انواع صدقه

آيات و روايات فراواني بر انفاق و صدقه به ديگران تاكيد دارند. شايد كمتر ما به بحث صدقه نگاه اصولي و دقيق انداخته باشيم. اگر با دقت نگاه كنيم مي بينيم در روايات بر وجود انواع صدقه اشاره شده است و فقط صدقه در صدقه مالي خلاصه نشده است.

يكي از آثار عجيب صدقه تطهير روح است كه سبب تعالي آدمي مي گردد. قرآن كريم مي فرمايد:‌

﴿ خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴾.

سورهٴ توبه، آيهٴ 103. ترجمه فولادوند: از اموال آنان صدقه‏ اى بگير تا به وسيله آن پاك و پاكيزه ‏شان سازى، و برايشان دعا كن، زيرا دعاى تو براى آنان آرامشى است، و خدا شنواى داناست.

« صَدَقَة » از ريشه صدق گرفته شده و به معني آن مالي است كه براي تقرب به خداوند داده مي شود، و به نوعي نمايشگر صداقت ايماني مومن مي باشد. گاهي مومن از مال خويش و گاهي از وقت و وگاهي از  دارايي هاي ديگر خويش در راه خداوند مي گذرد. براي رسيدن به مقام نيكان بايد اهل صدقه و انفاق باشيم. لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيْءٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ. سوره : آل عمران آیه : 92

. ترجمه فولادوند :هرگز به نيكوكارى نخواهيد رسيد تا از آنچه دوست داريد انفاق كنيد و از هر چه انفاق كنيد قطعاً خدا بدان داناست.

 

 

صدقه در ميان عرف مردم بيشتر به كمك مالي اطلاق مي شود اما از آنجا كه اسلام نگاه عميقي به روابط اجتماعي دارد، گسترده تر به اين مقوله توجه كرده است.بركات فراواني را مي بينيم كه در روايات براي صدقات برشمرده اند. بسياري از مشكلات فردي و اجتماعي را مي توان با صدقه برطرف و بسياري از توفيقات وبركات را مي توان با صدقه و انفاق بدست آورد. نگاهي اساسي به روايات رسيده در اين باب بسيار در تغيير نگرش آدمي كمك خواهد كرد. وجود مبارك رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله در فرمايشي عرشي مي فرمايند: كُلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ . كافي ج4- ص 27/-پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كار نيكى ، صدقه است.

اساس و شالوده ي اجتماع بر نياز انسانها به هم قرار داده شده،‌يعني انسان براي ادامه زندگي نيازمند آن است تا از كمك ديگر هم نوعان خود بهره برد. و از آنجا كه دين آمده تا تمام حالات انسان را تحت برنامه خويش قرار دهد و فضل خداوند را شامل آن كند هر اعطاي اجتماعي با نيت الهي داراي اجر و ثواب و مورد توجه دين خواهد بود .

چه بسا برخي از مردم خود از جهت مال تهيدست باشند، با اين تعريف عام بسياري از آنها نيز مي توانند از بركات صدقه استفاده كنند . البته در روايات بر صدقات مالي تاكيد فراوان شده است. لذا به نوعي صدقه غلبه در كمك مالي يافته اما باتوجه به فراواني  ديگر روايات ما مي توانيم امور اجتماعي ، تعليم و تربيت ، مشاوره دادن به ديگران، و حتي حل نزاع هاي خانوادگي و يا امر به معروف و نهي منكر ، عيادت و پرستاري از بيمار برداشتن خاري از راه مسلمين… را در دايره تعريف صدقه برشمريم. البته اين بدان معنا نيست كه جايگاه صدقات مالي ناديده انگاشته شود بلكه بدان معناست كه امور مختلفي مي توانند ما را در بهره بردن از آثار صدقات كمك نمايند.

نوعي از صدقات كه معصومين برآن تاكيد فراوان و خود پيشگام در آن نيز بودند، مسئله وقف است كه بركات آن تا زمان بودن آن مال وقف شده، جاري است. نوع ديگري از صدقات ترويج علم است اين مهم را ميتوان به وضوح  در مكتب اهل البيت عليهم السلام مشاهده نمود.

