احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند
احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند
فهرست این نوشتار:
احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند
[اگر مال پیدا شده نشانه‌ای نداشته باشد]
مسأله 2564 مالی که انسان پیدا می‌کند (1) اگر نشانه‌ای نداشته باشد که بواسطه آن صاحبش معلوم شود (2) احتیاط واجب آن است که از طرف صاحبش صدقه بدهد (3).
(1) (گلپایگانی): مالی را که انسان پیدا می‌کند و از قِسم حیوان نیست..
(2) (مکارم): (مانند یک اسکناس صد تومانی یا یک سکّه طلا)..
(بهجت): و حیوان هم نباشد و ارزش آن از یک درهم، یعنی 6/ 12 نخود نقره سکّه دار کمتر نباشد..
(3) (گلپایگانی): بنا بر احتیاط لازم، باید از طرف صاحبش صدقه بدهد.
(مکارم): احتیاط واجب آن است که از طرف صاحبش آن را صدقه دهد و اگر خود او مستحق ّ است می‌تواند بردارد و اگر مال مهمی باشد احتیاط آن است که از حاکم شرع اجازه بگیرد.
(بهجت): می‌تواند از طرف صاحبش صدقه دهد و یا به حاکم شرع بدهد.
(زنجانی): بنا بر احتیاط واجب باید با اذن حاکم شرع صدقه دهد و آن را تملک نکند مگر آن که قیمت آن از یک درهم (که بنا بر مشهور 6/ 12 نقره سکه دار بوده و در مسأله [1864] درباره آن توضیح داده شد) کمتر باشد که می‌تواند آن را تملک کند.
(خوئی): مسأله مال گم شده که از قِسم حیوان نیست چنانچه انسان پیدا کند و نشانه‌ای نداشته باشد که بواسطه آن صاحبش معلوم شود و قیمت آن کمتر از یک درهم «6/ 12 نخود نقره سکه دار» نباشد احتیاط مستحب ّ آن است که آن را از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد و تملک نکند.
(فاضل): احتیاط واجب آن است که از طرف صاحبش صدقه بدهد.
(تبریزی): احتیاط آن است که آن را از طرف صاحبش صدقه بدهد، و بعید نیست جایز باشد آن را ملک خود قرار دهد.
(صافی): بنا بر احتیاط لازم باید از طرف صاحبش صدقه بدهد.
(سیستانی): مسأله مال گم شده اگر حیوان نباشد و انسان آن را پیدا کند و نشانه‌ای نداشته باشد که بواسطه آن صاحبش معلوم شود، چه قیمت آن کمتر از یک درهم (6/ 12 نخود نقره سکه دار) باشد یا نباشد، می‌تواند آن را برای خود بر دارد، ولی احتیاط مستحب ّ آن است که آن را از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد. و از این قبیل است پول که علامت ندارد ولی اگر مقدار و خصوصیت زمان و مکان، علامتی برای پول باشد باید آن را اعلان کند همچنانکه در مسأله [2566] خواهد آمد.
[مال دارای نشانه با قیمت کمتر از 6/ 12 ]
مسأله 2565 اگر مالی پیدا کند (1) که نشانه دارد و قیمت آن از 6/ 12 نخود نقره سکه دار کمتر است، چنانچه صاحب آن معلوم باشد و انسان نداند راضی است یا نه، نمی‌تواند بدون اجازه او بر دارد و اگر صاحب آن معلوم نباشد، می‌تواند به قصد این که ملک خودش شود بر دارد (2) و در این صورت اگر تلف شود نباید عوض آن را بدهد، بلکه اگر قصد ملک شدن هم نکرده و بدون تقصیر او تلف شود، دادن عوض بر او واجب نیست.
(1) (اراکی): اگر مالی را در غیر حرم مکه پیدا کند..
(2) (اراکی): و احتیاط واجب آن است که هر وقت صاحبش پیدا شد، عوض آن را به او بدهد.
