حدیث مرده ها را با خیر و نیکی یاد کنید

سوال : آیا حدیث «اذکروا موتاكم بالخیر» درست است؟

پاسخ حجت الاسلام طاها:

چنین حدیثی در منابع شیعه و سنی با لفظ «اذکروا موتاكم بالخیر» نقل نشده  است. آنچه هست روایت با لفظ  «اذْكُرُوا مَحَاسِنَ مَوْتَاكُم» ‏[ بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج‏72، ص: 239] از وجود مبارک پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و وجود مبارک امام علی (علیه السلام ) هست و محتوای این حدیث از جهت اعتقادی با توجه به پاره ای از جهات مورد قبول هست هر چند چه بسا مورد سوء استفاده در طول تاریخ قرار گرفته باشد!.

در منابع شیعی بدون سند نقل شده و مصدر اصلی روایت کتب اهل سنت می باشد، برای نمونه:

1-   (ح 14900) حدثنا محمد بن العلاء ، أخبرنا معاوية بن هشام ، عن عمران بن أنس المكي ، عن عطاء ، عن ابن عمر ، قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : ( اذكروا محاسن موتاكم ، وكفوا عن مساويهم ). سنن أبي داود – سليمان بن الأشعث السجستاني – ج 2 ص 456

بررسی سندی: رواه أبو داود والترمذي وابن حبان في صحيحه كلهم من رواية عمران بن أنس المكي عن عطاء عنه وقال الترمذي حديث غريب سمعت محمد بن إسماعيل البخاري يقول عمران بن أنس منكر الحديث. الترغيب والترهيب من الحديث الشريف – عبد العظيم المنذري – ج 4 ص 347. از نظر سندی برخی از راویان این حدیث از نظر شیعه دارای اشکال و ضعف هستند اما از بحث سندی که چشم پوشی کنیم بحث دلالت حدیث بسیار مهم هست.

بررسی دلالتی :

 حضرت می فرماید که خوبی های مردگانتان را مطرح کنید، البته این به این معنا نیست که اگر سیاستمداران و حاکمان یا ظالمانی بد کردند و از دنیا رفتند ما آن رفتارهای ظالمانه را نقل نکنیم و دست به سانسور بزنیم، بلکه می فرماید یاد خوبی اموات باشید آن را ترویج بدهید که از جهت تربیت اجتماعی آثار بسیار خوبی برای مردم دارد!. دو مقوله کاملا جدا از هم هستند.

اینکه کسی بگوید فقط خوبی گذشتگان را باید مطرح کرد قطعا جایگاهی در اخلاق و عقاید شیعه ندارد، مخصوصا در جایی که بخواهند از این بهانه استفاده کنند تا تاریخ را به نفع مستکبرین و ظالمان تحریف کنند!.

اینکه کسی بگوید فقط خوبی گذشتگان را باید مطرح کرد قطعا جایگاهی در اخلاق و عقاید شیعه ندارد، مخصوصا در جایی که بخواهند از این بهانه استفاده کنند تا تاریخ را به نفع مستکبرین و ظالمان تحریف کنند!، در این صورت بدیهی هست که این رفتار اصلا مورد سفارش شرع نیست، بلکه باید در مقابل این اندیشه باطل ایستاد و جنایات و فساد ظالمان را افشا کرد و از آنان برائت جست تا خط باطل و حق روشن شود. یک مطلب در کتب روایی اهل سنت از عایشه نقل شده است که« صفية ابنة !شيبة أنها سمعت عائشة تقول : لا تذكروا موتاكم إلا بخير».(المصنف – عبد الرزاق الصنعاني – ج 3 ص 385) از مردگانتان یاد نکنید مگر اینکه از خوبی آنها!.