در تكميل بحث، رواياتي را در ادامه بيان خواهيم كرد. ابتدا فهرستي از اموري كه صدقه دانسته شده است را مطرح و پس از آن به روايات خواهيم پرداخت.

براي نمونه در برخي از روايات امور ذيل به عنوان انواع صدقه برشمرده شده اند:

– هر كار نيكى

– حفظ آبرو

– مشاوره دادن به ديگران

-سخن نيكو و پاكيزه

-هر گام بسوي نماز

-فهماندن سخن به ناشنوا

-لبخند زدن

-امر به معروف

-نهى از منكر

-نشان دادن راه

-برداشتن سنگ و خار و استخوان از سر راه ( حتي برداشتن زباله و جمع آوري آن از سطح شهر مسلمين كه كمك كننده به سلامت و زيباسازي محيط مي باشد).

-عيادت از بيمار

-امر به معروف ، نهى از منكر

-سلام را جواب دادن

-اصلاح ميان مردم

-فهماندن سخن به ناشنوا

-طلب روزى حلال

-و …

حال با هم به روايات مي پردازيم:

هر كار نيكى صدقه است

حديث ۱: رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : كُلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ . ميزان الحكمه جلد 6

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كار نيكى ، صدقه است .

 

حديث ۲:عنه صلى الله عليه و آله : كلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ إلى غَنِيٍّ أو فَقيرٍ . ميزان الحكمه جلد 6

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر احسانى، به توانگر يا به تهيدست ، صدقه است .

 

حديث ۳: عنه صلى الله عليه و آله : كُلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ، و ما وَقَى بهِ المَرءُ عِرضَهُ كُتِبَ لَهُ بهِ صَدَقةٌ ميزان الحكمه جلد 6.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كار نيكى صدقه است، و هر كارى كه انسان به وسيله آن آبرويش را حفظ كند، براى او صدقه نوشته مى شود .

 

حديث ۴: عنه صلى الله عليه و آله : تَصَدَّقُوا على أخِيكُم بِعِلمٍ يُرشِدُهُ و رَأيٍ يُسَدِّدُهُ . ميزان الحكمه جلد 6

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : با علمى كه برادر شما را ارشاد و نظرى كه او را راهنمايى مى كند ، به وى صدقه دهيد .

 

حديث ۵: عنه صلى الله عليه و آله : الكَلِمَةُ الطَّيِّبَةُ صَدَقةٌ، و كُلُّ خُطوَةٍ تَخطُوها إلى الصلاةِ صَدَقةٌ . ميزان الحكمه جلد 6

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : سخن نيكو و پاكيزه صدقه است، و هر گامى كه به سوىِ نماز برمى دارى صدقه است .

 

حديث ۶: عنه صلى الله عليه و آله : إسماعُ الأصَمِّ صَدَقَةٌ . ميزان الحكمه جلد 6

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : فهماندن سخن به ناشنوا ، صدقه است.

 

حديث ۷: عنه صلى الله عليه و آله : تَبَسُّمُكَ في وَجهِ أخيكَ صَدَقةٌ ، و أمرُكَ بِالمَعروفِ صَدَقةٌ، و نَهيُكَ عنِ المُنكَرِ صَدَقةٌ، و إرشادُكَ الرَّجُلَ في أرضِ الضَّلالِ لكَ صَدَقةٌ، و إماطَتُكَ الحَجَرَ و الشَّوكَ و العَظمَ عنِ الطَّريقِ لكَ صَدَقةٌ، و إفراغُكَ مِن دَلوِكَ في دَلوِ أخيك صَدَقةٌ . ميزان الحكمه جلد 6

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : لبخند زدن تو به روى برادرت صدقه است ، امر به معروف تو صدقه است ، نهى از منكر تو صدقه است و نشان دادن راه به كسى كه راه بلد نيست صدقه است ، برداشتن سنگ و خار و استخوان از سر راه صدقه است ، و خالى كردن آب از دلو خود به دلو برادرت صدقه است .