(گلپایگانی)، (صافی): و احتیاط واجب آن است که هر وقت صاحبش پیدا شد اگر عین مال باقی است، آن را به صاحبش رد کند و اگر عین از بین رفته، دادن عوض لازم نیست.
(فاضل)، (نوری): و احتیاط واجب آن است که هر وقت صاحبش پیدا شد اگر تلف نشده، خود مال را و در صورتی که تلف شده، عوض آن را به او بدهد ((فاضل): و احتیاط واجب آن است که لقطه منطقه حرم مکّه معظّمه را هم برندارد). (سیستانی): رجوع کنید به ذیل مسأله 2566 (خوئی)، (تبریزی): مسأله اگر مالی را پیدا کند که قیمت آن از یک درهم کمتر است چنانچه صاحب آن معلوم باشد، و انسان نداند راضی است یا نه، نمی‌تواند بدون اجازه او بردارد و اگر صاحب آن معلوم نباشد می‌تواند به قصد این که ملک خودش است، بردارد و واجب است ((تبریزی): احتیاط واجب است) که هر وقت صاحبش پیدا شد در صورتی که تلف نشده خود مال را ((خوئی): و در صورتی که تلف شده عوض آن را) به او بدهد.
(مکارم): مسأله هر گاه مالی را که پیدا کرده نشانه دارد ولی قیمت آن کمتر از یک درهم است (درهم عبارت است از 6/ 12 نخود نقره سکه دار) چنانچه صاحب آن معلوم باشد نمی‌تواند بدون رضایت او آن را بردارد و اگر صاحب آن معلوم نباشد می‌تواند بردارد و تملک کند و از آن استفاده نماید و در صورت تلف شدن لازم نیست عوض آن را بدهد، بلکه اگر قصد تملّک هم نکرده باشد و بدون تقصیر او تلف شود، دادن عوض آن واجب نیست.
(بهجت): مسأله اگر مالی را پیدا کند که نشانه دارد و قیمت آن کمتر از یک درهم باشد و صاحب آن معلوم نباشد، می‌تواند به قصد این که ملک خودش شود بردارد ولی اگر صاحب آن پیدا شد و آن را مطالبه کرد، در صورتی که برای او مشقّت ندارد، بنا بر احتیاط واجب باید عین مال او را برگرداند و اگر تلف شده باشد بنا بر أظهر ضامن مثل یا قیمت آن نیست.
(زنجانی): مسأله اگر مالی پیدا کند که نشانه دارد و قیمت آن از یک درهم کمتر است چنانچه صاحب آن معلوم باشد و انسان نداند راضی است یا نه، نمی‌تواند بدون اجازه او بردارد، مگر برداشتن آن مال، احسان به مالک به شمار آید، مثلًا در جایی که مال در معرض از بین رفتن است، می‌تواند آن را به قصد نگاهداری برای مالک بردارد، و اگر صاحب آن معلوم نباشد می‌تواند به قصد این که ملک خودش باشد بردارد.
مسأله اختصاصی
(زنجانی): مسأله 2575 هر گاه در حرم (که محدوده‌ای مشخّص از مکّه و اطراف آن می‌باشد) مال گمشده‌ای را ببیند، بنا بر احتیاط واجب آن را برنداشته و به حال خود رها کند، چه قیمت آن به اندازه یک درهم برسد یا نرسد، مگر این که کسی که برای اعلام کردن در جستجوی مالک، آن را بردارد، و پس از اعلام کردن و نیافتن مالک آن نیز آن را صدقه دهد، یا برای صاحب آن تا وقتی که احتمال دارد، صاحب آن پیدا شود، نگه دارد.
[هرگاه چیزی که پیدا کرده نشانه‌ای دارد]
مسأله 2566 هرگاه چیزی که پیدا کرده نشانه‌ای دارد که بواسطه آن می‌تواند صاحبش را پیدا کند (1) اگر چه صاحب آن کافری باشد که (2) در امان مسلمانان است، در صورتی که قیمت آن چیز به 6/ 12 نخود نقره سکه دار برسد باید اعلان کند (3) و چنانچه از روزی که آن را پیدا کرده تا یک هفته، هر روزی و بعد تا یک سال، هفته‌ای یک مرتبه در محل ّ اجتماع مردم اعلان کند کافی است.