اینکه فقط از خوبی گذشتگان گفته شود با عقاید حقه شیعیان و با نص قرآن کریم همخوانی ندارد!. مشخص کردن خطوط اهل باطل و معرفی سران کفر و باطل در طول تاریخ یک وظیفه روشنگرانه الهی هست، قرآن کریم در موارد فراوانی از گذشتگان یاد می کند، به پیامبر صلی الله علیه و آله و مومنان در آیات فراوانی امر می کند که خوبان را یاد کنید مثلا : «وَ اذْكُرْ إِسْماعيلَ وَ الْيَسَعَ وَ ذَا الْكِفْلِ وَ كُلٌّ مِنَ الْأَخْيارِ (ص/48)»  و اسماعيل و يَسَع و ذوالكِفل را به ياد آور [كه‏] همه از نيكانند. در آیات دیگری رفتار و طرز فکر غلط فرعون و قارون و سایر جنایتکاران را افشا می کند و امر می کند تا از آنان برائت جسته شود. «وَ إِذْ أَنْجَيْناكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذابِ يُقَتِّلُونَ أَبْناءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِساءَكُمْ وَ في‏ ذلِكُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظيمٌ (اعراف / 141 )» و [ياد كن‏] هنگامى را كه شما را از فرعونيان نجات داديم كه شما را سخت شكنجه مى‏كردند: پسرانتان را مى ‏كشتند و زنانتان را زنده باقى مى‏گذاشتند و در اين، براى شما آزمايش بزرگى از جانب پروردگارتان بود. یا در آیه ای دیگر می فرماید: «إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِي الْأَرْضِ وَ جَعَلَ أَهْلَها شِيَعاً يَسْتَضْعِفُ طائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْناءَهُمْ وَ يَسْتَحْيي‏ نِساءَهُمْ إِنَّهُ كانَ مِنَ الْمُفْسِدينَ (قصص/4)».

قرآن کریم راه را بخوبی برای ما روشن ساخته که درباره گذشتگان چگونه و تا چه میزانی باید صحبت کنیم. روایات نیز ناظر به چشم پوشی از ظلم ظالمان نمی تواند باشد بلکه ناظر به ترویج بیشتر خوبی و نیکی در جامعه هست. برخی در طول تاریخ چه بسا خواسته باشند برای تطهیر ظالمانی مثل معاویه برداشتهای ناصواب از روایات را ترویج بدهند. حضرت آیت الله مجتبی تهرانی می فرمایند:

«من دنبال مطلبي بودم و فکر می­کنم این قضیه برای بعد از معاویه است، وقتی که او مُرد، یک سری مسائل رو شد، یک سری رو بود، روتر شد. کارهایی که کرده بود، جنایاتی که کرده بود، رو شد و ظاهراً بعد این مسائل بود كه اين مطلب مطرح شد: «اذکروا موتاكم بالخیر»!( من و فکر می­کنم اين هم از برنامه ریزی­های خودش بود، الآن دقیق نمی­توانم این جمله را نسبت دهم، چون من در معارف خودمان ندیدم، حالا هرکسی دیده است به من اطلاع بدهد. آیا تعبير «لا تذکروا موتاکم الا بالخیر» از طریق معارف ما رسیده است؟ )  من این را از کلک­های بنی امیه می­دانم. حالا که مرده است خوبی­هایش را بگو، بدی­هایش را نگو. می­خواهم بگویم چه طور اینها برنامه ریزی شده در جامعه پيش می­رفتند». [امام حسین(ع)؛ انسان ضدّ غرور(۳۸) / 1390/10/27 ه.ش]

در هر حال در مقابل توهم اینکه فقط باید خوبی گذشتگان را گفت علاوه بر آنچه مطرح شد باید توجه کرد که چشم پوشی و بخشش گناه دیگران یک بحث هست و نادیده گرفتن ظلم و گناه ظالمان بحث دیگر، چطور شرع بنایش این هست که تا می شود عیب و گناه مردم عادی مستور باشد و افشا نشود اما در مقابل ظالمان دستور به افشا و مبارزه علنی می دهد. در مرگ افراد هم اینچنین هست، تا می توان عیب و بدی افراد را باید مستور نگه داشت و با مطرح کردن خوبی های آنها فضای فکری جامعه را درست و عطرآگین از فضایل اخلاقی نگه داشت، اما مخفی کردن ظلم ظالمان  و انحراف منحرفان یک خیانت بزرگ هست که چیزی بجز بزک کردن جریان باطل و حق جلوه دادن آن برای گمراه کردن مردم نیست!.