حضرت عیسی از منظر اسلام
فهرست این نوشتار:
مسیح منادی توحید
هرچند حضرت مسیح علیه السلام خود منادی یکتاشناسی و یکتاپرستی بود، چنان که در انجیل یوحنّا آمده است: «و حیات جاودانی این است که تو را خدای واحد حقیقی و عیسی مسیح را فرستاده خدا بشناسد.»(1) و نیز در انجیل مرقس آمده است: «اوّل همه احکام این است که بشنو ای اسرائیل! خداوند، خدای ما، خداوند واحد است، و خداوند، خدای خود را به تمامی دل و تمامی جان و تمامی خاطر و تمامی قوّت خود محبّت نما.»(2)
با این همه تأکیدات بر توحید، مشاهده می کنیم که پیروان حضرت مسیح علیه السلام از طریق صحیح توحید بیراهه رفته و به «تثلیث» و سه گانه پرستی روی آورده اند. این انحراف در پیروان ادیان توحیدی ناممکن و بی سابقه نیست، چنان که در «تورات» آمده است: «بنی اسرائیل پس از رهایی از ستم های فرعون مصر و گام نهادن در صحرای سینا، همین که چند شبی از فیض حضور پیامبر و منجی خود موسی علیه السلام محروم شدند، به گوساله پرستی گرفتار آمدند و از دایره توحید خارج گشتند.»(3)
البته انحراف
مسیحیان موجبات گوناگون و علل اجتماعی و تاریخی روشنی دارد که در این کتاب به آن ها اشاره خواهیم کرد. متأسفانه اعتقاد به «تثلیث» و تعبّد در برابر حکومت «پاپ»، چنان در ژرفای روح مسیحیان رخنه کرده که مصلحان بزرگ مسیحی نیز نتوانسته اند با کج روی های آنان به مبارزه برخیزند. و اگر احیاناً با یکی از آن ها به مخالفت پرداختند ناگزیر با انحراف دیگر سازش نموده اند.
مسیح از دیدگاه اسلام و مسلمین
عقیده ما درباره مسیحیت اعتقاد ما درباره حضرت مریم علیها السلام
ما معتقدیم که مریم دختر عمران و مادر حضرت عیسی علیه السلام از جمله زنانی است
که به نصّ قرآن از هرگونه خطا و گناه، معصوم و از هر پلیدی پاک است.
خداوند متعال درباره او می فرماید: «وَإِذْ قالَتِ الْمَلائِکَهُ یا مَرْیمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَطَهَّرَکِ وَاصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ»(4)؛ «و (به یاد آورید) هنگامی که فرشتگان گفتند: ای مریم! خدا تو را برگزیده و پاک ساخته؛ و بر تمام زنان جهان، برتری داده است.»
از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل شده که فرمود: «إنّ اللَّه عزّ و جلّ اختار من النساء اربعاً: مریم و آسیه و خدیجه و فاطمه»(5)؛ «خداوند عزّو جلّ از بین زنان چهار نفر را برگزید: مریم و آسیه و خدیجه و فاطمه».
خداوند متعال در قرآن کریم، مریم علیها السلام را با اوصاف خاصّی ستوده است؛ از آن جمله با وصف «صدیقه»، آنجا که می فرماید: «مَا الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیمَ إِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّیقَهٌ …»(6)؛ «مسیح فرزند مریم، فقط فرستاده (خدا) بود؛ پیش از وی نیز فرستادگان دیگری بودند؛ مادرش زن بسیار راستگویی بود….»
و نیز فرمود: «وَمَرْیمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فِیهِ مِنْ رُوحِنا وَصَدَّقَتْ بِکَلِماتِ رَبِّها وَکُتُبِهِ وَکانَتْ مِنَ الْقانِتِینَ»(7)؛ «و همچنین به مریم دختر عمران که دامان خود را پاک نگاه داشت و ما از روح خود بر او دمیدیم؛ او کلمات پروردگار و کتاب هایش را تصدیق کرد و از مطیعان فرمان خدا بود.»