(1) (بهجت): در صورتی که قیمت آن در زمان برداشتن آن کمتر از یک درهم نباشد، واجب است از همان وقت اعلام کند یعنی تا یک سال در محل ّ اجتماع مردم بگوید یا بنویسد و در محل ّ مناسب نصب کند.
(2) (گلپایگانی)، (صافی)، (نوری): اگر چه بداند صاحب آن کافری است که..
(3) (نوری): و لازم نیست که هر روز اعلان کند بلکه اگر تا یک سال طوری اعلان کند که گفته شود یک سال اعلان کرده، کافی است.
(گلپایگانی)، (صافی): باید از روزی که آن را پیدا کرده تا یک سال در جاهایی که مردم اجتماع می‌کنند، اعلان کند و لازم نیست که هر روز اعلان کند بلکه اگر تا یک سال طوری بگوید و اعلان کند که مردم بگویند اعلان می‌کند، کافی است.
(خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی): اگر چه بداند صاحب آن ((خوئی)، (تبریزی): سنّی یا) کافری است که اموالش محترم است، در صورتی که قیمت آن چیز به مقدار یک درهم برسد، باید از روزی که آن را پیدا کرده تا یک سال در محل ّ اجتماع مردم اعلان کند. ((سیستانی): و اگر قیمت آن، از یک درهم کمتر باشد، احتیاط واجب آن است که آن را از طرف صاحبش صدقه بدهد و هر وقت صاحبش پیدا شد، چنانچه به صدقه دادن راضی نشود، عوض آن را به او بدهد).
(فاضل): باید تا یک سال در محل ّ اجتماعات مردم و جایی که احتمال می‌دهد صاحب آن آنجا باشد اعلان کند به نحوی که عرف مردم بگویند در مدّت یک سال مرتباً اعلان کرده است..
(زنجانی): مسأله هرگاه چیزی را که پیدا کرده نشانه‌ای دارد که به واسطه آن می‌تواند صاحبش را پیدا کند، اگر چه بداند صاحب آن کافری است که اموالش محترم است، در صورتی که قیمت آن چیز به مقدار یک درهم برسد، باید از روزی که آن را پیدا کرده تا یک سال در محل ّ اجتماع مردم اعلان کند.
(مکارم): مسأله هر گاه مالی را که پیدا کرده نشانه دارد و قیمتش به اندازه یک درهم یا بیشتر است، باید آن را تا یک سال اعلام کند (چنانچه از روزی که پیدا کرده تا یک هفته هر روز اعلام کند، بعد هفته‌ای یک بار تا آخر سال در محل ّ اجتماع مردم کافی است ) چه آن مال متعلّق به مسلمانی باشد یا کافری که در امان مسلمانان است، اعلام کردن واجب است.
[ نیابت در اعلام]
مسأله 2567 اگر انسان خودش نخواهد اعلان کند، می‌تواند به کسی که اطمینان دارد بگوید از طرف او اعلان نماید.
(مکارم): مسأله هرگاه به جای اعلام کردن لفظی، اعلان کتبی در محلّی که مرکز رفت و آمد مردم است، نصب کند و مردم آنجا غالباً با سواد باشند یا افراد با سواد، اعلان را برای بیسوادان بخوانند و تا یک سال اعلان در آنجا بماند کافی است.
(زنجانی): مسأله لازم نیست پیدا کننده خودش اعلان کند، بلکه می‌تواند به کسی که اطمینان دارد بگوید که اعلان نماید.
مسأله اختصاصی
(مکارم): مسأله 2199 هرگاه در یکی از حرمهای مقدّس، یا مساجد، محلّی برای گمشده‌ها تعیین شود و مردم بدانند برای پیدا کردن گمشده خود باید به آن محل ّ مراجعه کنند و متصدّیان آن محل ّ مورد اعتماد باشند، کافی است که گمشده را به محل ّ آن تحویل دهد و آنها تا یک سال باید آن را نگهداری کنند و اگر صاحب آن پیدا نشد، طبق مسأله [2568] عمل نماید. و اگر در بعضی از شهرها چنین محلّی برای گمشده‌ها در نظر گرفته شود و مردم از آن با خبر باشند، وظیفه اعلان کردن، با سپردن گمشده به آن محل ّ، از دوش مردم برداشته می‌شود.
