی آب برود.
[اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو کند]
مسأله 655 اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو کند و آب پیدا نکند و تا وقت نماز دیگر در همان جا بماند، جستجو لازم نیست. (1)
(1) (گلپایگانی، خوئی، اراکی، فاضل، تبریزی، سیستانی، صافی، زنجانی:) چنانچه احتمال دهد که آب پیدا می کند احتیاط مستحب ّ (اراکی، فاضل: احتیاط واجب) آن است که دوباره در جستجوی آب برود. (مکارم:) رجوع کنید به ذیل مسأله 654.
[اگر از درنده بترسد]
مسأله 656 اگر از درنده بترسد (1)، یا جستجوی آب به قدری سخت باشد که نتواند تحمّل کند یا وقت نماز به قدری تنگ باشد که هیچ نتواند جستجو کند، جستجو لازم نیست (2) ولی اگر بتواند مقداری جستجو کند به همان مقدار جستجو لازم است و اگر از دزد بر جان یا مال خودش بترسد نباید در جستجوی آب برود (3)، ولی اگر مالی که احتمال می دهد از بین برود به حسب حال او قابل اعتنا نباشد و ترس دیگری هم نداشته باشد جستجوی آب واجب است.
(1) (فاضل:) اگر از درنده یا دزد بر جان و مالش بترسد.. (2) (فاضل:) بقیه مسأله ذکر نشده. (3) (بهجت:) بقیه مسأله ذکر نشده.
(خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی:) مسأله اگر وقت نماز تنگ باشد یا از دزد و درنده بترسد یا جستجوی آب به قدری سخت باشد که نتواند تحمل کند جستجو لازم نیست.
(سیستانی:) که معمولًا امثال او تحمل نمی کنند..
(مکارم:) مسأله هر گاه وقت نماز تنگ است و اگر جستجوی آب کند وقت می گذرد و یا خطری وجود دارد، جستجو لازم نیست، ولی اگر بتواند مقداری جستجو کند همان مقدار لازم است.
(زنجانی:) مسأله اگر وقت نماز تنگ باشد جستجو لازم نیست، هم چنین اگر از دزد یا درنده بترسد یا جستجوی آب به قدری سخت باشد که نوعاً تحمل نمی شود جستجو لازم نیست و می تواند در اول وقت نماز بخواند.
[اگر در جستجوی آب نرود]
مسأله 657 اگر در جستجوی آب نرود (1) تا وقت نماز تنگ شود معصیت کرده (2)، ولی نمازش با تیمّم صحیح است.
(1) (مکارم:) اگر عمداً به جستجوی آب نرود.. (2) (خوئی، تبریزی:) اگر چه معصیت کرده..
(سیستانی:) در صورتی که اگر می رفت آب پیدا می کرد معصیت کرده..
(زنجانی:) رجوع کنید به مساله اختصاصی (664)، در همین صفحه.
[کسی که یقین دارد آب پیدا نمی کند]
مسأله 658 کسی که یقین دارد آب پیدا نمی کند، چنانچه دنبال آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد که اگر جستجو می کرد آب پیدا می شد نمازش باطل است (1).
(1) (خوئی، تبریزی:) چنانچه وقت وسعت داشته باشد لازم است وضو گرفته و نماز را اعاده نماید. (سیستانی:) بنا بر احتیاط، لازم است وضو گرفته و نماز را دوباره بخواند.
(بهجت:) باید بنا بر احتیاط واجب نماز را اعاده نماید.
(نوری:) بنا بر احتیاط واجب نمازش را اعاده یا قضا نماید.
(زنجانی:) رجوع کنید به مسأله اختصاصی (665)، در همین صفحه.
مسائل اختصاصی
(زنجانی:) مسأله 664 اگر کسی احتمال می دهد که آب پیدا کند، و در جستجوی آب نرود و در وسعت وقت با تیمم نماز بخواند نمازش باطل است، و هم چنین اگر کسی به جهت غفلت یا ندانستن مسأله در جستجوی آب نرود نمازی که با تیمم در وسعت وقت خوانده بنا بر احتیاط واجب باطل است و در هر صورت چنانچه با قصد قربت تیمم کرده و نماز بخواند و بعد بفهمد که اگر جستجو هم می کرد آب پیدا نمی کرد نمازش صحیح است، و نیز اگر در جستجوی آب نرود و در هنگامی که می ترسد اگر نماز را تأخیر بیندازد نماز قضا شود، با تیمم نماز بخواند نمازش صحیح است و لازم نیست آن را با وضو دوباره بخواند، هر چند به جهت عدم جستجوی آب معصیت کرده است.