خداوند درباره ولادت حضرت مریم علیها السلام می فرماید: «إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِ ّ إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّی إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»(8)؛ «(یاد آورید) هنگامی را که همسر عمران گفت: خداوندا! آنچه را در رحم دارم، برای تو نذر کردم، که محرّر (و آزاده برای
خدمت خانه تو) باشد. از من بپذیر، که تو شنوا و دانایی.»
مقصود از «محرّر» در آیه، آزاد شدن فرزند از تبعیت پدر و مادر یا هرچیزی دیگر و فارغ شدن برای خدمت خانه خداوند متعال به جهت عبادت و عمل صالح است.
از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «المحرّر للمسجد إذا وضعته وادخل المسجد لم یخرج من المسجد أبداً»(9)؛ «آزاد شده برای مسجد، وقتی است که هرگاه او را در مسجد گذاشتی و داخل مسجد شد هرگز از مسجد خارج نشود».
از آنجا که مادر حضرت مریم به نام «حنّه» همسر عمران، گمان می کرد فرزندی را که در شکم دارد مذکّر است، لذا او را «محرّر» به جهت خدمت به خانه خدا قرار داد. ولی بعد از زاییدن، هنگامی که مشاهده کرد مؤنث است به خداوند عرض کرد: «فَلَمّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِ ّ إِنِّی وَضَعْتُها أُنْثی وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَلَیسَ الذَّکَرُ کَالأُنْثی وَإِنِّی سَمَّیتُها مَرْیمَ وَإِنِّی أُعِیذُها بِکَ وَذُرِّیتَها مِنَ الشَّیطانِ الرَّجِیمِ»(10)؛ «و هنگامی که او را به دنیا آورد (و او را دختر یافت) گفت: خداوندا! من او را دختر آوردم، ولی خداوند از آنچه او به دنیا آورده بود، آگاه تر بود و پسر همانند دختر نیست (دختر نمی تواند وظیفه خدمتگزاری معبد را همانند پسرانجام دهد.) من او را مریم نام گذاردم، و او و فرزندانش را از (وسوسه های) شیطان رانده شده، در پناه تو قرار می دهم.»
ولی در عین حال با آن که مولود مؤنث است خداوند متعال او را قبول کرد و فرمود: «فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَکَفَّلَها زَکَرِیا»(11)؛ «خداوند او (= مریم) را به طرز نیکویی پذیرفت؛ و به طرز
شایسته ای (نهال وجودی) او را رویانید (و پرورش داد) و کفالت او را به زکریا سپرد.»
از امام باقرعلیه السلام نقل شده که او از زیباترین زنان بود. و هرگاه که به نماز می ایستاد محراب عبادت از نور او روشن می گشت.(12)
قرآن درباره غذای که برای مریم از جانب خداوند می رسید سخن گفته، می فرماید: «کُلَّما دَخَلَ عَلَیها زَکَرِیا الْمِحْرابَ وَجَد عِنْدَها رِزْقاً قالَ یا مَرْیمُ أَنّی لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یرْزُقُ مَنْ یشآءُ بِغَیرِ حِسابٍ»(13)؛ «هر زمان زکریا وارد محراب او می شد، غذای مخصوصی را در آنجا می دید. از او پرسید: ای مریم! این را از کجا آورده ای؟! گفت: این از سوی خداست. خداوند به هرکس که بخواهد بی حساب روزی می دهد.»
از امام باقرعلیه السلام نقل شده که فرمود: «…زکریا هرگاه بر مریم وارد شد، مشاهده می کرد که میوه زمستانی در تابستان و میوه تابستانی در زمستان نزد او است.»(14)
اعتقاد ما درباره حضرت مسیح علیه السلام
مسلمانان معتقدند – که مطابق نصّ قرآن کریم – حضرت مسیح علیه السلام بنده خدا و رسول او است.