[اگر بعد از یکسال صاحب مال پیدا نشود]
مسأله 2568 اگر تا یک سال اعلان کند و صاحب مال پیدا نشود (1) می‌تواند آن را برای خود بردارد (2) به قصد این که هر وقت صاحبش پیدا شد عوض آن را به او بدهد، یا برای او نگهداری کند که هر وقت پیدا شد به او بدهد (3) ولی احتیاط مستحب ّ آن است که از طرف صاحبش صدقه بدهد (4) .
(1) (خوئی)، (تبریزی)، (صافی)، (زنجانی): در صورتی که آن مال را در غیر حرم مکّه پیدا کرده باشد..
(نوری): اگر در محدوده حرم پیدا کرده می‌تواند آن را صدقه دهد و اگر صاحبش پیدا شد ضامن او خواهد بود و یا آن را حفظ کند تا صاحبش پیدا شود امّا اگر در غیر حرم پیدا کرده..
(2) (خوئی)، (تبریزی): یا برای صاحبش نگهداری کند که هر وقت پیدا شد به او بدهد یا از طرف صاحبش ((خوئی): به فقرا) صدقه بدهد و اگر آن مال را در حرم پیدا کرده باشد، احتیاط واجب آن است که تصدّق کند. ((تبریزی): یا برای صاحب آن تا وقتی که احتمال دارد صاحب آن پیدا شود نگهدارد).
(زنجانی): یا برای صاحبش نگهداری کند که هر وقت پیدا شد به او بدهد یا آن را صدقه بدهد.
(3) (فاضل): یا از طرف صاحبش صدقه بدهد..
(4) (صافی): و اگر آن مال را در حرم پیدا کرده باشد بنا بر احتیاط واجب آن را صدقه بدهد.
(اراکی): مسأله اگر مالی را در غیر حرم مکّه پیدا کند و تا یک سال اعلان کند و صاحب مال پیدا نشود، می‌تواند آن را برای خود بردارد به قصد این که هر وقت صاحبش پیدا شد، به او بدهد. ولی احتیاط مستحب ّ آن است که از طرف صاحبش به فقیر غیر سیّد صدقه بدهد. و اگر در حرم پیدا شده، می‌تواند برای او نگهداری کند که هر وقت صاحبش پیدا شد به او بدهد و یا از طرف صاحبش به فقیر غیر سیّد صدقه بدهد.
(سیستانی): مسأله اگر تا یک سال اعلان کند و صاحب مال پیدا نشود، در صورتی که آن مال را در غیر حرم مکّه پیدا کرده باشد می‌تواند آن را برای صاحبش نگهداری کند که هر وقت پیدا شد به او بدهد و در این مدّت استفاده از آن با حفظ عین آن اشکال ندارد و می‌تواند آن را از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد و احتیاط واجب آن است که آن را برای خود برندارد؛ و اگر آن مال را در حرم پیدا کرده باشد احتیاط واجب آن است که آن را به فقرا صدقه بدهد.
(بهجت): مسأله اگر تا یک سال اعلان کرد و صاحب مال پیدا نشد چنانچه در غیر حرم مکّه پیدا کرده، می‌تواند از طرف صاحبش صدقه بدهد یا به عنوان امانت برای صاحبش نزد خود نگهداری کند، یا به حاکم شرع بدهد یا برای خود بردارد و قصد کند که اگر صاحبش پیدا شد، عوض آن را به او بدهد و اگر در حرم مکّه پیدا کرد، چنانچه قصد ندارد که به عنوان امانت نگه دارد، ظاهر این است که صدقه می‌دهد.