(زنجانی:) مسأله 665 کسی که به جهتی؛ چون ترس از دزد و درنده، جستجوی آب برای او واجب نبود، می تواند در اول وقت با تیمم نماز بخواند و اگر پس از خواندن نماز در وقت یا خارج وقت آب هم پیدا کند لازم نیست نماز خود را دوباره بخواند هر چند مطابق احتیاط استحبابی است؛ ولی اگر یقین داشته باشد که آب پیدا نمی کند و در وسعت وقت بدون جستجو با تیمم نماز بخواند و بعد از نماز در وقت آب پیدا کند، یا بفهمد که اگر جستجو می کرد آب پیدا می کرد، بنا بر احتیاط واجب باید نمازی را که خوانده دوباره بخواند و اگر در وقت نخواند آن را قضا کند.
[ اگر بعد از جستجو آب پیدا نکند]
مسأله 659 اگر بعد از جستجو، آب پیدا نکند (1) و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد (2) در جایی که جستجو کرده آب بوده نماز او صحیح است (3).
(1) (سیستانی:) و مأیوس از پیدا شدن آن شود.. (2) (زنجانی:) بعد از نماز آب پیدا کند، یا بفهمد..
(صافی:) بعد از وقت بفهمد.. (3) (زنجانی:) چه قبل از وقت جستجو کرده باشد یا در وقت، هر چند احتیاط مستحب در این است که نمازش را دوباره بخواند؛ خصوصاً اگر در خارج وقت جستجو کرده باشد.
(صافی:) و اگر در وقت فهمید احتیاط، اعاده نماز با وضو است.
(خوئی، تبریزی:) در صورتی که وقت باقی باشد باید (تبریزی: بنا بر احتیاط) وضو گرفته و نماز را دوباره به جا آورد، (تبریزی: مگر این که آب را بر اثر تکرار جستجو پیدا کرده باشد که در این صورت، اعاده لازم نیست).
(مکارم:) بنا بر احتیاط واجب نماز را اعاده کند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
(بهجت:) نماز را احتیاطاً اعاده کند گر چه واجب نبودن اعاده، خالی از وجه نیست.
مسائل اختصاصی
(گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی:) مسأله 667 (سیستانی:) مسأله 650 کسی که یقین دارد وقت نماز تنگ است اگر بدون جستجو با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز (خوئی، تبریزی: و پیش از گذشتن وقت) بفهمد که برای جستجو وقت داشته احتیاط واجب آن است که دوباره نمازش را بخواند (گلپایگانی، صافی: و اگر وقت گذشته، قضا نماید).
(زنجانی:) مسأله 667 کسی که به جهت ترس از تنگی وقت بدون جستجو با تیمم نماز بخواند، و بعد از نماز بفهمد که برای جستجو وقت داشته، نمازش صحیح است؛ ولی احتیاط مستحب آن است که نمازش را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
[ بعد از داخل شدن وقت نماز]
مسأله 660 اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوی خود را باطل کند (1) نمی تواند وضو بگیرد چنانچه بتواند (بدون ضرر و مشقّت (2)) وضوی خود را نگهدارد، نباید آن را باطل نماید (3) و هم چنین است اگر بداند یا دو شاهد عادل (4) خبر دهند که تهیه آب برای او ممکن نیست بلکه اگر احتمال صحیح عقلایی هم بدهد احتیاط واجب آن است که وضوی خود را باطل نکند.
(1) (گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی، زنجانی:) تهیه آب برای او ممکن نیست یا..
(فاضل:) تهیه آب برای او ممکن نیست چنانچه بتواند وضوی خود را نگهدارد، نباید آن را باطل نماید. [پایان مسأله] (2) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی و زنجانی نیست] (3) (گلپایگانی، اراکی:) بقیه مسأله ذکر نشده.
(خوئی، صافی، تبریزی:) ولی می تواند با عیال خود نزدیکی کند اگر چه بداند که از غسل متمکن نخواهد شد. [پایان مسأله] (زنجانی:) و اگر بخواهد با عیال خود نزدیکی کند، باید در صورت امکان، اول نماز بخواند. [پایان مسأله] (بهجت:) و هم چنین است اگر بداند که تهیه آب برای او ممکن نیست. [پایان مسأله] (4) (نوری:) یا یک عادل که قول او مفید اطمینان باشد..
(سیستانی:) مسأله اگر وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوی خود را باطل کند تهیّه آب برای او ممکن نیست یا نمی تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند وضوی خود را نگهدارد بنا بر احتیاط واجب نباید آن را باطل نماید؛ چه قبل از وقت باشد و چه بعد از دخول وقت؛ ولی می تواند با عیال خود نزدیکی کند، اگر چه بداند که از غسل، متمکّن نخواهد شد.