خداوند متعال می فرماید: «قُولُوا آمَنّا بِاللَّهِ وَما أُنْزِلَ إِلَینا وَما أُنْزِلَ إِلی إِبْراهِیمَ وَإِسْماعِیلَ وَإِسْحاقَ وَیعْقُوبَ وَالأَسْباطِ وَما أُوتِی مُوسی وَعِیسی وَما أُوتِی النَّبِیونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَینَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ»(15)؛ «بگویید: ما به خدا ایمان آورده ایم و به آنچه بر ما نازل شده، و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و پیامبران از فرزندان او نازل گردید، (و همچنین) آنچه به موسی و عیسی و پیامبران (دیگر) از طرف پروردگارشان داده شده است؛ و در میان هیچ یک از آن ها جدایی قائل نمی شویم، و در برابر فرمان خدا
تسلیم هستیم (وتعصبات نژادی و اغراض شخصی سبب نمی شود که بعضی را بپذیریم و بعضی را رها کنیم).»
از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «ساده الرسل و المرسلین خمسه، هم اولوالعزم من الرسل و علیهم دارت الرحی: نوح، و ابراهیم، و موسی، و عیسی و محمّد، صلّی اللَّه علیهم و علی جمیع الانبیاء»(16)؛ «بزرگان رسولان و فرستاده شدگان پنج نفرند، آنان صاحبان عزم از رسولانند که سنگ آسیاب (هدایت) بر وجود آنان دور می زند: نوح و ابراهیم، و موسی و عیسی و محمّد، درود و سلام خدا بر آنان و بر تمام انبیا باد.»
ولادت حضرت مسیح علیه السلام
خداوند متعال در قرآن کریم از قصه ولادت حضرت مسیح علیه السلام به تفصیل سخن گفته است، و ولادت او را در ابتدا به حضرت مریم بشارت داده است، آنجا که می فرماید: «إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَهُ یا مَرْیمُ إِنَّ اللَّهَ یبَشِّرُکِ بِکَلِمَهٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ عِیسَی ابْنُ مَرْیمَ وَجِیهاً فِی الدُّنْیا وَالآخِرَهِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ»(17)؛ «(به یادآورید) هنگامی را که فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را به کلمه ای (=وجود با عظمتی) از طرف خودش بشارت می دهد که نامش مسیح، عیسی پسر مریم است، در حالی که در این جهان و جهان دیگر، صاحب شخصیت خواهدبود، و از مقرّبان (الهی) است.»
آن گاه کیفیت قصّه حمل به حضرت مسیح را این گونه شرح داده است: «وَاذْکُرْ فِی الْکِتابِ مَرْیمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها مَکاناً شَرْقِیاً فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً فَأَرْسَلْنا إِلَیها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِیاً * قالَتْ إِنِّی أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْکَ إِنْ کُنْتَ تَقِیاً»(18)؛ «و در این کتاب (آسمانی) مریم را یادکن. آن هنگام که از خانواده اش جدا شد، و در ناحیه شرقی (بیت المقدس)
قرارگرفت. و میان خود و آنان حجابی افکند (تا خلوتگاهش از هر نظر برای عبادت آماده باشد). در این هنگام، ما روح خود را به سوی او فرستادیم و او در شکل انسانی بی عیب و نقص، برمریم ظاهر شد. او (سخت ترسید و) گفت: من از شرّ تو به خدا پناه می برم اگر پرهیزکاری!»
در این هنگام آن شخصی که به صورت بشری درآمده بود، اظهار داشت: «قالَ إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّکِ لِأَهَبَ لَکِ غُلاماً زَکِیاً»(19)؛ «گفت: من فرستاده پروردگار توام، (آمده ام) تا پسر پاکیزه ای را به تو ببخشم.»
حضرت مریم به او فرمود: «قالَتْ أَنّی یکُونُ لِی غُلامٌ وَلَمْ یمْسَسْنِی بَشَرٌ وَلَمْ أَکُ بَغِیاً»(20)؛ «گفت: چگونه ممکن است فرزندی برای من باشد؟! در حالی که تاکنون انسانی با من تماس نداشته، و زن آلوده ای هم نبوده ام.»