(مکارم): مسأله هر گاه تا یک سال اعلان کند و یا در محل ّ اعلان شده نگهداری شود و صاحب مال پیدا نشود، پیدا کننده مخیّر است یکی از چهار کار را انجام دهد: (1) آن را برای خود بردارد به قصد این که هر وقت صاحبش پیدا شد، اگر آن مال موجود نیست عوض آن را به او بدهد. (2) به صورت امانت برای او نگهداری کند. (3) از طرف صاحبش صدقه در راه خدا بدهد. (4) آن را به حاکم شرع بسپارد و احتیاط مستحب ّ صدقه دادن یا سپردن به حاکم شرع است. احتیاط واجب آن است که اگر در حرم مکّه مالی که قیمت آن به اندازه یک درهم یا بیشتر است پیدا کند، آن را برندارد.
[ مال را برای صاحبش نگهداری کند]
مسأله 2569 اگر بعد از آن که یک سال اعلان کرد و صاحب مال پیدا نشد مال را برای صاحبش نگهداری کند و از بین برود، چنانچه در نگهداری آن کوتاهی نکرده و تعدّی، یعنی زیاده روی هم ننموده، ضامن نیست (1) ولی اگر از طرف صاحبش صدقه داده باشد (2) یا برای خود برداشته باشد (3) در هر صورت ضامن است (4).
(1) (خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی): ولی اگر ((خوئی)، (تبریزی): برای خود برداشته باشد ضامن است و اگر) از طرف صاحبش صدقه داده باشد صاحبش مخیّر است بین آن که به صدقه راضی شده یا عوض مالش را مطالبه کند و ثواب صدقه برای تصدّق کننده باشد.
(زنجانی): چنانچه در نگهداری آن کوتاهی نکرده، ضامن نیست، ولی اگر برای خود برداشته باشد ضامن است و اگر صدقه داده باشد صاحبش می‌تواند به صدقه دادن راضی شده یا عوض مالش را بگیرد و ثواب صدقه برای صدقه دهنده باشد. در سایر مسائل این فصل هم که از صدقه دادن سخن گفته شده، اگر صاحب مال به صدقه راضی نشود، صدقه دهنده ضامن است.
(2) (مکارم): اگر صاحبش پیدا شد و به صدقه دادن راضی نشد، باید عوض آن را به او بدهد.
(3) (گلپایگانی)، (صافی): ضامن است.
(4) (اراکی): و همچنین در مالی که در حرم پیدا کرده اگر صدقه داده باشد، ضامن است.
(فاضل): امّا اگر صاحب مال به صدقه دادن راضی شود، ضامن نیست.
(بهجت): مسأله اگر صاحب ِ مال بعد از یک سال اعلان پیدا شد، چنانچه مال را صدقه یا به حاکم شرع داده، بنا بر أقرب ضامن نیست و همچنین اگر بدون افراط و تفریط تلف شده نیز ضامن نیست و اگر به عنوان امانت نگاه داشته، تحویل می‌دهد و اگر برای خود برداشته عوض آن را باید بدهد.
[اگر اعلان نکند]
مسأله 2570 کسی که مالی را پیدا کرده، اگر عمداً به دستوری که گفته شد اعلان نکند، گذشته از این که معصیت کرده (1) باز هم واجب است اعلان کند (2)
(1) (سیستانی): چنانچه احتمال دهد که مفید باشد..
این مسأله، در رساله آیت اللّه (مکارم) نیست (فاضل): اگر برای خودش بردارد، ضامن است و هر وقت صاحب آن پیدا شد، باید به او بدهد و اگر به نیّت صاحب آن صدقه بدهد، چنانچه بعداً صاحب آن پیدا شد و صدقه را قبول کرد، وظیفه‌ای ندارد. امّا اگر صاحب آن به صدقه دادن راضی نشد، باید مثل یا قیمت آن را به او بدهد و صدقه‌ای که پرداخته است، برای خودش محسوب می‌شود.
(2) (بهجت): و در سالی که اعلان نکرده، نمی‌تواند کارهایی را که در مسائل قبل گفته شد، انجام دهد.
