تفسیر « لا ينال عهدی الظالمين» چیست

پرسش : منظور از «ظلم» در جمله «لایَنالُ عَهْدِى الظّالِمِین» چیست؟

پاسخ اجمالی

منظور از«ظلم» در آیه تنها ستم کردن به دیگران نیست، بلکه به معنى وسیع کلمه به کار رفته و نقطه مقابل «عدالت» است. از آنجا که مقام امامت، مقام فوق العاده پر مسئولیت و با عظمتى است؛ یک لحظه گناه، نافرمانى و سوء پیشینه سبب مى گردد که لیاقت این مقام سلب گردد. لذا اهل بیت(ع) براى اثبات انحصار خلافت على(ع) به همین آیه استدلال مى کردند، اشاره به این که دیگران در دوران جاهلیت بت پرست بودند، تنها کسى که یک لحظه در مقابل بت سجده نکرد على(ع) بود.

پاسخ تفصیلی

در آیه124 سوره«بقره» مى خوانیم: (فرمود: پیمان من [یعنى مقام امامت]، به ظالمان هرگز نخواهد رسید)؛ «قالَ لایَنالُ عَهْدِی الظّالِمینَ».
منظور از «ظلم» در جمله «لایَنالُ عَهْدِى الظّالِمِین» تنها ستم کردن به دیگران نیست، بلکه ظلم (در برابر عدل) در اینجا به معنى وسیع کلمه به کار رفته و نقطه مقابل عدالت به معنى گذاردن هر چیز به جاى خویش است.
بنابراین ظلم آن است که شخص یا کار یا چیزى را در موقعیتى که شایسته آن نیست قرار دهند.
از آنجا که مقام امامت و رهبرى ظاهرى و باطنى خلق، مقام فوق العاده پر مسئولیت و با عظمتى است، یک لحظه گناه، نافرمانى و سوء پیشینه سبب مى گردد که لیاقت این مقام سلب گردد. 

لذا در احادیث مى خوانیم: امامان اهل بیت(علیهم السلام) براى اثبات انحصار خلافت بلافصل پیامبر(صلى الله علیه وآله) به على(علیه السلام) به همین آیه مورد بحث استدلال مى کردند، اشاره به این که دیگران در دوران جاهلیت بت پرست بودند، تنها کسى که یک لحظه در مقابل بت سجده نکرد على(علیه السلام) بود، چه ظلمى از این بالاتر که انسان بت پرستى کند، (1) مگر لقمان به فرزندش نگفت: «یا بُنَیَّ لاتُشْرِکْ بِاللّهِ اِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظیم»؛ (اى فرزندم! شریک براى خداقرار مده که شرک ظلم عظیمى است). (2)
به عنوان نمونه «هشام بن سالم» از امام صادق(علیه السلام) نقل مى کند:

«قَدْ کانَ اِبْراهِیمُ(علیه السلام) نَبِیّاً وَ لَیْسَ بِاِمام، حَتّى قالَ اللّهُ: «اِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ اِماماً، قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی» فَقالَ اللّهُ: «لایَنالُ عَهْدِی الظّالِمِینَ»، مَنْ عَبَدَ صَنَماً اَوْ وَثَناً لایَکُونُ اِمام؛

(ابراهیم پیامبر بود، پیش از آن که امام باشد، تا این که خداوند فرمود من تو را امام قرار مى دهم.
او عرض کرد: از دودمان من نیز امامانى قرار ده.
فرمود: پیمان من به ستمکاران نمى رسد، آنان که بتى را پرستش کردند امام نخواهند بود). (3)
در حدیث دیگرى «عبداللّه بن مسعود» از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل مى کند که: خداوند به ابراهیم فرمود: «لااُعْطِیکَ عَهْداً لِظالِم مِنْ ذُرِّیَّتِکَ قالَ یا رَبِّ وَ مَنِ الظّالِمُ مِنْ وُلْدِی الَّذِی لایَنالُ عَهْدُکَ قالَ مَنْ سَجَدَ لِصَنَم مِنْ دُونِی لااَجْعَلُهُ اِماماً اَبَداً وَ لایَصِحُّ اَنْ یَکُونَ اِماماً»؛ (من پیمان امامت را به ستمکاران از دودمان تو نمى بخشم، ابراهیم عرض کرد: ستمکارانى که این پیمان به آنها نمى رسد کیانند؟
خداوند فرمود: کسى که براى بتى سجده کرده، هرگز او را امام نخواهم کرد و شایسته نیست که امام باشد). (4)، (5)

پی نوشت:

(1). «بحار الانوار»، جلد 25، صفحات 199 و 207، و جلد 36، صفحه 141، و جلد 38، صفحه 64، و جلد 90، صفحه 116.(2). سوره لقمان، آیه 13.
(3). «اصول كافى»، جلد اول، باب طبقات الانبياء و الرسل، صفحه 174، حديث 1 (دار الكتب الاسلامية)؛ «بحار الانوار»، جلد 11، صفحه 55، و جلد 25، صفحه 206؛ «الإختصاص»، صفحه 22 (كنگره شيخ مفيد).
(4). «امالى شيخ طوسى»، صفحه 378 (انتشارات دار الثقافة)؛ «مناقب ابن شهر آشوب»، جلد 1، صفحه 248 (مؤسسه چاپ و نشر)؛ «بحار الانوار»، جلد 25، صفحات 200 و 201، حديث 12.
(5). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دار الکتب الإسلامیه، چاپ پنجاه و پنجم، ج 1، ص 505.