(مکارم:) مسأله کسی که وضو دارد و می داند اگر وضوی خود را باطل کند نمی تواند وضو بگیرد، چنانچه ضرر یا مشقّت فوق العاده ای ندارد باید وضوی خود را برای نماز نگه دارد، حتّی اگر احتمال قابل توجّهی بدهد که آب برای وضو پیدا نخواهد کرد.
[پیش از وقت نماز ]
مسأله 661 اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشد (1) و بداند (یا احتمال عقلایی دهد یا دو شاهد عادل خبر دهند (2)) که اگر وضوی خود را باطل کند، تهیه آب برای او ممکن نیست چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوی خود را نگهدارد (3) احتیاط واجب (4) آن است که آن را باطل نکند. (5)
(1) (مکارم:) و می داند بعداً دسترسی به آب ندارد، احتیاط واجب آن است که وضوی خود را نگهدارد. [پایان مسأله] (2) (اراکی، نوری:) بداند، یا دو شاهد عادل (نوری: یا یک عادل که گفتار او اطمینان آور باشد) خبر دهند.. (زنجانی:) بداند یا احتمال عقلایی بدهد..
[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، فاضل، صافی و تبریزی نیست] (3) (گلپایگانی، خوئی، زنجانی، فاضل، صافی، تبریزی:) چنانچه بتواند وضوی خود را نگهدارد.. (4) (خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی:) احتیاط مستحب.. (بهجت:) احتیاط.. (5) (گلپایگانی، صافی:) و تا ممکن است رعایت این احتیاط را بنماید.
(زنجانی:) ولی نزدیکی با عیال مانعی ندارد. (سیستانی:) رجوع کنید به ذیل مسأله 660.
[ کسی که فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب دارد]
مسأله 662 کسی که فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب دارد (1) اگر بداند (2) یا دو شاهد عادل خبر دهند که اگر آن را بریزد (3) آب پیدا نمی کند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ریختن آن حرام است و احتیاط واجب (4) آن است که پیش از وقت نماز هم آن را نریزد (5) بلکه خالی از قُوّت نیست و هر گاه احتمال عقلایی هم بدهد که اگر آب را بریزد دیگر آب پیدا نمی کند احتیاط واجب آن است که پیش از وقت نماز هم آب را نریزد.
(1) (خوئی:) کسی که فقط به مقدار غسل آب دارد.. (2) (اراکی:) اگر نداند.. (3) (خوئی، گلپایگانی، صافی، بهجت، تبریزی، مکارم، سیستانی، فاضل:) می داند که اگر آن را بریزد.. (زنجانی:) می داند یا احتمال عقلایی بدهد که اگر آن را بریزد..
(نوری:) بداند یا دو شاهد عادل، یا یک عادل که قول او مفید اطمینان باشد خبر دهند که اگر آن را بریزد.. (4) (خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی:) احتیاط مستحب.. (بهجت:) احتیاط.. (5) (اراکی، خوئی، سیستانی، تبریزی، فاضل، زنجانی، بهجت:) بقیه مسأله ذکر نشده.
(گلپایگانی، صافی:) و تا ممکن است این احتیاط را مراعات نماید. [پایان مسأله]
(مکارم:) و هم چنین اگر احتمال عقلایی می دهد که اگر آب را بریزد آب دیگری به دستش نمی رسد احتیاط واجب آن است که آب را نگهدارد و در تمام این صورتها اگر آب را بریزد کار خلافی کرده اما نماز او با تیمّم صحیح است.
(نوری:) بلکه هر گاه احتمال عقلائی هم بدهد که اگر آب را بریزد دیگر آب پیدا نمی کند واجب آن است که پیش از وقت نماز هم آب را نریزد و نگاه بدارد.
[ کسی که می داند یا دو شاهد عادل خبر دهند که آب پیدا نمی کند]
مسأله 663 کسی که می داند یا دو شاهد عادل (1) خبر دهند که آب پیدا نمی کند (2) اگر بعد از داخل شدن وقت نماز وضوی خود را باطل کند یا آبی که دارد بریزد (3) معصیت کرده ولی نمازش با تیمّم صحیح است (4)، اگر چه احتیاط مستحب ّ آن است که قضای آن نماز را بخواند.
(1) (نوری:) یا یک نفر عادل که قول او اطمینان بخش باشد.. (2) (خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی، فاضل:) کسی که می داند آب پیدا نمی کند.. (3) (زنجانی:) کسی که می داند یا احتمال عقلایی می دهد آب پیدا نمی کند.. (4) (بهجت:) بقیه مسأله ذکر نشده. (مکارم:) رجوع کنید به ذیل مسأله 662.