[اگر بچه نا بالغ چیزی پیدا کند]
مسأله 2571 اگر بچه نا بالغ چیزی پیدا کند، ولی ّ او باید اعلان نماید (1).
(1) (اراکی): بنا بر احتیاط واجب.
(خوئی)، (تبریزی): مسأله اگر دیوانه یا بچه نابالغ چیزی پیدا کند، ولی ّ او می‌تواند اعلان نماید. و پس از آن برای او تملّک و یا از طرف صاحبش تصدّق کند.
(فاضل): مسأله اگر دیوانه یا بچه نابالغ چیزی پیدا کند، ولی ّ او باید اعلان نماید و پس از آن، برای او تملّک و یا از طرف صاحبش صدقه بدهد امّا اگر برای صغیر مصلحت دارد بهتر است تملّک نماید.
(زنجانی): مسأله اگر دیوانه یا بچه نابالغ چیزی پیدا کند، ولی ّ او باید اعلان کند و پس از آن با رعایت مصلحت وی آن را برایش تملک کند یا صدقه دهد یا برای مالک آن نگهدارد.
(بهجت): مسأله اگر بچه نابالغ یا دیوانه چیزی را پیدا کند، ولی ّ او باید وظایفی را که گفته شد، انجام دهد.
(مکارم): مسأله هر کودک نابالغی مالی را پیدا کند، احتیاط واجب آن است که ولی ّ او اعلان نماید و چنانچه تا یک سال صاحب آن پیدا نشد، مطابق یکی از دستورهای چهارگانه گذشته [در مسأله 2568] آنچه مطابق مصلحت کودک است عمل می‌نماید.
(سیستانی): مسأله اگر دیوانه یا بچه نابالغ چیزی را پیدا کند که نشانه دار باشد و قیمت آن به مقدار یک درهم برسد ولی ّ او می‌تواند اعلان نماید، بلکه واجب است که اعلان نماید اگر آن چیز را از بچه یا دیوانه گرفته باشد؛ و اگر یک سال اعلان کرد و صاحب مال پیدا نشد، باید به آنچه در مسأله [2568] گفته شد عمل نماید.
[از پیدا شدن صاحب مال ناامید شود ]
مسأله 2572 اگر انسان در بین سالی که اعلان می‌کند از پیدا شدن صاحب مال ناامید شود (1) احتیاط واجب آن است که آن را صدقه بدهد (2).
(1) (مکارم): و یا از اوّل مأیوس باشد که صاحب آن را پیدا کند..
(فاضل): به نحوی که اعلان کردن، لغو شمرده شود..
(بهجت): بنا بر أظهر دیگر اعلان واجب نیست و می‌تواند به وظایفی که گفته شد عمل نماید.
(2) (نوری): یا نگهداری کند تا صاحبش پیدا شود.
(خوئی): [اگر] بخواهد آن را صدقه بدهد یا تملّک نماید اشکال دارد.
(اراکی): تملک آن و همچنین صدقه دادن آن اشکال دارد و باید به عنوان امانت آن را نگهداری کند.
(گلپایگانی)، (تبریزی)، (صافی): [اگر] بخواهد آن را صدقه بدهد، اشکال ندارد.
(مکارم): احتیاط واجب آن است که آن مال را از طرف صاحب اصلیش به فقیر بدهد.
(سیستانی): باید به اذن حاکم شرع بنا بر احتیاط واجب آن را صدقه بدهد.
(زنجانی): باید آن را صدقه دهد که به احتیاط واجب در صورت امکان با اجازه حاکم شرع باشد.
[در بین سالی که اعلان می‌کند مال از بین برود]
مسأله 2573 اگر در بین سالی که اعلان می‌کند مال از بین برود، (1) چنانچه در نگهداری آن کوتاهی کرده (2) یا تعدّی، یعنی زیاده روی کرده باشد باید عوض آن را به صاحبش بدهد (3) و اگر کوتاهی نکرده و زیاده روی هم ننموده، چیزی بر او واجب نیست.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
(1) (مکارم): ضامن نیست، مگر این که در نگهداری آن کوتاهی یا زیاده روی کرده باشد.