از این آیه استفاده می شود که حضرت مریم علیها السلام تا آن زمان ازدواج نکرده بود، و از راه نامشروع نیز با کسی تماس نداشته است.
قرآن در این باره می فرماید: «وَمَرْیمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَها * فَنَفَخْنا فِیهِ مِنْ رُوحِنا وَصَدَّقَتْ بِکَلِماتِ رَبِّها وَکُتُبِهِ وَکانَتْ مِنَ الْقانِتِینَ»(21)؛ «و همچنین به مریم دختر عمران که دامان خود را پاک نگه داشت، و ما از روح خود بر آن دمیدیم؛ او کلمات پروردگار و کتاب هایش را تصدیق کرد و از مطیعان فرمان خدا بود.»
ابو بصیر می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: چرا خداوند عیسی را بدون پدر آفرید ولی سایر مردم را از پدر و مادری آفرید؟ حضرت فرمود: «لیعلم الناس تمام قدرته و کمالها و یعلموا انّه قادر علی ان یخلق خلقاً من انثی من غیر ذکر کما هو قادر
علی ان یخلفه من غیر ذکر و لا انثی و انّه عزّوجلّ فعل ذلک لیعلم انّه علی کلّ شی ء قدیر.»(22)؛ «تا این که تمام مردم را از قدرت و کمالش آگاه سازد و به آنان بفهماند که او قادر است کسی را از راه مادر بدون پدر خلق کند همان گونه که می تواند کسی را بدون پدر و مادر خلق کند، و خداوند چنین کرد تا دانسته شود او بر هر کاری تواناست.»
خداوند متعال به غیرعادی بودن خلقت حضرت مسیح علیه السلام اشاره کرده و می فرماید: «قالَتْ رَبِ ّ أَنّی یکُونُ لِی وَلَدٌ وَلَمْ یمْسَسْنِی بَشَرٌ قالَ کَذلِکِ اللَّهُ یخْلُقُ ما یشآءُ إِذا قَضی أَمْراً فَإِنَّما یقُولُ لَهُ کُنْ فَیکُونُ»(23)؛ «(مریم) گفت: خداوندا! چگونه ممکن است برای من فرزندی باشد، در حالی که انسانی با من تماس نگرفته است؟! فرمود: خداوند این گونه هرچه را بخواهد می آفریند. هنگامی که چیزی را مقرّر دارد (و فرمان هستی آن را صادر کند) فقط به آن می گوید: موجود باش، آن نیز موجود می شود.»
خداوند سبحان در آیه ای دیگر علت این گونه خلق کردن حضرت عیسی علیه السلام را چنین توضیح می دهد: «وَلِنَجْعَلَهُ آیهً لِلنّاسِ وَرَحْمَهً مِنّا وَکانَ أَمْراً مَقْضِیاً»(24)؛ «و تا او را برای مردم نشانه ای قرار دهیم، و رحمتی باشد از سوی ما، و این امری است پایان یافته،(و جای گفت و گو ندارد).»
نشانه خاص بر قدرت خدا بودن بدین جهت بود که از طریق غیرطبیعی حضرت مسیح علیه السلام را به وجود آورد، آنجا که می فرماید: «إِنَّ مَثَلَ عِیسی عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَیکُونُ»(25)؛ «مثل عیسی در نزد خدا، همچون آدم است که او را از خاک آفریده
و سپس به او فرمود: موجود باش! او هم فوراً موجود شد. (بنابراین، ولادت مسیح بدون پدر، هرگز دلیل بر الوهیت او نیست).»
به مجرّد این که حضرت مریم علیها السلام به حضرت عیسی علیه السلام حامل شد، از جای خود حرکت کرده و به سوی مکان دوری رفت. قرآن کریم دراین باره می فرماید: «فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَکاناً قَصِیاً»(26)؛ «سرانجام (مریم) به او باردار شد؛ و او را به نقطه دوردستی برد (و خلوت گزید).»