(سیستانی:) مسأله کسی که می داند آب پیدا نمی کند اگر وضوی خود را باطل کند، یا آبی که دارد بریزد، اگر چه خلاف کرده ولی نمازش با تیمم صحیح است و لکن احتیاط مستحب آن است که قضای آن نماز را نیز بخواند.
دوم از موارد تیمّم
[ اگر به واسطه پیری یا ترس از دزد دسترسی به آب نداشته باشد]
مسأله 664 اگر به واسطه پیری (1) یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها یا نداشتن وسیله ای که آب از چاه بکشد، دسترسی به آب نداشته باشد، باید تیمّم کند (2) و هم چنین است اگر تهیه کردن آب یا استعمال آن به قدری مشقّت داشته باشد که مردم تحمّل آن را نکنند (3).
(1) (خوئی، سیستانی، زنجانی:) یا ناتوانی.. (2) (فاضل:) بقیه مسأله ذکر نشده.
(سیستانی:) [و] اگر تهیه کردن آب یا استعمال آن برای او حرج و مشقتی داشته باشد که معمولًا تحمل نمی شود می تواند تیمم کند ولی اگر تحمل کند و وضو بگیرد و یا غسل کند وضو و غسل او صحیح است. (3) (خوئی، تبریزی، زنجانی:) ولی در صورت اخیر چنانچه تیمم ننماید و وضو بگیرد وضوی او صحیح است.
(مکارم:) مسأله هر گاه آب در چاه باشد و به واسطه عدم توانایی یا نداشتن وسیله دسترسی به آب ندارد باید تیمّم کند و هم چنین اگر مشقّت فوق العاده داشته باشد که عادتاً مردم آن را تحمّل نمی کنند.
[خرید آب یا لوازم برداشت و دسترسی به آب]
مسأله 665 اگر برای کشیدن آب از چاه، دلو و ریسمان و مانند اینها لازم دارد و مجبور است بخرد، یا کرایه نماید، اگر چه قیمت آن چند برابر معمول باشد (1) باید تهیه کند، و هم چنین است اگر آب را به چندین برابر قیمتش بفروشند، ولی اگر تهیه آنها به قدری پول می خواهد که نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، واجب نیست تهیه نماید (2).
(1) (بهجت:) در صورتی که اجحاف نباشد.. (2) (زنجانی:) اگر تهیه آب برای او مشقت غیر قابل تحمل دارد یا هتک حیثیت او باشد، واجب نیست.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
(مکارم:) مسأله اگر برای بیرون آوردن آب از چاه وسایلی لازم است، باید تهیّه کند یا کرایه نماید، هر چند به چند برابر قیمت معمول باشد، امّا اگر تهیّه وسایل یا خریدن خود آب وضو آن قدر هزینه می خواهد که نسبت به حال او ضرر دارد، واجب نیست.
[اگر ناچار شود که برای تهیه آب قرض کند]
مسأله 666 اگر ناچار شود که برای تهیه آب قرض کند، باید قرض نماید ولی کسی که می داند یا گمان دارد که نمی تواند قرض خود را بدهد (1) واجب نیست قرض کند.
(1) (بهجت:) کسی که می ترسد نتواند قرض خود را بدهد..
(زنجانی:) کسی که نمی تواند قرض خود را بدهد..
[ اگر کندن چاه مشقّت ندارد]
مسأله 667 اگر کندن چاه مشقّت ندارد (1)، به احتیاط واجب (2) باید برای تهیه آب، چاه بکند.
این مسأله، در رساله آیت اللّه مکارم نیست
(1) (خوئی، سیستانی:) مشقّت زیادی ندارد.. (زنجانی:) مشقت غیر قابل تحمل ندارد.. (2) [عبارت «به احتیاط واجب» در رساله آیات عظام: خوئی، اراکی، گلپایگانی، صافی، تبریزی و زنجانی نیست (بهجت:) مسأله اگر حفر چاه مشقّت ندارد، باید برای تهیه آب، چاه حفر کند. مگر این که ضرر غیر مالی مهمی در این کار باشد که به خاطر آن، دیگر این کار واجب نباشد.
(فاضل:) مسأله اگر کندن چاه مشقتی که معمولًا تحمل نمی شود ندارد باید برای تهیه آب، چاه بکند.
[ اگر کسی مقداری آب بی منّت به او ببخشد]
مسأله 668 اگر کسی مقداری آب بی منّت (1) به او ببخشد باید قبول کند.
(1) (فاضل:) بدون منتی که معمولًا تحمل نمی شود.. (مکارم:) بدون منّت فوق العاده..
(زنجانی:) مسأله اگر کسی مقداری آب به او ببخشد باید قبول کند، مگر منتی داشته باشد، که غیر قابل تحمل باشد یا هتک حیثیت شخص باشد.