 

حديث ۸: بحار الأنوار : رُويَ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله أنَّه قالَ : إنَّ على كُلِّ مُسلمٍ في كلِّ يَومٍ صَدَقةً، قيلَ : مَن يُطِيقُ ذلكَ؟ قالَ صلى الله عليه و آله : إماطَتُكَ الأذى عنِ الطَّريقِ صَدَقةٌ، و إرشادُكَ الرَّجُلَ إلى الطَّريقِ صَدَقةٌ، و عِيادَتُكَ المَريضَ صَدَقةٌ، و أمرُكَ بالمَعروفِ صَدَقةٌ، و نَهيُكَ عنِ المُنكَرِ صَدَقةٌ، و رَدُّكَ السَّلامَ صَدَقَةٌ . ميزان الحكمه جلد 6

بحار الأنوار : روايت شده كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : بر هر مسلمانى است كه هر روز صدقه بدهد . عرض شد : چه كسى توان اين كار را دارد؟ حضرت فرمود : برداشتن چيزهاى آسيب رسان از سر راه صدقه است ؛ نشان دادن راه به كسى صدقه است ، عيادت از بيمار صدقه است ، امر به معروف صدقه است ، نهى از منكر صدقه است و سلام را جواب دادن صدقه است .

 

حديث ۹: الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : صَدَقةٌ يُحِبُّها اللّه ُ : إصلاحٌ بينَ الناسِ إذا تَفاسَدُوا، و تَقارُبٌ بَينَهِم إذا تَباعَدُوا . ميزان الحكمه جلد 6

امام صادق عليه السلام : صدقه اى كه خدا آن را دوست دارد عبارت است از : اصلاح ميان مردم هرگاه رابطه شان تيره شد، و نزديك كردن آنها به يكديگر هرگاه از هم دور شدند .

 

حديث ۱۰: عنه عليه السلام : إسماعُ الأصَمِّ مِن غَيرِ تَضَجُّرٍ صَدَقةٌ هَنِيئَةٌ . ميزان الحكمه جلد 6

امام صادق عليه السلام : فهماندن سخن به ناشنوا ، بى آن كه از اين كار اظهار ناراحتى كنى ، صدقه اى گواراست .

 

حديث ۱۱: عنه عليه السلام : كانَ عليُّ بنُ الحسينِ عليهما السلام إذا أصبَحَ خَرَجَ غادِيا في طَلَبِ الرِّزقِ، فقيلَ لَهُ : يا بنَ رسولِ اللّه ِ ، أينَ تَذهَبُ ؟ فقالَ : أتَصَدَّقُ لِعِيالي ، قيلَ لَهُ : أ تَتَصَدَّقُ ؟ قال : مَن طَلَبَ الحَلالَ فهُو مِن اللّه ِ عَزَّ و جلَّ صَدَقةٌ علَيهِ . ميزان الحكمه جلد 6

امام صادق عليه السلام : على بن الحسين عليهما السلام صبح كه مى شد در طلب روزى بيرون مى رفت . به آن حضرت عرض شد : يا بن رسول اللّه ! كجا مى روى؟ فرمود : مى روم براى خانواده ام صدقه بياورم . عرض شد : آيا شما نيز صدقه مى گيريد؟ فرمود : هر كه در طلب روزى حلال بر آيد ، آن روزى ، صدقه اى است از جانب خداوند عزّ و جلّ به او .

براي بررسي هرچه بيشتر و بهتر روايات حتما رجوع كنيد به كتاب شريف بحار الانوار (ط- بيروت).جلد 93 صفحه 111 . در اين قسمت روايات فراوان و متنوعي در باب صدقه توسط مرحوم علامه مجلسي رضوان الله تعالي عليه جمع آوري شده  و در كتاب عرشي كافي (ط- دارالحديث) مي توانيد به قسمت ابواب صدقه ، جلد 7 ص 208 رجوع نماييد. در اين قسمت جناب كليني قدس الله نفسه الذكيه كه از اعاظم علماست؛ روايات بسيار جالبي را گردآوري كرده اند .

 

-* صدقه آنلاين در سايت رسمي كميته امداد امام خميني ره »»»»»» سامانه پرداخت الکترونيک کميته امداد امام خمينی (ره) .