مردی نصرانی از حضرت موسی بن جعفرعلیه السلام در مورد نهری که حضرت مریم عیسی علیه السلام را در آنجا به دنیا آورد، سؤال کرد؟ حضرت فرمود: آن نهر، نهر فرات بود.(27)
شاید این مطالب را هم بپسندید:
قرآن در ادامه، حوادث ولادت حضرت مسیح علیه السلام را این گونه توضیح می دهد: «فَأَجاءَهَا الْمَخاضُ إِلی جِذْعِ النَّخْلَهِ قالَتْ یا لَیتَنِی مِتُّ قَبْلَ هذا وَکُنْتُ نَسْیاً مَنْسِیاً * فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلاّ تَحْزَنِی قَدْ جَعَلَ رَبُّکِ تَحْتَکِ سَرِیاً * وَهُزِّی إِلَیکِ بِجِذْعِ النَّخْلَهِ تُساقِطْ عَلَیکِ رُطَباً جَنِیاً * فَکُلِی وَاشْرَبِی وَقَرِّی عَیناً فَإِمّا تَرَینَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولِی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیوْمَ إِنْسِیاً»(28)؛ «درد زایمان او را به کنار تنه درخت خرمایی کشاند؛ (آن قدر نارحت شد که) گفت: ای کاش پیش از این مرده بودم، و به کلّی فراموش می شدم. ناگهان از پایین پایش او را صدا زد که غمگین مباش، پروردگارت زیر پای تو چشمه آبی (گوارا) قرار داده است. و این تنه نخل را به طرف خود تکان ده، رطب تازه ای بر تو فرو می ریزد. (از این غذای لذیذ) بخور؛ و (از آب گوارا) بنوش، و چشمت را (به این مولود جدید) روشن دار،و هرگاه یکی از انسان ها را دیدی، (با
اشاره) بگو: من برای خدای رحمان روزه ای را نذر کرده ام، بنابراین امروز با هیچ انسانی سخن نمی گویم. (و بدان که این نوزاد، خودش از تو دفاع خواهدکرد).»
حضرت مریم علیها السلام در حالی که فرزندش را در آغوش گرفته بود به سوی قوم خود برگشت. مردم از آنجا که می دانستند او ازدواج نکرده، چون فرزندش را دیدند سریع او را متهم به فحشاء و منکر کردند.
قرآن در این باره می فرماید: «فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَها تَحْمِلُهُ قالُوا یا مَرْیمُ لَقَدْ جِئْتِ شَیئاً فَرِیاً * یا أُخْتَ هارُونَ ما کانَ أَبُوکِ امْرَأَ سَوْءٍ وَما کانَتْ أُمُّکِ بَغِیاً»(29)؛ «(مریم) در حالی که او را در آغوش گرفته بود، نزد قومش آورد، گفتند: ای مریم! کار بسیار عجیب و بدی انجام داده ای. ای خواهر هارون! نه پدرت مرد بدی بود و نه مادرت زن بدکاره ای.»
از آنجا که حضرت مریم روزه سکوت گرفته بود در جواب آنان سکوت اختیار نمود، به فرزند خود اشاره کرد. قرآن در این باره می فرماید: «فَأَشارَتْ إِلَیهِ قالُوا کَیفَ نُکَلِّمُ مَنْ کانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیاً»(30)؛ «(مریم) به او اشاره کرد، گفتند: چگونه با کودکی که در گاهواره است سخن بگوییم؟»
در این هنگام بود که به امر خداوند به جهت اظهار معجزه و رفع تهمت از حضرت مریم، عیسی علیه السلام به سخن درآمد و خطاب به قوم خود فرمود: «قالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتانِی الْکِتابَ وَجَعَلَنِی نَبِیاً وَجَعَلَنِی مُبارَکاً أَینَ ما کُنْتُ وَأَوْصانِی بِالصَّلاهِ وَالزَّکاهِ ما دُمْتُ حَیاً وَبَرّاً بِوالِدَتِی وَلَمْ یجْعَلْنِی جَبّاراً شَقِیاً وَالسَّلامُ عَلَی یوْمَ وُلِدْتُ وَیوْمَ أَمُوتُ وَیوْمَ أُبْعَثُ حَیاً»(31)؛ «(ناگهان عیسی زبان به سخن گشود و ) گفت: من بنده خدایم؛ او کتاب (آسمانی) به
من داده، و مرا پیامبر قرار داده است. و مرا – هرجا که باشم – وجودی پربرکت قرار داده؛ و تا زمانی که زنده ام، مرا به نماز و زکات توصیه کرده است! و مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده و جبّار و شقی قرار نداده است. و سلام (خدا) بر من، در آن روز که متولد شدم، و در آن روز که می میرم و آن روز که برانگیخته خواهم شد.»