سوم: از موارد تیمم [ترس از ضرر]
[اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد]
مسأله 669 اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد، یا بترسد که به واسطه استعمال آن مرض یا عیبی در او پیدا شود (1)، یا مرضش طول بکشد یا شدّت کند، یا به سختی معالجه شود، باید تیمّم نماید، ولی اگر آب گرم برای او ضرر ندارد، باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل کند (2).
(1) (سیستانی:) اگر استعمال آب موجب مرگ او باشد یا از استعمال آن مرض یا عیبی در او پیدا شود..
(2) (خوئی:) در مواردی که غسل لازم است.
(بهجت:) در صورتی که مخارج گرم کردن در حدّ متعارف باشد نه خارج از حدّ معمول.
(سیستانی:) اگر بتواند ضرر آب را به طوری برطرف کند مثل این که آب را گرم کند، باید این کار را بکند و وضو بگیرد و در مواردی که غسل لازم است غسل کند.
[ لازم نیست یقین کند که آب برای او ضرر دارد]
مسأله 670 لازم نیست یقین کند که آب برای او ضرر دارد (1)، بلکه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه (احتمال او در نظر مردم به جا باشد (2) و (3)) از آن احتمال، ترس برای او پیدا شود باید تیمّم کند.
(1) (مکارم:) همین اندازه که خوف ضرر داشته باشد کافی است که وضو نگیرد و تیمّم کند. (2) (سیستانی:) باید تیمم کند. [پایان مسأله] (3) – [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه اراکی نیست]
[کسی که مبتلا به درد چشم است]
مسأله 671 کسی که مبتلا به درد چشم است (1) و آب برای او ضرر دارد باید تیمّم نماید (2).
این مسأله در رساله آیت اللّه سیستانی نیست
(1) (زنجانی:) و از استعمال آب، بر چشم خود می ترسد باید تیمّم نماید. (2) (مکارم:) اگر بتواند اطراف چشم را بشوید باید وضو بگیرد و الّا تیمّم می کند.
[اگر به واسطه یقین یا ترس ضرر تیمّم کند]
مسأله 672 اگر به واسطه یقین یا ترس ضرر (1)، تیمّم کند و پیش از نماز بفهمد که آب برایش ضرر ندارد، تیمّم او باطل است (2). و اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است (3).
(1) (سیستانی:) یقین یا احتمال ضرر.. (2) (فاضل:) و نمی تواند با آن نماز بخواند.. (3) (فاضل:) ولی برای نمازهای بعدی باید وضو بگیرد.
(گلپایگانی:) اگر بعد از نماز بفهمد، بنا بر احتیاط مستحب ّ باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
(خوئی، تبریزی:) اگر بعد از نماز بفهمد، بنا بر احتیاط واجب در صورتی که وقت باقی باشد، باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند و اگر وقت گذشته قضا ندارد.
(صافی:) اگر بعد از نماز پیش از گذشتن وقت بفهمد، بنا بر احتیاط واجب باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند و اگر وقت گذشته باشد، قضا ندارد.
(زنجانی:) اگر بعد از نماز در وقت بفهمد باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند، ولی اگر پس از گذشتن وقت بفهمد قضا لازم نیست.
(سیستانی:) اگر بعد از نماز بفهمد، باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند مگر در صورتی که وضو یا غسل در حالت یقین یا احتمال ضرر، موجب نگرانی روحی باشد که تحملش مشکل است.
(بهجت:) اگر قطع او بر اساس منشاء و علامت معتبری بوده نمازش صحیح است و گر نه بنا بر احتیاط نمازش را باید دو مرتبه بخواند.
(مکارم:) مسأله کسی که می داند آب برای او ضرر دارد هر گاه تیمّم کند و بعداً بفهمد آب برای او ضرر نداشته تیمّم او باطل است و اگر نماز با آن خوانده، بنا بر احتیاط واجب اعاده کند.
[ کسی که می داند آب برایش ضرر ندارد]
مسأله 673 کسی که می داند (1) آب برایش ضرر ندارد، چنانچه غسل کند یا وضو بگیرد و بعد بفهمد که آب برای او ضرر داشته (2)، وضو و غسل او صحیح است (3).
(1) (سیستانی:) کسی که یقین داشته.. (فاضل:) کسی که فکر می کند.. (2) (خوئی:) در صورتی که ضرر به حدی نباشد که اقدام برای آن شرعاً حرام است..
(گلپایگانی، صافی:) بنا بر احتیاط واجب باید اگر در وقت است و نماز را نخوانده تیمّم هم بنماید و اگر نماز را خوانده دوباره آن را با تیمّم بخواند و اگر وقت گذشته با وضو یا غسل آن را قضا نماید.
