تعقیبات مشترک نمازها

مقدمه

برابر آنچه از روایات استفاده مى شود، تعقیبات (علاوه بر کمال نماز و قبولى آن) سبب فراوانى روزى است.(1) و مؤمن تا هنگامى که پس از نماز، در ذکر خداوند است، گویا در نماز است و ثواب نماز را دارد،(2) و دعا پس از نماز واجب، از نماز مستحب بهتر است.(3)
مرحوم علاّمه مجلسى فرموده است: تعقیبات نماز، به قرآن و ذکر و دعایى گویند که پس از نماز، متّصل به نماز باشد، و افضل آن است که با وضو و نشسته و رو به قبله باشد، و بهتر آن است که همانند تشهد بنشیند و در اثناى تعقیب سخن نگوید، مخصوصاً در تعقیبات نماز مغرب. و برخى گفته اند همه شرایط نماز را در تعقیبات رعایت کند; ولى ظاهراً پس از نماز در هر حالى مشغول خواندن قرآن، ذکر و دعا باشد فى الجمله ثواب تعقیبات نماز را دارد; هرچند در حال راه رفتن باشد.(4)
از ائمّه اطهار(علیهم السلام) در تعقیبات نماز، دعاهاى فراوانى براى امور دنیا و آخرت وارد شده است، و چون بهترین عبادت جوارحى و بدنى، نماز است و تعقیباتى که وارد شده است در تکمیل نماز و رفع نواقص آن نقشى مؤثّر دارد و همچنین سبب ترفیع درجات و آمرزش خطایا و گناهان است و براى به دست آوردن حاجات نیز مفید است، از این رو قسمى از تعقیبات را این جا ذکر مى کنیم.
تعقیبات بر دو گونه است:
1ـ تعقیبات مشترک.
2ـ تعقیبات خاص.

تعقيبات مشترک

منظور از تعقیبات مشترک، تعقیبات و دعاهایى است که پس از هر نمازى خوانده مى شود.
1ـ مستحب است نمازگزار بعد از نماز سه بار تکبیر بگوید، بدین نحو که دست ها را بلند کند تا مقابل صورت بالا آورد آنگاه تا نزدیک زانو برگرداند و با هر مرتبه یک اللّه اکبر بگوید.
از امام باقر(علیه السلام) روایت شده است: وقتى که سلام نماز را دادى، سه بار دستانت را براى تکبیر بالا ببر.(1)«ابن بابویه» به سند معتبر از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده است که مفضّل بن عمر از آن حضرت پرسید: به چه علّت نمازگزار، پس از سلام همراه با بالا آوردن دست، سه مرتبه تکبیر مى گوید؟ فرمود: وقتى پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مکّه را فتح کرد، با اصحابش کنار حجرالاسود، نماز گزارد; وقتى سلام نماز را گفت، سه بار دستش را بالا آورد و تکبیر گفت و آنگاه گفت:

لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ، وَحْدَهُ وَحْدَهُ [وَحْدَه]، اَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَاَعَزَّ جُنْدَهُ، وَغَلَبَ الاَْحْزابَ وَحْدَهُ،
معبودى نیست جز خداى یکتاى یکتاى یکتا که به وعده اش وفا کرده و بنده اش را یارى کرد و سپاهش را پیروز کرد و به تنهایى بر همه احزاب غالب آمد،
فَلَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، یُحْیى وَیُمیتُ، وَیُمیتُ وَیُحْیى وَهُوَعَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.
پس فرمانروایى او راست و ستایش خاص اوست. زنده مى کند و مى میراند و مى میراند و زنده مى کند و او بر هر چیز تواناست.
آنگاه به یارانش رو کرد و فرمود این تکبیر و این ذکر را پس از هر نماز واجب بگویید و آن را ترک نکنید، سپس فرمود: هر کس بعد از سلام نماز، چنین کند و این دعا را بخواند، شکر خداوند را براى تقویت اسلام و لشکر اسلام ادا کرده است.(2)
«شیخ طوسى» در کتاب «مصباح المتهجّد» این جملات را کاملتر نقل کرده است:

لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ اِلهاً واحِداً وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ،
معبودى جز خدا آن معبود یکتا نیست و ما در برابر او تسلیمیم،
لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَلا نَعْبُدُ اِلاَّ اِیّاهُ، مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ،
معبودى جز خدا نیست و ما جز او را نپرستیم و دین (و عبادت) را خالص براى او گردانیم و اگر چه بر مشرکان بد آید
لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ رَبُّنا وَرَبُّ آبائِنَا الاَْوَّلینَ،
معبودى جز خدا نیست که پروردگار ما و پروردگار پدران پیشین ماست
لاإلهَ إلاَّ اللهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ، اَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَاَعَزَّ جُنْدَهُ، وَهَزَمَ(3) الاَْحْزابَ وَحْدَهُ،
معبودى نیست جز خدا که یکتاى یکتاى یکتاست، به وعده خود وفا کند و بنده اش را یارى کند و لشکرش را عزّت دهد و به تنهایى احزاب (باطل) را نابود کرد
فَلَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، یُحْیى وَیُمیتُ، وَیُمیتُ وَیُحْیى، وَهُوَحَىٌّ لا یَمُوتُ،
پس اوراست پادشاهى و او راست سپاس که زنده مى کند و مى میراند و بمیراند و زنده کند و اوست زنده اى که نمى میرد
بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَهُوَعَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.(4)
هر خیرى به دست اوست و بر هر چیز قادر است.
2ـ به سند صحیح از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که آن حضرت وقتى از نماز فارغ مى شد دستش را بالاى سرش مى برد (و دعا مى کرد).(5)
3ـ تسبیح حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) که روایات فراوانى در فضیلت آن وارد شده است:
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «ما همان گونه که کودکانمان را به نماز امر مى کنیم، به تسبیح حضرت زهرا(علیها السلام) نیز دستور مى دهیم; آن را ترک مکن که هر کس بر آن مداومت ورزد، از سعادت محروم نخواهد شد».(6)
در روایات معتبر وارد شده است که مراد از «ذکر کثیر» در آیه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللّهَ ذِکْراً کَثِیراً»(7) همین تسبیح است و هر کس بر آن مداومت نماید خدا را بسیار یاد کرده و به این آیه عمل کرده است.(8)
به سند معتبر از امام باقر(علیه السلام) روایت شده است: «هر کس تسبیح حضرت زهرا(علیها السلام) را بگوید و پس از آن استغفار کند، خداوند او را بیامرزد و این تسبیح هرچند بر زبان صد تاست ولى در میزان عمل، هزار تا به حساب مى آید و شیطان را از انسان مى راند و خداى رحمان را خشنود مى سازد».(9)
در روایت معتبر دیگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده است که: «تسبیح حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) پس از هر فریضه، براى من از هزار رکعت در هر روز محبوبتر است».(10)
کیفیّت تسبیح حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام):
روایات درباره چگونگى این تسبیح کمى تفاوت دارد، ولى آنچه مشهورتر و روشن تر است، بدین گونه است:
سى و چهار مرتبه اللّه اکبر
سى و سه مرتبه الحمد للّه
سى و سه مرتبه سبحان اللّه
همچنین سنّت است که پس از تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام) یکبار لا اله الاّ اللّه گفته شود،(11) و بهتر است با تسبیحى که از تربت امام حسین(علیه السلام) است این اذکار را بگوید.
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است: «تسبیح امام حسین(علیه السلام) در دست انسان ذکر و تسبیح مى گوید، بدون آن که آدمى تسبیح و ذکرى بر زبان جارى سازد».(12)
در روایتى آمده است، حضرت زهرا(علیها السلام) پیش از شهادت حمزه(علیه السلام) با رشته اى از پشم تابیده که گره زده بود، تسبیح مى گفت; پس از شهادت حمزه(علیه السلام) از تربت آن شهید، تسبیح ساخته و ذکر مى گفتند که مردم نیز چنین کردند. پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) سنّت شد که از تربت آن حضرت تسبیح بسازند و با آن ذکر بگویند.(13)
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که: «هر کس با تربت امام حسین(علیه السلام) یکبار استغفار کند، خداوند براى او هفتاد بار مى نویسد».(14)
4ـ مرحوم «کلینى» به سند معتبر از امام باقر(علیه السلام) روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «کسى که بعد از نماز واجب و پیش از آن که پاهایش را (از حالت نمازگزار) برگرداند سه بار این دعا را بخواند، خداوند گناهانش را بیامرزد، هرچند فراوان باشد»:

اَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذى لا ِالهَ اِلاَّ هُوَالْحَىُّ الْقَیُّومُ، ذُو الْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، وَاَتُوبُ اِلَیْهِ.(15)
آمرزش خواهم از خدایى که معبودى جز او نیست زنده پاینده داراى جلالت و بزرگوارى و به سویش بازگشت کنم.
و برابر روایت دیگر: «هر کس این کلمات را در هر روز بخواند و با آن استغفار کند، خداوند گناهان فراوانى از او را بیامرزد».(16) 
5ـ مرحوم «شیخ کلینى» از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده است که بعد از هر نماز فریضه، این دعا را ترک مکن:

اُعیذُ نَفْسى وَما رَزَقَنى رَبّى، بِاللهِ الْواحِدِ الصَّمَدِ الَّذى لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَدٌ،
پناه دهم خودم و آنچه پروردگارم روزیم کرده به خداى یگانه بى نیازى که نزاید و نزائیده شده و نیست برایش همتائى هیچ کس
وَاُعیذُ نَفْسى وَما رَزَقَنى رَبّى، بِرَبِّ الْفَلَقِ، مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ، وَمِنْ شِرِّ غاسِق اِذا وَقَبَ،
و پناه دهم خود و آنچه پروردگارم روزى من کرده به خداى سپیده دم از شر آنچه آفریده و از شر شب هنگامى که تاریکیش فرا گیرد
وَمِنْ شَرِّ النَّفّاثاتِ فِى الْعُقَدِ، وَمِنْ شَرِّ حاسِد اِذا حَسَدَ،
و از شر دمندگان در گره ها و از شر حسود هنگامى که حسد ورزد
وَاُعیذُ نَفْسى وَما رَزَقَنى رَبّى، بِرَبِّ النّاسِ، مَلِکِ النّاسِ، اِلهِ النّاسِ، مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنّاسِ،
و پناه دهم خودم و آنچه پروردگارم روزیم کرده به پروردگار مردم پادشاه مردم معبود مردم از شر وسوسه گر پنهانى
اَلَّذى یُوَسْوِسُ فى صُدُورِ النّاسِ، مِنَ الْجِنَّةِ وَالنّاسِ.(17)
که وسوسه کند در سینه هاى مردم (چه) باشد از جنیان و (چه) از مردم.
6ـ مرحوم «کلینى» به سند معتبر از «على بن مهزیار» روایت کرده است که امام هادى(علیه السلام) به کسى که تقاضا کرد حضرت دعایى را به او بیاموزد که پس از هر نماز بخواند تا خداوند خیر دنیا و آخرت را به وى عنایت فرماید; چنین نوشت:

اَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ، وَعِزَّتِکَ الَّتى لا تُرامُ،
پناه برم به ذات بزرگوارت و به عزتت که مورد دستبرد نیست
وَقُدْرَتِکَ الَّتى لا یَمْتَنِعُ مِنْها شَىْءٌ، مِنْ شَرِّ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، وَمِنْ شَرِّ الاَْوْجاعِ کُلِّها.(18)
و قدرتت که چیزى از آن خوددارى نتواند از شر دنیا و آخرت و از شر تمامى دردها
و در برخى روایات در آخر دعا، اضافه شده است:

وَمِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّة أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها، إنَّ رَبِّى عَلى صِراط مُسْتَقیم،
و از گزند هر جنبده اى که تو فرمانرواى او هستى همانا پروردگار من بر روش حقى است
وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.(19)
و جنبش و نیرویى نیست جز به خداى والاى بزرگ.
7ـ «شیخ کلینى» و «شیخ صدوق» علیهما الرّحمة از امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) نقل کرده اند که کمترین دعایى که بعد از نماز واجب مى توانى بخوانى این است که بگویى:

اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مِنْ کُلِّ خَیْر اَحاطَ بِهِ عِلْمُکَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَرٍّ اَحاطَ بِهِ عِلْمُکَ،
خدایا از تو مى خواهم هر خیرى را که علمت بدان احاطه دارد و پناه مى برم به تو از هر شرى که علمت بدان احاطه دارد
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ عافِیَتَکَ فى اُمُورى کُلِّها، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ خِزْىِ الدُّنْیا وَعَذابِ الاْخِرَةِ.(20)
خدایا از تو مى خواهم عافیت را در تمام کارهایم و پناه مى برم به تو از رسوایى دنیا و عذاب آخرت.
8ـ مطابق روایتى از امام صادق(علیه السلام) مستحب است که پس از نماز بخوانى:

اَللّهُمَّ اَعْتِقْنِى مِنَ النّارِ، وَاَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ، وَزَوِّجْنِى مِنَ الْحُورِ الْعینَ.(21)
خدایا مرا از آتش پناه ده و داخل بهشتم گردان و حورالعین به همسریم درآر.
9ـ امام صادق(علیه السلام) فرمود: هر کس این دعا را بعد از هر نماز واجب بخواند خودش، خانه اش، مالش و فرزندانش محفوظ خواهند بود:

اُجیرُ نَفْسى وَمالى وَوُلْدى وَاَهْلى وَدارى، وَکُلَّ ما هُوَ مِنّى،
پناه مى دهم، خودم و مالم و فرزندانم و خانواده ام و خانه ام و هر آن چه از آن من است،
بِاللهِ الْواحِدِ الاَْحَدِ الصَّمَدِ، اَلَّذى لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَدٌ،
به خداى یکتاى یگانه بى نیازى که هرگز نزاد و زاده نشده و براى او هیچ گاه شبیه و مانندى نبوده است
وَاُجیرُ نَفْسى وَمالى وَوُلْدى، وَکُلَّ ما هُوَ مِنّى،
و پناه مى دهم خودم و مالم و فرزندانم و هر آنچه که از آنِ من است
بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ، وَمِنْ شَرِّ غاسِق اِذا وَقَبَ، وَمِنْ شَرِّ النَّفّاثاتِ فِى الْعُقَدِ، وَمِنْ شَرِّ حاسِد اِذا حَسَدَ،
به پروردگار سپیده دم از شر تمام آنچه آفرید و از شر هر موجود شرور هنگامى که شبانه وارد مى شود و از شر آنان که با افسون در گره ها مى دمند و از شر هر حسودى هنگامى که حسد ورزد
وَاُجیرُ نَفْسى وَمالى وَوُلْدى، وَکُلَّ ما هُوَ مِنّى
و پناه مى دهم خودم و مالم وفرزندانم و هر آنچه که از آنِ من است
بِرَبِّ النّاسِ، مَلِکِ النّاسِ، اِلهِ النّاسِ، مِنْ شَرِّالْوَسْواسِ الْخَنّاسِ، اَلَّذى یُوَسْوِسُ فی صُدُورِ النّاسِ، مِنَ الْجِنَّةِ وَالنّاسِ،
به پروردگار مردم به مالک و حاکم مردم و معبود مردم از شر وسوسه پنهانکار که در درون سینه انسان ها وسوسه مى کند خواه از جن باشد یا انسان
وَاُجیرُ نَفْسى وَمالى وَوُلْدى، وَکُلَّ ما هُوَ مِنّى،
و پناه مى دهم خودم و مالم و فرزندانم و هر آنچه که از آنِ من است
بِاللهِ لا اِلهَ اِلاَّ هُوَالْحَىُّ الْقَیُّومُ، لا تَاْخُذُهُ سِنَةٌ وَلانَوْمٌ، لَهُ ما فِى السَّمَواتِ وَما فِى الاَْرْضِ،
به خداوندى که هیچ گاه خواب سبک و سنگینى او را فرا نمى گیرد آنچه در آسمان ها و زمین است از آنِ اوست
مَنْ ذَا الَّذى یَشْفَعُ عِنْدَهُ اِلاَّ بِاِذْنِهِ، یَعْلَمُ ما بَیْنَ اَیْدیهِمْ وَما خَلْفَهُمْ،
کیست که در نزد او جز به فرمان او شفاعت کند
وَلایُحیطُونَ بِشَىْء مِنْ عِلْمِهِ اِلاَّ بِماشاءَ، وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَواتِ وَالاْرْضَ،
آنچه را در پیش روى آنها و پشت سرشان است مى داند و کسى از علم او آگاه نمى گردد جز به مقدارى که او بخواهد تحت حکومت او آسمان ها و زمین را در بر گرفته
وَلایَؤُودُهُ حِفْظُهُما وَهُوَ الْعَلِىُّ الْعَظیم.(22)
و نگهدارى آن دو او را خسته نمى کند بلندى مقام و عظمت مخصوص اوست.
10ـ خواندن بعضى از سوره ها وآیات: مستحب است پس از نماز، سوره حمد و آیة الکرسى(23) را بخواند. و آیه شهادت را; یعنى:

شَهِدَ اللهُ اَنَّهُ لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ، وَالْمَلائِکَةُ وَاُولُوا الْعِلْمِ، قآئِماً بِالْقِسْطِ، لا اِلهَ اِلاَّ هُوَالْعَزیزُ الْحَکیمُ،
گواهى دهد خدا که نیست معبود بحقى جز او و نیز فرشتگان و دارندگان علم (گواهى داده اند) که انصاف بدو پایدار است و نیست معبودى جز او که عزیز و فرزانه است
اِنَّ الدّینَ عِنْدَ اللهِ الاِْسْلامُ، وَمَا اخْتَلَفَ الَّذینَ اُوتُوا الْکِتابَ اِلاَّ مِنْ بَعْدِ مآ جآئَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ،
همانا دین نزد خدا اسلام است و اختلاف نکرده اند کسانى که کتابشان داده اند مگر پس از آن که آمده است برایشان دانش به خاطر ستمگرى میانشان
وَمَنْ یَکْفُرْ بِایاتِ اللهِ، فَاِنَّ اللهَ سَریعُ الْحِسابِ.(24)
و هر که کفر ورزد به آیات خدا پس خدا زود به حساب خواهد رسید
و همچنین آیه مُلک یعنى:

قُلِ اللّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ، تُؤْتِى الْمُلْکَ مَنْ تَشآءُ، وَتَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشآءُ،
بگو اى خداى صاحب ملک و فرمانروایى مى دهى فرمانروایى را به هر که خواهى و بستانى ملک را از هر که خواهى
وَتُعِزُّ مَنْ تَشآءُ، وَتُذِلُّ مَنْ تَشآءُ، بِیَدِکَ الْخَیْرُ، اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ،
و عزت بخشى هر که را خواهى و زبون کنى هر که را خواهى همه خوبیها بدست توست که همانا تو بر هر چیز توانایى
تُولِجُ اللَّیْلَ فِى النَّهارِ، وَتُولِجُ النَّهارَ فِى اللَّیْلِ،
درآورى شب را در روز و درآورى روز را در شب
وَتُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ، وَتُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىِّ، وَتَرْزُقُ مَنْ تَشآءُ بِغَیْرِ حِساب.(25)
و بیرون آرى زنده را از مرده و بیرون آورى مرده را از زنده و روزى دهى هر که را خواهى بى حساب.
مطابق روایتى از امام صادق(علیه السلام) این آیات آثار مهمّى در بخشودگى گناهان و جلب رحمت الهى دارد.(26) 
«شیخ طوسى» در «مصباح المتهجّد»(27) پس از نقل آن آیات، آیات ذیل را نیز اضافه مى کند: 
الف) آیات 54 تا 56 سوره اعراف، که به «آیه سَخره» معروف است:

اِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِى خَلَقَ السَّمواتِ وَالاْرْضَ فى سِتَّةِ اَیّام ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ،
پروردگار شما، خداوندى است که آسمانها و زمین را در شش روز ]= شش دوران[ آفرید; سپس به تدبیر جهان هستى پرداخت;
یُغشِى اللَّیْلَ النَّهارَ، یَطْلُبُهُ حَثیثاً، وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرات بِاَمْرِهِ،
با شب، روز را مى پوشاند و شب را به دنبال روز، به سرعت در حرکت است; و خورشید و ماه و ستارگان را آفرید که مسخّر فرمان او هستند،
ألا لَهُ الْخَلْقُ وَالاَْمْرُ، تَبارَکَ اللّهُ رَبُّ الْعالَمینَ
آگاه باشید که آفرینش و تدبیر جهان از آنِ اوست، پربرکت است خدایى که پروردگار جهانیان است.
اُدْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً، اِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ
پروردگار خود را از روى تضرع و پنهانى بخوانید (و از تجاوز دست کشید که) او متجاوزان را دوست نمى دارد.
وَلا تُفْسِدُوا فِى الاْرْضِ بَعْدَ اِصْلاحِها وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً اِنَّ رَحْمَةَ اللّهِ قَریبٌ مِنَ الْمُحْسِنینَ.
و در زمین پس از اصلاح آن فساد نکنید، و او را با بیم و امید بخوانید، زیرا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.
ب) سه مرتبه این آیات را بخواند:

سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا یَصِفُونَ * وَسَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ * وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ.(28)
منزه است پروردگار تو، پروردگار عزت (و قدرت) از آنچه آنان توصیف مى کنند، و سلام بر رسولان، و حمد و ستایش مخصوص خداوندى است که پروردگار جهانیان است.
درباره فضیلت قرائت آیة الکرسى پس از نماز، روایتى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آمده است که آن حضرت به على(علیه السلام) فرمود: «اى على، خواندن آیة الکرسى را پس از هر نماز واجب ترک مکن چراکه جز پیامبر یا صدّیق و یا شهید، بر خواندنش مراقبت نمىورزد».(29)
در روایت دیگرى آمده است: «هر کس پس از هر نماز، آیة الکرسى را بخواند، نمازش قبول مى شود و در امان پروردگار و تحت حمایت او خواهد بود».(30)
11ـ «شیخ صدوق»(رحمه الله) و دیگران، به سندهاى معتبر از امام محمّد باقر(علیه السلام) روایت کرده اند که: مردى به نام شیبه هُذُلى، به محضر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آمد (و با ناراحتى) عرض کرد: یا رسول اللّه، من پیر و ناتوان شده ام و نمى توانم اعمالى که پیش از این، از نمازها و روزه ها و حج و جهاد را انجام مى دادم، به جاى آورم، کلماتى به من بیاموز که خداوند مرا به آنها سود دهد، و در عین حال سبک و آسان باشد. پیامبر فرمود: بار دیگر سخنت را تکرار کن! او نیز این سخن را تکرار کرد.
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: به خاطر این سخنت، درخت ها و کلوخ هایى که بر گردت بودند، بر تو گریستند; آنگاه فرمود: پس از هر نماز صبح ده بار بگو:

سُبْحانَ اللّهِ الْعَظیمِ وَبِحَمْدِهِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلاَّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.
منزه است خداى بزرگ و حمد او راست و جنبش و نیرویى نیست مگر به وسیله خداى والاى بزرگ.
با خواندن این دعا، خداوند تو را از بیمارى هاى مختلف حفظ خواهد کرد. شیبه گفت: اینها براى دنیایم، براى آخرتم نیز چیزى بفرما! رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: پس از هر نمازى مى گویى:

اَللّهُمَّ اهْدِنى مِنْ عِنْدِکَ، وَاَفِضْ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِکَ، وَانْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِکَ، وَاَنْزِلْ عَلَىَّ مِنْ بَرَکاتِکَ.
خدایا مرا از نزد خود راهنمایى کن و از فضل خویش بر من افاضه کن و بگستر بر من از رحمت خویش و فرو ریز بر من از برکاتت.
آنگاه فرمود: هر کس بر این دعا مداومت ورزد و تا وقت مردن عمداً آن را ترک نکند، وقتى که به محشر وارد شود، درهاى بهشت براى او گشوده شود تا از هر درى که بخواهد وارد بهشت گردد.(31)
12ـ ذکر تسبیحات اربعه:
مرحوم «شیخ طوسى» و دیگران به سندهاى صحیح از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده اند که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)روزى به اصحاب خویش فرمود: «هر کس از شما پس از نماز سى مرتبه بگوید:

سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَاللّهُ اَکْبَرُ.
منزه است خدا و حمد خاص خداست و معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگتر از توصیف است
از وى دفع مى شود سوختن، غرق شدن، فرود آمدن خانه، افتادن در چاه، حمله درندگان، مرگ هاى سوء و هر بلاى دیگرى که در آن روز از آسمان فرود آید».(32) 
در روایت دیگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: کسى که پس از هر نماز، پیش از آن که حرکت کند، چهل مرتبه بگوید:

سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ، وَلا اِلهَ إلاَّ اللّهُ وَاللّهُ اَکْبَرُ
منزه است خدا و حمد خاص خداست و معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگ تر از توصیف است
سپس از خدا حاجتى را بطلبد، خداوند آن را برآورده سازد.(33)

در روایتى دیگر، از همان حضرت(علیه السلام) نقل شده است که: هر کس پس از نماز واجب، سى مرتبه «سبحان اللّه» بگوید، گناهان او بخشوده مى شود.(34) 
13ـ مرحوم «کلینى» به سند صحیح از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده است که: هر کس پس از نماز فریضه، سه بار بگوید

یا مَنْ یَفْعَلُ ما یَشاءُ، وَلا یَفْعَلُ ما یَشاءُ اَحَدٌ غَیْرُهُ،
اى که مى کند هرچه خواهد و جز او هیچ کس نتواند بکند آنچه را خواهد
سپس از خداوند چیزى بخواهد، حاجتش روا شود.(35)
14ـ به سند موثّق از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است: هر کس بعد از نماز، قبل از آن که زانوانش را حرکت دهد و برخیزد، ده مرتبه این ذکر را بگوید گناهان زیادى از او بخشوده و حسنات زیادى در نامه عمل او نوشته مى شود:

اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، اِلهاً واحِداً اَحَداً صَمَداً، لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً.(36)
گواهى دهم که معبودى جز خداى یگانه نیست که شریک ندارد معبودى است یکتا، یگانه بى نیاز، نگرفته براى خود همسرى و نه فرزندى.
براى این ذکر، فضیلت فراوانى ذکر شده است، مخصوصاً پس از نماز صبح، و نماز عشا و هنگام طلوع و غروب آفتاب.(37)
15ـ مرحوم «شیخ کلینى» و «شیخ صدوق» و دیگران به سندهاى صحیح از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده اند که: جبرئیل(علیه السلام) در زندان نزد حضرت یوسف(علیه السلام) آمد و به او گفت بعد از هرنماز بگو:

اَللّهُمَّ اجْعَلْ لى فَرَجاً وَمَخْرَجاً، وَارْزُقْنى مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ، وَمِنْ حَیْثُ لا اَحْتَسِبُ.(38)
خدایا قرار ده برایم گشایش و راه چاره اى و روزى ام ده از آن جا که گمان دارم و از آن جا که گمان ندارم.
16ـ در روایتى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده است که فرمود: هر کس مى خواهد که خداوند او را در قیامت بر اعمال بدش مطّلع نسازد و دیوان گناهانش را نگشاید، بعد از هرنماز این دعا را بخواند:

اَللّهُمَّ اِنَّ مَغْفِرَتَکَ اَرْجى مِنْ عَمَلى، وَاِنَّ رَحْمَتَکَ اَوْسَعُ مِنْ ذَنْبى،
خدایا مسلّماً آمرزش تو امیدوار کننده تر از عمل من است و مسلّماً رحمت تو پهناورتر از گناه من است
اَللّهُمَّ اِنْ کانَ ذَنْبى عِنْدَکَ عَظیماً، فَعَفْوُکَ اَعْظَمُ مِنْ ذَنْبى،
خدایا اگر گناهم پیش تو بزرگ است پس گذشت تو بزرگتر از گناه من است
اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ اَکُنْ اَهْلا اَنْ تَرْحَمَنى(39)، فَرَحْمَتُکَ اَهْلٌ اَنْ تَبْلُغَنى وَتَسَعَنى، لاَِنَّها وَسِعَتْ کُلَّ شَىْء، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(40)
خدایا اگر من شایستگى ندارم که تو بر من رحم کنى پس رحمت تو شایستگى دارد که به من برسد و مرا فرا گیرد زیرا که رحمتت همه را فراگیرد به رحمتت اى مهربانترین مهربانها.
17ـ علاّمه مجلسى از مرحوم «کفعمى» نقل کرده است: شخصى خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمد، و از بیمارى و تنگدستى و فقر، شکایت کرد. پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به او فرمود: پس از هر نماز واجب بخوان:

تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً،
توکل کنم بر خداى زنده اى که نمى میرد و ستایش خاص خدایى است که نه همدمى براى خود گرفته و نه فرزندى
وَلَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ وَکَبِّرْهُ تَکْبیراً.(41)
و نیست براى او شریکى در سلطنت و نیست او را دوستى براى رفع مذلت و او را به کمال بزرگى تکبیر گوى.
و مطابق روایت دیگر، آن حضرت فرمود: هیچ گاه سختى و شدّتى به من رو نیاورد، مگر آنکه جبرئیل بر من ظاهر شد و گفت این دعا را بخوان.(42) 
18ـ مرحوم «شیخ مفید» در «مقنعه» این دعا را براى تعقیبات همه نمازها، آورده است:

اَللّهُمَّ انْفَعْنا بِالْعِلْمِ، وَزَیِّنّا بِالْحِلْمِ، وَجَمِّلْنا بِالْعافِیَةِ، وَکَرِّمْنا بِالتَّقْوى،
خدایا ما را به علم و دانش سود ده و به حلم زیور بخش و به تندرستى زینت ده و به پرهیزکارى گرامى دار
اِنَّ وَلِیِّىَ اللهُ الَّذى نَزَّلَ الْکِتابَ، وَهُوَیَتَوَلَّى الصّالِحینَ.(43)
براستى سرپرست من خدایى است که کتاب را فرو فرستاد و او صالحان را دوست دارد.
19ـ مرحوم «شیخ صدوق» و «شیخ طوسى» و دیگران با سندهاى معتبر از امیر مؤمنان(علیه السلام) روایت کرده اند که آن حضرت فرمود: هر کس دوست دارد ازدنیا بیرون رود، در حالى که از همه گناهان پاک شده باشد، آن گونه که طلا از ناخالصى ها پاک مى شود، و کسى از او مظلمه اى را بازخواست نکند، پس از نمازهاى پنج گانه، دوازده بار سوره اى که اوصاف خدا را بیان مى کند بخواند (یعنى سوره توحید را) سپس دستها را به سوى آسمان بگشاید و این دعا را که خواهد آمد بخواند; آنگاه آن حضرت فرمود: این دعا از رازهاى مکنون و پنهانى است که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آن را به من آموخت و به من دستور داد که آن را به حسن و حسین(علیهما السلام) نیز بیاموزم:

اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْنُونِ الْمَخْزُونِ، اَلطّاهِرِ الطُّهْرِ الْمُبارَکِ،
خدایا من از تو مى خواهم به حق نام مستور در گنجینه ات و پاک و پاکیزه و مبارکت
وَاَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظیمِ، وَسُلْطانِکَ الْقَدیمِ، یا واهِبَ الْعَطایا، یا مُطْلِقَ الاُْسارى،
و از تو مى خواهم به حق نام بزرگ و سلطنت ازلیت اى بخشنده عطاها و اى رها کننده اسیران
یا فَکّاکَ الرِّقابِ مِنَ النّارِ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَفُکَّ رَقَبَتى مِنَ النّارِ،
و اى آزاد کننده مردمان از آتش درود فرست بر محمّد و آل محمّد و ما را از آتش دوزخ آزاد کن
وَاَخْرِجْنى مِنَ الدُّنْیا آمِناً، وَاَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ سالِماً،
و از دنیا در حال امن و امان بیرونم بر و به سلامتى وارد بهشتم کن
وَاجْعَلْ دُعآئى اَوَّلَهُ فَلاحاً، وَاَوْسَطَهُ نَجاحاً، وَآخِرَهُ صَلاحاً، اِنَّکَ اَنْتَ عَلاّمُ الْغُیُوبِ.(44)
و قرار ده دعاى مرا آغازش را رستگارى و وسطش را کامیابى و انجامش را شایستگى که همانا تویى داناى بر نادیدنیها.
در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: هر کس سوره «توحید» را بعد از هر نماز تلاوت کند، خدا خیر دنیا و آخرت را براى او جمع کرده و خودش و پدر و مادرش را بیامرزد.(45)
20ـ مرحوم «شیخ مفید» در کتاب «امالى» از محمّد بن حنفیه نقل کرده است که: روزى پدرم امیر مؤمنان(علیه السلام) را در حال طواف دیدم، در همان حال مردى را دید که به پرده هاى کعبه چنگ زده و دعایى را مى خواند، آن مرد به امیر مؤمنان(علیه السلام) گفت: این دعا را بعد از هر نماز بخوان، به خدا سوگند هر مؤمنى که این دعا را پس از نماز بخواند، خداوند متعال، گناهان زیادى را از وى بیامرزد.
امام(علیه السلام) فرمود: من این دعا را مى دانم و آن شخص حضرت خضر بود. آن دعا این است:

یا مَنْ لا یَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْع، یا مَنْ لا یُغَلِّطُهُ السّآئِلُونَ، وَیا مَنْ لا یُبْرِمُهُ اِلْحاحُ الْمُلِحّینَ،
اى کسى که بازش ندارد شنیدن از کسى از شنیدن دیگرى اى کسى که او را به غلط نیندازند سائلان و اى کسى که به ستوهش نیاورد اصرار زیاد اصرار کنندگان
اَذِقْنى بَرْدَ عَفْوِکَ وَمَغْفِرَتِکَ، وَحَلاوَةَ رَحْمَتِکَ.(46)
بچشان به من از لذت گذشت و آمرزشت و از شیرینى رحمتت.
21ـ مرحوم «دیلمى» در کتاب «اعلام الدین» از ابن عبّاس نقل کرده است که رسول خدا(صلى الله علیه وآله)فرمود: هر کس سه مرتبه این آیات را بعد از نماز مغرب بخواند، هرچه از ثواب و پاداش که در روز گذشته از او فوت شده است را دریابد و نمازش مورد قبول قرار گیرد و اگر آنها را بعد از هر فریضه و یا نماز مستحب بخواند، براى او ثواب فراوان نوشته مى شود، و آیات این است:

فَسُبْحانَ اللهِ حینَ تُمْسُونَ وَحینَ تُصْبِحُونَ
پس تنزیه خدا کنید هنگامى که شب مى کنید و هنگامى که روز مى کنید
وَلَهُ الْحَمْدُ فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ وَعَشِیّاً وَحینَ تُظْهِرُونَ
و خاص اوست ستایش در آسمانها و زمین و شامگاه و هنگامى که به نیمروز مى رسید
یُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَیُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَیُحْیِى الاَْرْضَ بَعْدَ مَوْتِها، وَکَذلِکَ تُخْرَجُونَ(47)
بیرون آورد زنده را از مرده و بیرون آورد مرده را از زنده و زنده کند زمین را پس از مردنش و شما نیز این چنین (از قبر) بیرون آئید
سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا یَصِفُونَ
منزه است پروردگار تو پروردگار عزت از آنچه توصیفش کنند
وَسَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ.(48) (49)
و سلام بر رسولان و ستایش خاص خدا پروردگار جهانیان است.
22ـ «شیخ طوسى» در «مصباح المتهجّد» در تعقیبات مشترک این دعا را نقل کرده است:

اَللّهُمَّ اهْدِنى مِنْ عِنْدِکَ، وَاَفِضْ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِکَ، وَانْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِکَ، وَاَنْزِلْ عَلَىَّ مِنْ بَرَکاتِکَ،
بار خدایا مرا از جانب خود راهنماییم فرما و از زیاده بخششت به من افاضه نما و از رحمتت بر من بگستران و از برکاتت بر من فرو بار
سُبْحانَکَ لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اِغْفِرْ لى ذُنُوبى کُلَّها جَمیعاً، فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ کُلَّها جَمیعاً اِلاَّ اَنْتَ،
منزهى تو معبودى جز تو نیست تمامى و همه گناهانم را بیامرز زیرا جز تو کسى تمامى و همه گناهان را نیامرزد
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مِنْ کُلِّ خَیْر اَحاطَ بِهِ عِلْمُکَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَرٍّ اَحاطَ بِهِ عِلْمُکَ،
بار خدایا من از تو درخواست مى کنم هر چیزى را که علمت بدان احاطه نمود و پناه مى برم به تو از هر شرى که علمت بدان احاطه نمود
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ عافِیَتَکَ فى اُمُورى کُلِّها، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ خِزْىِ الدُّنْیا وَعَذابِ الاْخِرَةِ،
بار خدایا من از تو در تمام کارهایم عافیت مى خواهم و به تو پناه مى برم از رسوایى و خوارى دنیا و عذاب آخرت
وَاَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ، وَعِزَّتِکَ الَّتى لا تُرامُ، وَقُدْرَتِکَ الَّتى لا یَمْتَنِعُ مِنْها شَىْءٌ، مِنْ شَرِّ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ،
و پناه مى برم به ذات بزرگوارت و به عزتت که فوق آن متصور نیست و به قدرتت که چیزى از آن سرپیچى نتواند از شر دنیا و آخرت
وَ[مِنْ] شَرِّ الاَْوْجاعِ کُلِّها، وَمِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّة اَنْتَ اخِذٌ بِناصِیَتِها، اِنَّ رَبّى عَلى صِراط مُسْتَقیم،
و از شر تمامى دردها و از گزند هر جنبنده اى که تو فرمانرواى او هستى همانا پروردگار من بر
وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ، تَوَّکَلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ،
روش حقى است و هیچ جنبش و نیرویى نیست جز به دست خداى والاى بزرگ توکل کنم بر خداى زنده اى که هرگز نمیرد
وَالْحَمْدُ للهِِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً،وَلَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ وَکَبِّرْهُ تَکْبیراً.(50)
و ستایش مخصوص خدایى است که فرزندى نگرفته و کسى در سلطنت شریک او نیست و نیست او را دوستى براى رفع مذلّت و او را به کمال بزرگى تکبیر گوى.
23ـ «شیخ طوسى» در «مصباح المتهجّد» در تعقیبات نماز آورده است:

سُبْحانَ اللهِ کُلَّما سَبَّحَ اللهَ شَىْءٌ، وَکَما یُحِبُّ اللهُ اَنْ یُسَبَّحَ، وَکَما هُوَ اَهْلُهُ، وَکما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَعِزِّ جَلالِهِ،
منزه است خدا هر آنگاه که چیزى خدا را تسبیح گوید و چنانچه خدا دوست دارد که او را تسبیح کنند و چنانچه او لایق آن است و شایسته ذات بزرگوار و عزت و جلال اوست
وَالْحَمْدُ للهِِ کُلَّما حَمِدَ اللهَ شَىْءٌ، وَکَما یُحِبُّ اللهُ اَنْ یُحْمَدَ، وَکَما هُوَ اَهْلُهُ، وَکَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَعِزِّ جَلالِهِ،
و ستایش خاص خداست هرآنگاه که چیزى او را ستایش کند و چنانچه دوست دارد ستایش شود و چنانچه لایق آن است و شایسته ذات بزرگوار و عزت و جلال اوست
وَلا اِلهَ اِلاَّ اللهُ کُلَّما هَلَّلَ اللهَ شَىْءٌ، وَکَما یُحِبُّ اللهُ اَنْ یُهَلَّلَ، وَکَما هُوَاَهْلُهُ، وَکَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَعِزِّ جَلالِهِ،
و معبودى جز خداى یکتا نیست هر آنگاه که چیزى او را به یکتایى یاد کند و چنانچه دوست دارد به یکتایى یاد شود و چنانچه لایق آن است و شایسته ذات بزرگوار و عزت و جلال اوست
وَاللهُ اَکْبَرُ کُلَّما کَبَّرَ اللهَ شَىْءٌ، وَکَما یُحِبُّ اللهُ اَنْ یُکَبَّرَ، وَکَما هُوَاَهْلُهُ، وَکَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَعِزِّ جَلالِهِ،
و خدا بزرگ است هر آنگاه که چیزى او را به بزرگى یاد کند و چنانچه دوست دارد به بزرگى یاد شود و چنانچه لایق آن است و شایسته ذات بزرگوار و عزت و جلال اوست
سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ للهِِ، وَلا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ عَلى کُلِّ نِعْمَة اَنْعَمَ بِها عَلَىَّ،
منزه است خدا و ستایش خاص اوست و معبودى جز او نیست و از همه چیز بزرگتر است براى هر نعمتى که به من
وَعَلى کُلِّ اَحَد مِنْ خَلْقِهِ مِمَّنْ کانَ اَوْ یَکُونُ اِلى یَوْمِ الْقِیمَةِ،
و به هر یک از خلق خود داده از آنان که بوده اند یا پس از این تا روز قیامت بیایند
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد،
بار خدایا من از تو مى خواهم که درود بر محمّد و آلش بفرستى
وَاَسْئَلُکَ مِنْ خَیْرِ ما اَرْجُو، وَخَیْرِ ما لا اَرْجُو، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما اَحْذَرُ، وَمِنْ شَرِّ ما لا اَحْذَرُ.(51)
و از تو درخواست مى کنم هر خیرى را چه امید به آن داشته باشم و چه نداشته باشم و پناه مى برم به تو از شرّ آنچه از آن در هراسم و آنچه در هراس آن نیستم.
24ـ امیرمؤمنان، على(علیه السلام) فرمود: پس از هر نماز مى خوانى:

اِلهى هذِهِ صَلاتى صَلَّیْتُها لا لِحاجَة مِنْکَ اِلَیْها، وَلا رَغْبَة مِنْکَ فیها اِلاَّ تَعْظیماً وَطاعَةً وَاِجابَةً لَکَ اِلى ما اَمَرْتَنى بِهِ،
اى معبود من این نمازى که من بجا آوردم نه بخاطر احتیاجى از تو به آن بود و نه رغبتى که تو در آن داشته باشى جز تعظیم و فرمانبردارى تو و پذیرفتن آنچه مرا بدان مأمور کردى
اِلهى اِنْ کانَ فیها خَلَلٌ اَوْ نَقْصٌ مِنْ رُکُوعِها اَوْ سُجُودِها، فَلا تُؤاخِذْنى وَتَفَضَّلْ عَلَىَّ بِالْقَبُولِ وَالْغُفْرانِ، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.(52)
معبود من اگر در این نماز من خللى یا نقصى در رکوع یا سجودش هست پس مرا مؤاخذه مکن و با پذیرفتن آن و آمرزش (من) بر من تفضل کن به رحمتت اى مهربانترین مهربانان.
25ـ همچنین در تعقیبات نماز این دعا را مى خوانى، که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) آن را به على(علیه السلام) براى تقویت حافظه تعلیم فرمود:

سُبْحانَ مَنْ لایَعْتَدى عَلى اَهْلِ مَمْلَکَتِهِ، سُبْحانَ مَنْ لا یَأْخُذُ اَهْلَ الاَْرْضِ بِاَلْوانِ الْعَذابِ، سُبْحانَ الرَّؤُوفِ الرَّحیمِ،
منزه است خدایى که بر آنان که تحت فرمانش هستند ستم نکند منزه است خدایى که مردم زمین را به عذابهاى رنگارنگ نگیرد منزه است خداى رؤف مهربان
اَللّهُمَّ اجْعَلْ لى فى قَلْبى نُوراً وَبَصَراً وَفَهْماً وَعِلْماً، اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.(53)
بار خدایا در دل من نور (معرفت) و بصیرت و فهم و علمى قرار داده که تو بر هر چیز توانایى.
26ـ در کتاب «بلدالامین» آمده است که پس از نماز، سه بار بگو:

اُعیذُ نَفْسى وَدینى وَاَهْلى وَمالى وَوُلْدى، وَاِخْوانى فى دینى، وَما رَزَقَنى رَبّى، وَخَواتیمَ عَمَلى، وَمَنْ یَعْنینى اَمْرُهُ،
پناه مى دهم خودم و دینم و خانواده و مال و فرزندم و برادران دینى خود و آنچه پروردگارم به من روزى کرده و سرانجام کارم و هم آن کس را که دلبند کار اویم
بِاللهِ الْواحِدِ الاَْحَدِ الصَّمَدِ الَّذى لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَدٌ،
همه را به خداى یگانه یکتاى بى نیاز که نزاده و نه زاییده شده هیچ کس همتایش نیست
وَبِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ، وَمِنْ شَرِّ غاسِق اِذا وَقَبَ، وَمِنْ شَرِّ النَّفّاثاتِ فِى الْعُقَدِ، وَمِنْ شَرِّ حاسِد اِذا حَسَدَ،
و به پروردگار صبحدم از شر آنچه آفریده و از شر شب هنگامى که به تاریکى درآید و از شرّ زنانى که در گره ها دمند و از شر حسود هنگامى که حسودى کند
وَبِرَبِّ النّاسِ، مَلِکِ النّاسِ، اِلهِ النّاسِ، مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنّاسِ، اَلَّذى یُوَسْوِسُ فى صُدُورِالنّاسِ،مِنَ الْجِنَّةِ وَالنّاسِ.(54)
و به پروردگار مردم پادشاه مردم معبود مردم از شر وسوسه گر نهانى آن کس که در سینه ها (و دلهاى) مردم وسوسه کند (چه) از جنیان باشد و (چه) از مردم.
27ـ «شیخ صدوق»(رحمه الله) در تعقیبات نماز مى گوید: پس از تسبیح حضرت فاطمه(علیها السلام) بگو:

اَللّهُمَّ اَنْتَ السَّلامُ، وَمِنْکَ السَّلامُ، وَلَکَ السَّلامُ، وَاِلَیْکَ یَعُودُ السَّلامُ،
بار خدایا تویى سلام (سالم از هر عیب) و از جانب توست سلامتى و خاص توست سلامتى و به سوى تو باز گردد سلام
سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا یَصِفُونَ، وَسَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ، وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ،
منزه است پروردگار تو پروردگار عزت از آنچه وصف کنند و سلام بر پیمبران و ستایش خاص پروردگار جهانیان است
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِىُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَى الاَْئِمَّةِ الْهادینَ الْمَهْدِیّینَ،
سلام بر تو اى پیمبر (گرامى اسلام) و رحمت خدا و برکاتش سلام بر امامان راهنماى راه یافته
اَلسَّلامُ عَلى جَمیعِ اَنْبِیآءِ اللهِ وَرُسُلِهِ وَمَلائِکَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْنا وَعَلى عِبادِ اللهِ الصّالِحینَ،
سلام بر تمامى پیمبران خدا و رسولان و فرشتگانش سلام بر ما و بر بندگان شایسته خدا
اَلسَّلامُ عَلى عَلِىٍّ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ، اَلسَّلامُ عَلَى الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ سَیِّدَىْ شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ اَجْمَعینَ،
سلام بر على امیرمؤمنان سلام بر حسن و حسین دو آقاى تمام جوانان اهل بهشت
اَلسَّلامُ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ زَیْنِ الْعابِدینَ، اَلسَّلامُ عَلى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ باقِرِ عِلْمِ النَّبِیّینَ،
سلام بر حضرت على بن الحسین زیور بخش عابدان سلام بر حضرت محمّد بن على شکافنده علم پیمبران
اَلسَّلامُ عَلى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّد الصّادِقِ، اَلسَّلام عَلى مُوسَى بْنِ جَعْفَر الْکاظِمِ،
سلام بر حضرت جعفر بن محمّد (امام) صادق سلام بر حضرت موسى بن جعفر «الکاظم»
اَلسَّلامُ عَلى عَلِىِّ بْنِ مُوسَى الرِّضا، اَلسَّلامُ عَلى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ الْجَوادِ،
سلام بر حضرت على بن موسى «الرضا» سلام بر حضرت محمّد بن على «الجواد»
اَلسَّلامُ عَلى عَلِىِّ بْنِ مُحَمَّد الْهادى، اَلسَّلامُ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِىٍّ الزَّکِىِّ الْعَسْکَرِىِّ،
سلام بر حضرت على بن محمّد «الهادى» سلام بر حسن بن على «الزکى العسکرى»
اَلسَّلامُ عَلَى الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْقآئِمِ الْمَهْدِىِّ، صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ.
سلام بر حضرت حجة بن الحسن «القائم المهدى» درود فراوان خدا بر تمامى ایشان.
پس از آن هر حاجتى که دارى از خدا طلب کن.(55)
28ـ شیخ «کفعمى» در «مصباح» مى گوید: پس از هر نماز مى گویى:

رَضیتُ بِاللهِ رَبّاً، وبِالاِْسْلامِ دیناً، وَبِمُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وآلِهِ نَبِیّاً،
خشنودم که پروردگارم خداست و دینم دین اسلام است و پیامبرم محمّد صلى اللّه علیه و آله و سلم است
وَبِعَلِىٍّ اِماماً، وَبِالْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ وَعَلِىٍّ وَمُحَمَّد وَجَعْفَر وَمُوسى وَعَلِىٍّ وَمُحَمَّد وَعَلِىٍّ
و امامانم على و حسن و حسین و على و محمّد و جعفر و موسى و على و محمّد و على
وَالْحَسَنِ وَالْخَلَفِ الصّالِحِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، اَئِمَّةً وَسادَةً وَقادَةً، بِهِمْ اَتَوَلّى، وَمِنْ اَعْدآئِهِمْ اَتَبَرَّءُ
و حسن و فرزند شایسته اویند درود بر ایشان که پیشوایان و آقایان و رهبرانند به ایشان دوستى دارم و از دشمنانشان بیزارى جویم
پس از آن سه بار بگو:

اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ الْعَفْوَ وَالْعافِیَةَ، وَالْمُعافاةَ فِى الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ.(56)
بار خدایا من از تو گذشت و سلامتى و آسایش در دنیا و آخرت را خواستارم.
29ـ امام محمّد تقى(علیه السلام) فرمود: وقتى نماز را به پایان رساندى بگو:

رَضیتُ بِاللهِ رَبّاً، وَبِمُحَمَّد نَبِیّاً، وَبِالاِْسْلامِ دیناً، وَبِالْقُرْآنِ کِتاباً،
خشنودم به پروردگارى خدا و به پیامبرى محمّد و به دین اسلام و به کتابم که قرآن است
وَبِعَلِىٍّ وَالْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ وَعَلِىٍّ وَمُحَمَّد وَجَعْفَر وَمُوسى وَعَلِىٍّ وَمُحَمَّد وَعَلِىٍّ وَالْحَسَنِ وَالْحُجَّةِ اَئِمَّةً،
و به على و حسن و حسین و على و محمّد و جعفر و موسى و على و محمّد و على و حسن و حضرت حجّت امام
اَللّهُمَّ وَلِیُّکَ الْقائِمُ الحُجَّةُ، فَاحْفَظْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ، وَعَنْ یَمینِهِ وَعَنْ شِمالِهِ، وَمِنْ فَوْقِهِ وَمِنْ تَحْتِهِ،
خدایا نماینده تو حضرت حجت را نگهدارى کن از پیش رو و از پشت سر و از راست و چپ و از بالاى سر و از زیر پایش
وَامْدُدُ لَهُ فى عُمُرِهِ، واجْعَلْهُ الْقآئِمَ بِاَمْرِکَ، وَالْمُنْتَصِرَ لِدینِکَ،
و طولانى کن عمرش را و او را قیام کننده به امرت قرار ده و یاور دینت
وَاَرِهِ ما یُحِبُّ، وَما تَقِرُّ بِهِ عَیْنُهُ فى نَفْسِهِ وَذُرِّیَّتِهِ، وَفى اَهْلِهِ وَمالِهِ، وَفى شیعَتِهِ وَفى عَدُوِّهِ،
و بنما به او آنچه را دوست دارد و آنچه دیده اش را روشن کند درباره خودش و در فرزندان و خاندانش و در مال و در شیعیانش و در دشمنانش
وَاَرِهِمْ مِنْهُ ما یَحْذَرُونَ، وَاَرِهِ فیهِمْ ما یُحِبُّ، وَتَقِرُّ بِهِ عَیْنُهُ، وَاشْفِ صُدُورَنا وَصُدُورَ قَوْم مُؤْمِنینَ.(57)
بنما بدانها از او آنچه را مى ترسند و بنما به او در مورد ایشان آنچه را دوست دارد و دیده اش بدو روشن شود و سینه هاى ما و سینه هاى مردم با ایمان را شفا ده.
30ـ امام محمّد تقى(علیه السلام) فرمود: رسول خدا(صلى الله علیه وآله) پس از نماز مى گفت:

اَللّهُمَّ اغْفِرْلى ما قَدَّمْتُ وَما اَخَّرْتُ، وَما اَسْرَرْتُ وَما اَعْلَنْتُ، وَاِسْرافى عَلى نَفْسى، وَما اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّى،
خدایا بیامرز براى من آنچه از پیش فرستادم و از دنبال و آنچه پنهان کردم و آشکار و زیاده رویهایم بر خود و آنچه را تو بهتر از من مى دانى
اَللّهُمَّ اَنْتَ الْمُقَدِّمُ وَاَنْتَ الْمُؤَخِّرُ، لااِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، بِعِلْمِکَ الْغَیْبَ، وَبِقُدْرَتِکَ عَلَى الْخَلْقِ اَجْمَعینَ،
خدایا تویى پیش انداز و پس انداز معبودى جز تو نیست به دانشت بر غیب و به نیرویت بر خلق همگى
ما عَلِمْتَ الْحَیاةَ خَیْراً لى فَاَحْیِنى، وَتَوَفَّنى اِذا عَلِمْتَ الْوَفاةَ خَیْراً لى،
و تا زمانى که بدانى زندگى را براى من بهتر زنده ام دار و بمیرانم هرگاه بدانى مرگ را برایم بهتر از زندگى
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ خَشْیَتَکَ فِى السِّرِّ وَالْعَلانِیَةِ، وَکَلِمَةَ الْحَقِّ فِى الْغَضَبِ وَالرِّضا، وَالْقَصْدَ فِى الْفَقْرِ وَالْغَنا،
خدایا من از تو خواهم ترس تو را در پنهانى و آشکار و گفتار حق را در خشم و خشنودى و میانه روى را در ندارى و دارایى
وَاَسْئَلُکَ نَعیماً لایَنْفَدُ، وَقُرَّةَ عَیْن لاتَنْقَطِعُ،
و از تو خواهم نعمتى تمام نشدنى و روشنى چشمى قطع نشدنى
وَاَسْئَلُکَ الرِّضا بِالْقَضآءِ، وَبَرَکَةَ الْمَوْتِ بَعْدَ الْعَیْشِ، وَبَرْدَ الْعَیْشِ بَعْدَ الْمَوْتِ،
و از تو خواهم راضى بودن به قضا و قدر و مبارک بودن مرگ را پس از زندگى و گوارایى زندگى پس از مرگ را
وَلَذَّةَ الْمَنْظَرِ اِلى وَجْهِکَ، وَشَوْقاً اِلى رُؤْیَتِکَ وَلِقآئِکَ، مِنْ غَیْرِ ضَرّآءَ مُضِرَّة، وَلافِتْنَة مُضِلَّة،
و لذت دیدار رویت را و شوق دیدار و لقایت را بدون سختى زیانبخش و نه فتنه گمراه کننده
اَللّهُمَّ زَیِّنّا بِزینَةِ الاْیمانِ، وَاجْعَلْنا هُداةً مَهْدیِّینَ، اَللّهُمَّ اهْدِنا فیمَنْ هَدَیْتَ،
خدایا زینت ده ما را به زیور ایمان و قرارمان ده راهنمایانى راه یافته خدایا راهنماییمان کن در زمره آنان که هدایت کردى
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ عَزیمَةَ الرَّشادِ، وَالثَّباتَ فِى الاَْمْرِ وَالرُّشْدَ،
خدایا از تو خواهم تصمیم رهجویى و پایدارى در کار (دین) و رشد
وَاَسْئَلُکَ شُکْرَ نِعْمَتِکَ، وَحُسْنَ عافِیَتِکَ، وَاَداءَ حَقِّکَ،
و از تو خواهم سپاسگزارى نعمتت و حسن عافیتت و اداى حقت را
وَاَسْئَلُکَ یا رَبِّ قَلْباً سَلیماً، وَلِساناً صادِقاً، وَاَسْتَغْفِرُکَ لِما تَعْلَمُ،
و از تو خواهم پروردگارا دلى سالم و زبانى راستگو و آمرزش خواهم از تو از آنچه مى دانى
وَاَسْئَلُکَ خَیْرَ ما تَعْلَمُ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما تَعْلَمُ، فَاِنَّکَ تَعْلَمُ وَلانَعْلَمُ، وَاَنْتَ عَلاّمُ الْغُیُوبِ.(58)
و از تو خواهم خیر آنچه را دانى و پناه مى برم به تو از شر آنچه مى دانى زیرا تو مى دانى و ما نمى دانیم و تو هر غیب را مى دانى.
یادآورى لازم:
آنچه در بالا آمد 30 روایت درباره تعقیبات مشترک از کتب معتبر بود; بدیهى است غالب مردم قادر به انجام همه این تعقیبات نیستند، بلکه اگر انجام همه این تعقیبات آنها را از فعّالیّت هاى مهمّ زندگى بازدارد کار مطلوبى نیست; بنابراین هر کس به فراخور حال، از آنها گزینش مى کند و یا به طور متناوب آنها را مى خواند. مهم آن است که انسان نشاط عبادت را حفظ کند و محتواى این دعاها را در خود پیاده نماید تا به آن همه فیض و ثواب نائل گردد.

 

فهرست کامل مفاتیح الجنان