1) یوحنّا، 17 / 3.
2) مرقس، 13 / 30.
3) تورات، سفر خروج، باب 32.
4) سوره آل عمران، آیه 42.
5) بحارالانوار، ج 14، ص 201.
6) سوره مائده، آیه 75.
7)
سوره تحریم، آیه 12.
8) سوره آل عمران، آیه 35.
9) نورالثقلین، ج 1، ص 332.
10) سوره آل عمران، آیه 36.
11) سوره آل عمران، آیه 37.
12) نورالثقلین، ج 1، ص 332.
13) سوره آل عمران، آیه 37.
14) نورالثقلین، ج 1، ص 332.
15) سوره بقره، آیه 136.
16) میزان الحکمه، ماده «نبی.»
17) سوره آل عمران، آیه 45.
18) سوره مریم، آیه 16 – 17.
19) سوره مریم، آیه 19.
20) سوره مریم، آیه 20.
21) سوره تحریم، آیه 12.
22) بحارالانوار، ج 14، ص 218.
23) سوره آل عمران، آیه 47.
24) سوره مریم، آیه 21.
25) سوره آل عمران، آیه 59.
26) سوره مریم، آیه 22.
27) بحارالانوار، ج 14، ص 208 – 217.
28) سوره مریم، آیه 23 – 26.
29) سوره مریم، آیه 27 – 28.
30) سوره مریم، آیه 29.
31) سوره مریم، آیه 30 – 33.
منبع: هدانا برگرفته از نگاهی به مسیحیت و پاسخ به شبهات، رضوانی
حضرت عیسی از منظر اسلام اسلام و مسیحیت_ سخنرانی برادر قدیری ابیانه موعودگرایی اسلام و مسیحیت قابلیت همگرایی کلانی دارند فرق اسلام و مسیحیت فرق اسلام و مسیحیت چیست فرق اسلام و مسيحيت فرق بين اسلام و مسيحيت فرق بین اسلام و مسیحیت چیست فرق بین اسلام و مسیحیت با دین یهود فرق دین اسلام و مسیحیت فرق بین دین اسلام و مسیحیت فلسفه ازدواج در اسلام و مسیحیت خدا در اسلام و مسیحیت خشونت در اسلام و مسیحیت کتاب اسلام و مسیحیت در عصر حاضر جایگاه عقل در اسلام و مسیحیت اسلام و مسیحیت در عصر حاضر دانلود کتاب اسلام و مسیحیت در عصر حاضر جایگاه عقل در اسلام و مسیحیت جایگاه زن در اسلام و مسیحیت جنگ اسلام و مسیحیت جشنواره اسلام و مسیحیت تفاوت های اسلام و مسیحیت شباهت های اسلام و مسیحیت شباهت های دین اسلام و مسیحیت همایش اسلام و مسیحیت موعودگرایی اسلام و مسیحیت قابلیت همگرایی کلانی دارند هانس کونگ اسلام و مسیحیت تفاوت هبوط در اسلام و مسیحیت حجاب در اسلام و مسیحیت کتاب اسلام و مسیحیت در عصر حاضر اسلام و مسیحیت در عصر حاضر حضرت مریم در اسلام و مسیحیت دانلود کتاب اسلام و مسیحیت در عصر حاضر فرق اسلام و مسیحیت چیست فرق بین اسلام و مسیحیت چیست تفاوت ایمان در اسلام و مسیحیت چیست؟ شباهت اسلام و مسیحیت شباهت های اسلام و مسیحیت شباهت دین اسلام و مسیحیت شیطان در اسلام و مسیحیت شباهت های دین اسلام و مسیحیت فرق بین اسلام و مسیحیت با دین یهود فرق بين اسلام و مسيحيت فرق بین اسلام و مسیحیت چیست اسلام و مسیحیت_ سخنرانی برادر قدیری ابیانه اسلام به مسیحیت فرق بین اسلام و مسیحیت تفاوت بین اسلام و مسیحیت اختلاف بین اسلام و مسیحیت تفاوت بين اسلام و مسيحيت فرق بین دین اسلام و مسیحیت اسلام و مسیحیت_ سخنرانی برادر قدیری ابیانه سرشت انسان در اسلام و مسیحیت سایت انجمن گفتگوی اسلام و مسیحیت سازمان مردم نهاد اسلام و مسیحیت فرق بین اسلام و مسیحیت با دین یهود اسلام یا مسیحیت مقایسه ادیان اسلام مسیحیت و یهودیت اسلام یهود مسیحیت مقایسه ی اسلام و مسیحیت اسلام و مسیحیت ارتدکس اختلاف اسلام و مسیحیت اشتراکات اسلام و مسیحیت انجمن اسلام و مسیحیت اسلام و مسیحیت_ سخنرانی برادر قدیری ابیانه انجمن گفتگوی اسلام و مسیحیت اختلاف بین اسلام و مسیحیت وجه اشتراک اسلام و مسیحیت انسان در اسلام و مسیحیت تفاوت ازدواج در اسلام و مسیحیت تفاوت اسلام و مسيحيت تفاوتهاي اسلام و مسيحيت تفاوت اسلام و مسیحیت تفاوتهای اسلام و مسیحیت تقابل اسلام و مسیحیت تشابهات اسلام و مسیحیت تفاوت بین اسلام و مسیحیت تفاوت دين اسلام و مسيحيت تفاوت بين اسلام و مسيحيت تفاوت های دین اسلام و مسیحیت گفتگوی اسلام و مسیحیت انجمن گفتگوی اسلام و مسیحیت گفتمان اسلام و مسیحیت سایت انجمن گفتگوی اسلام و مسیحیت طلاق در اسلام و مسیحیت مریم در اسلام و مسیحیت مقایسه اسلام و مسیحیت مناظره اسلام و مسیحیت مقايسه اسلام و مسيحيت مشترکات اسلام و مسیحیت مقایسه دین اسلام و مسیحیت موعود در اسلام و مسیحیت مقایسه ادیان اسلام مسیحیت و یهودیت مقایسه زن در اسلام و مسیحیت موعودگرایی اسلام و مسیحیت قابلیت همگرایی کلانی دارند کتاب اسلام و مسیحیت در عصر حاضر کتاب اسلام و مسیحیت دانلود کتاب اسلام و مسیحیت هانس کونگ اسلام و مسیحیت دانلود کتاب اسلام و مسیحیت در عصر حاضر موعودگرایی اسلام و مسیحیت قابلیت همگرایی کلانی دارند نماز در اسلام و مسیحیت نبوت در اسلام و مسیحیت سازمان مردم نهاد اسلام و مسیحیت زن در اسلام و مسیحیت جایگاه زن در اسلام و مسیحیت مقایسه زن در اسلام و مسیحیت وجه اشتراک اسلام و مسیحیت وحی در اسلام و مسیحیت تفاوت وحی در اسلام و مسیحیت فرق بین اسلام و مسیحیت با دین یهود کتاب اسلام و مسیحیت در عصر حاضر اسلام در مسیحیت دین اسلام و مسیحیت تفاوت دین اسلام و مسیحیت مقایسه دین اسلام و مسیحیت تفاوت دين اسلام و مسيحيت حجاب در اسلام و مسیحیت زن در اسلام و مسیحیت فرق دین اسلام و مسیحیت روابط اسلام و مسیحیت روزه در اسلام و مسیحیت منجی به روایت اسلام و مسیحیت