(مکارم:) احتیاط واجب آن است که تیمم کند و اگر نماز خوانده اعاده نماید. (3) (سیستانی:) وضو و غسل او باطل است.
چهارم: از موارد تیمم [نیاز به آب برای حفظ جان.]
[ هر گاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند]
مسأله 674 هر گاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یا بستگانش از تشنگی بمیرند یا مریض شوند، یا به قدری تشنه شوند که تحمّل آن مشقّت دارد خود او یا عیال و اولاد او، یا رفیقش و کسانی که با او مربوطند مانند نوکر و کلفت از تشنگی بمیرند یا مریض شوند، یا به قدری تشنه شوند که تحمّل آن مشقّت دارد، باید به جای وضو و غسل تیمّم نماید و نیز اگر بترسد حیوانی که مانند اسب و قاطر معمولًا برای خوردن، سرش را نمی برند از تشنگی تلف شود (1)، باید آب را به آن بدهد و تیمّم نماید (اگر چه حیوان مال خودش نباشد (2)) و هم چنین است اگر کسی که حفظ جان او واجب است به طوری تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود (3).
(1) (گلپایگانی، صافی، فاضل:) اگر بترسد حیوانی که مال خود اوست از تشنگی تلف شود..
(بهجت:) اگر بترسد حیوانی از تشنگی تلف شود، در صورتی که ذبح آن حیوان برای او ضرر داشته باشد.. (2) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، فاضل و صافی نیست] (3) (فاضل:) [که] باید آب را به او بدهد و تیمم نماید.
(خوئی، تبریزی:) مسأله هر گاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند دچار زحمت می شود باید تیمّم نماید و جواز تیمّم به این جهت در سه صورت است:
1 آن که اگر آب را در وضو یا غسل صرف نماید، خودش فعلًا یا بعداً به تشنگی که باعث تلف یا مرضش می شود یا تحملش مشقت زیادی دارد مبتلا خواهد شد.
2 آن که بر کسانی که حفظشان بر او واجب است بترسد که از تشنگی تلف یا بیمار شوند.
3 آن که بر غیر خود چه انسان باشد یا حیوان بترسد و تلف یا بیماری یا بی تابیشان بر او گران باشد و در غیر این سه صورت (تبریزی: در غیر این صورت) با داشتن آب، تیمّم جایز نیست.
(سیستانی:) مسأله اگر به آب برای رفع تشنگی نیاز باشد باید تیمم نماید، و جواز تیمم به این جهت در دو صورت است:
1 آن که اگر آب را در وضو یا غسل صرف نماید خودش فعلًا یا بعداً به تشنگی که باعث تلف یا مرضش می شود یا تحمّلش مشقّت زیادی دارد مبتلا خواهد شد.
2 آن که بر غیر خود از کسانی که به او وابسته اند بترسد هر چند از نفوس محترمه نباشد اگر شئون زندگی او برایش اهمیت داشته باشد چه از جهت علاقه شدیده باشد یا از این جهت که تلف شدن او ضرر مالی برایش دارد یا رعایت حال او عرفاً لازم باشد مانند دوست و هم سایه. در غیر این دو صورت هم تشنگی ممکن است مجوز تیمم باشد ولی نه از این جهت بلکه از جهت وجوب حفظ جان یا از این که مرگ یا بی تابی او مطمئناً موجب حرج بر خودش خواهد شد.
(زنجانی:) مسأله اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند بر خود یا دیگری بترسد، در سه صورت جایز یا لازم است تیمم کند:
1 آن که اگر آب را در وضو یا غسل صرف نماید خودش فعلًا یا بعداً به تشنگی بیفتد که باعث تلف یا مرض صعب العلاج گردد، در این صورت لازم است تیمم کند و اگر تحمل تشنگی برای او مشقت زیادی داشته باشد، می تواند تیمم کند ولی تیمم لازم نیست.
2 آن که اگر آب را در وضو یا غسل صرف نماید، نتواند موجودی را که حفظش بر او واجب است حفظ کند که در این صورت لازم است تیمم کند.
3 آن که بر غیر خود؛ چه انسان باشد یا حیوان، بترسد و تلف یا بیماری یا بی تابیشان برای او مشقت غیر قابل تحمل داشته باشد که در این صورت می تواند تیمم کند. و در غیر این سه صورت با داشتن آب تیمم جایز نیست.
(مکارم:) مسأله هر گاه به مقدار کافی آب دارد امّا اگر آن را به مصرف وضو یا غسل برساند می ترسد خودش یا فرزندان یا دوستان و همراهانش از تشنگی هلاک یا بیمار شوند، یا فوق العاده به زحمت بیفتند، باید تیمّم کند و آب را نگه دارد، و هم چنین اگر انسان غیر مسلمانی جان او در خطر باشد باید آب را به او بدهد و تیمّم نماید؛ در باره حیوان نیز همین حکم جاری است.
[اگر غیر از آب پاکی که برای وضو یا غسل دارد]
مسأله 675 اگر غیر از آب پاکی که برای وضو یا غسل دارد آب نجسی هم به مقدار آشامیدن خود (و کسانی که با او مربوطند (1)) داشته باشد، باید آب پاک را برای آشامیدن بگذارد و با تیمّم نماز بخواند (2) ولی چنانچه آب را برای حیوانش بخواهد (3) باید آب نجس را به آن بدهد (4) و با آب پاک، وضو و غسل را انجام دهد (5).
(1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: سیستانی و زنجانی نیست] (2) (زنجانی:) بقیه مسأله ذکر نشده. (3) (سیستانی:) چنانچه آب را برای کسانی که به او مربوطند بخواهد می تواند که با آب پاک وضو بگیرد یا غسل نماید اگر چه آنان مجبور شوند که برای رفع تشنگی خود از آب نجس استفاده کنند بلکه اگر آنان از نجاست آب خبر نداشته باشند یا از آشامیدن آب نجس اجتناب نداشته باشند، لازم است که آب پاک را در وضو و غسل استعمال نماید و هم چنین اگر آب را برای حیوانش یا بچه نابالغ بخواهد،.. (4) (خوئی، تبریزی:) چنانچه آب را برای حیوانش یا بچه نابالغ بخواهد، باید آب نجس را به آنان بدهد.. (5) (تبریزی:) به شرط آن که نجاست آب موجب ضرر نباشد.
(مکارم:) مسأله هر گاه غیر از آب پاک، آب نجسی هم به مقدار آشامیدن دارد، از آب نجس نمی تواند استفاده کند، باید آب پاک را برای آشامیدن بگذارد و برای نماز تیمّم کند، ولی دادن آب نجس به حیوان اشکالی ندارد.
پنجم: از موارد تیمم [نیاز به آب برای تطهیر]
[کسی که بدن یا لباسش نجس است]
مسأله 676 کسی که بدن یا لباسش نجس است و کمی آب دارد که اگر با آن وضو بگیرد یا غسل کند، برای آب کشیدن بدن یا لباس او نمی ماند باید (1) بدن یا لباس را آب بکشد و با تیمّم نماز بخواند. ولی اگر چیزی نداشته باشد که بر آن تیمّم کند، باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.
(1) (خوئی:) بنا بر احتیاط واجب.. (زنجانی:) بنا بر احتیاط باید..
(تبریزی:) بنا بر احتیاط..
ششم: از موارد تیمّم [نداشتن آب مباح]
[ اگر غیر از آب یا ظرفی که استعمال آن حرام است آب یا ظرف دیگری ندارد]
مسأله 677 اگر غیر از آب یا ظرفی که استعمال آن حرام است آب یا ظرف دیگری ندارد، مثلًا آب یا ظرفش غصبی است (و غیر از آن، آب و ظرف دیگری ندارد (1)) باید به جای وضو و غسل تیمّم کند.
(1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه بهجت نیست] (مکارم:) مسأله هر گاه آب یا ظرفش غصبی است، یا از طلا و نقره است و آب و ظرف دیگری ندارد باید به جای وضو یا غسل تیمم کند.
هفتم: از موارد تیمم [نداشتن فرصت برای وضو یا غسل]
[هر گاه وقت به قدری تنگ باشد]
مسأله 678 هر گاه وقت به قدری تنگ باشد که اگر وضو بگیرد، یا غسل کند تمام نماز یا مقداری از آن بعد از وقت خوانده می شود، باید تیمّم کند (1).
(1) (بهجت:) تمام نماز بعد از وقت خوانده می شود، باید تیمّم کند. و در صورتی که اگر وضو بگیرد یک رکعت از نماز را در وقت می خواند و بقیه را خارج وقت، ولی اگر تیمّم کند تمام نماز را در وقت می خواند، می تواند بنا بر اظهر هر کدام را خواست انجام دهد ولی احتیاط مستحب ّ در تیمّم و خواندن تمام نماز در وقت است. و اگر با تیمّم هم تمام نماز را نمی تواند در وقت بخواند باید بنا بر احوط بلکه اقرب وضو بگیرد و یک رکعت نماز را در وقت با وضو بخواند.
[اگر عمداً نماز را به قدری تأخیر بیندازد]
مسأله 679 اگر عمداً نماز را به قدری تأخیر بیندازد که وقت وضو یا غسل نداشته باشد، معصیت کرده، ولی نماز او با تیمّم صحیح است (1) اگر چه احتیاط مستحب ّ آن است که قضای آن نماز را بخواند.
(1) (تبریزی، بهجت:) بقیه مسأله ذکر نشده.
[کسی که شک دارد که اگر وضو بگیرد، یا غسل کند]
مسأله 680 کسی که شک دارد که اگر وضو بگیرد، یا غسل کند وقت برای نماز او می ماند یا نه، باید تیمّم کند (1).
(1) (صافی:) و نماز بخواند.
(گلپایگانی:) اگر شک او در مقدار وقت باشد مثل آن که نداند یک ساعت وقت دارد یا نیم ساعت باید وضو یا غسل را به جا آورد، لکن اگر بداند که نیم ساعت بیشتر وقت ندارد و شک کند که در این نیم ساعت می تواند غسل کند یا وضو بگیرد و نماز بخواند یا نمی تواند، در این صورت نباید غسل کند یا وضو بگیرد؛ باید تیمّم کند و نماز بخواند.
(مکارم:) مسأله کسی که نمی داند وقت تنگ شده یا نه، باید وضو بگیرد یا غسل کند، ولی اگر می داند مقدار کمی وقت دارد اما می ترسد اگر سراغ وضو یا غسل برود به نماز نرسد، باید تیمّم کند.
[کسی که به واسطه تنگی وقت تیمّم کرده]
مسأله 681 کسی که به واسطه تنگی وقت تیمّم کرده (1)، چنانچه بعد از نماز آبی که داشته از دستش برود (2)، اگر چه تیمّم خود را نشکسته باشد در صورتی که وظیفه اش تیمّم باشد، باید دوباره تیمّم نماید (3).
این مسأله، در رساله آیت اللّه مکارم نیست (1) (فاضل:) تیمم او فقط برای عملی که وقت آن ضیق است مفید است و بعداً بلا فاصله باطل می شود لذا.. (2) (فاضل:) یا عذر دیگری برای او پیدا شود.. (3) (بهجت:) برای نمازهای بعدی.
(خوئی، تبریزی، زنجانی، سیستانی:) مسأله کسی که به واسطه تنگی وقت تیمم کرده، و بعد از نماز می توانسته وضو بگیرد و نگرفته، تا آبی که داشته از دستش رفته، در صورتی که وظیفه اش تیمم باشد، باید (خوئی، زنجانی، سیستانی: برای نمازهای بعدی) دوباره تیمم نماید، اگر چه تیمم خود را نشکسته باشد.
[کسی که آب دارد]
مسأله 682 کسی که آب دارد، اگر به واسطه تنگی وقت با تیمّم مشغول نماز شود و در بین نماز آبی که داشته از دستش برود، برای نمازهای بعد می تواند با همان تیمّم نماز بخواند. (1)
(1) (خوئی، گلپایگانی، تبریزی، زنجانی، صافی:) چنانچه وظیفه اش تیمّم باشد احتیاط مستحب ّ (خوئی، تبریزی: احتیاط واجب) آن است که برای نمازهای بعدی دوباره تیمّم کند.
(سیستانی:) چنانچه وظیفه اش تیمم باشد لازم نیست برای نمازهای بعدی دوباره تیمم کند، گر چه بهتر است.
(فاضل:) برای نمازهای بعد نمی تواند با همان تیمّم نماز بخواند بلکه باید دوباره تیمّم نماید.
[اگر انسان به قدری وقت دارد که می تواند وضو بگیرد]
مسأله 683 اگر انسان به قدری وقت دارد که می تواند وضو بگیرد یا غسل کند و نماز را بدون کارهای مستحبّی آن مثل اقامه و قنوت (1) بخواند، باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون کارهای مستحبی آن به جا آورد (2) بلکه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون سوره بخواند (3).
(1) (زنجانی:) بلکه سوره.. (2) (زنجانی:) بقیه مسأله ذکر نشده. (3) (مکارم:) اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد، می تواند آن را ترک نماید و با وضو نماز بخواند.
- توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل، اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
لینک کوتاه مطلب: http://goo.gl/zO5Gyf
*- ضمنا شما می توانید از اینجا مشترک خبرنامه سایت شوید و جدید ترین مطالب را دریافت کنید.
- کیفیت تیمم چگونه است
- فلسفه و فوايد تيمم چيست
- زدن يا گذاشتن دست در تيمم
- احکام تیمم
- احكام تيمم بدل از غسل و وضو
- تیمم بر چه چیزهایی صحیح است
- تيمم و وسعت وقت
- تيمم براي كسي كه آب برايش ضرر دارد
- كم رويى و خجالت در غسل
- تيمم و مسجد
- احكام تيمم مريض
- آيا عروس با آرايش مي تواند تيمم كند
- تيمم و جبيره
- نماز با تيمم خوانده شده را بايد قضا كرد
- مبطل تيمم