(2) (سیستانی): یا در آن تصرّف کرده است، عوض آن را برای صاحبش ضامن است و باید اعلان را ادامه دهد و اگر کوتاهی نکرده و تصرّف هم ننموده است، چیزی بر او واجب نیست.
(زنجانی): باید عوض آن را به صاحبش بدهد و اگر کوتاهی نکرده، چیزی بر او واجب نیست.
(3) (بهجت): و گرنه چیزی بر عهده او نخواهد بود، ولی اگر قبل از تمام شدن سال برای خودش بردارد و تلف شود، ضامن است.
[معلوم باشد بواسطه اعلان، صاحب آن پیدا نمی‌شود]
مسأله 2574 اگر مالی را که نشانه دارد و قیمت آن به 6/ 12 نخود نقره سکه دار می‌رسد (1) در جایی پیدا کند که معلوم است بواسطه اعلان، صاحب آن پیدا نمی‌شود می‌تواند در روز اوّل آن را از طرف صاحبش صدقه بدهد (2) و چنانچه صاحبش پیدا شود و به صدقه دادن راضی نشود باید عوض آن را به او بدهد و ثواب صدقه‌ای که داده مال خود اوست.
(1) (خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی): قیمت آن به یک درهم می‌رسد..
(2) (خوئی)، (تبریزی): از طرف صاحبش ((خوئی): به فقرا) صدقه بدهد و لازم نیست صبر کند تا سال تمام شود. [پایان مسأله] (فاضل): و لازم نیست صبر کند تا سال تمام شود..
(اراکی): بنا بر احتیاط واجب باید در روز اوّل با اجازه حاکم شرع آن را از طرف صاحبش به غیر سیّد صدقه بدهد..
(سیستانی): باید از روز اوّل آن را از طرف صاحبش به فقرا با اذن حاکم شرع بنا بر احتیاط واجب صدقه بدهد، و نباید صبر نماید تا سال تمام شود.
(مکارم): رجوع کنید به ذیل مسأله 2572 (بهجت): مسأله اگر مال نشانه داری را که ارزش آن به یک درهم می‌رسد در جایی پیدا کند که معلوم است بوسیله اعلان صاحب آن پیدا نمی‌شود، مثل بیابانها یا خرابه‌ها و مانند آن، اگر مالک آن و لو اجمالًا معلوم نباشد حکم کمتر از یک درهم را دارد؛ و اگر مالک آن و لو اجمالًا معلوم باشد باید به وظایفی که برای بعد از اعلان گفته شد عمل نماید.
(زنجانی): مسأله اگر مالی را که نشانه دارد و قیمت آن به یک درهم می‌رسد، در جایی پیدا کند که معلوم است به واسطه اعلان، صاحب آن پیدا نمی‌شود، می‌تواند از روز اوّل، آن را صدقه بدهد و لازم نیست صبر نماید تا سال تمام شود و به احتیاط واجب برای صدقه دادن از حاکم شرع اجازه بگیرد.
[مال دیگری را به خیال اینکه مال خود اوست بردارد]
مسأله 2575 اگر چیزی را پیدا کند و به خیال این که مال خود اوست بر دارد بعد بفهمد مال خودش نبوده (1) باید تا یک سال اعلان نماید (2).
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
(1) (سیستانی): احکامی که در مسائل گذشته گفته شد، بر آن جاری است.
(مکارم): نمی‌تواند آن را در همانجا بیندازد، بلکه باید مطابق دستوری که گذشت تا یک سال اعلان نماید و اگر با پای خود آن را تکان دهد این حکم را ندارد، هر چند خود این کار اشکال دارد.
(زنجانی): باید به احکام آن عمل کند.
(2) (گلپایگانی)، (صافی): و همچنین است اگر مثلًا پای خود را به گمشده‌ای بزند و آن را از جای خودش حرکت دهد.
(فاضل): و همچنین است بنا بر احتیاط واجب اگر آن را با پای خود حرکت داده و جابجا کند.
[ اعلام جنس چیزی را که پیدا کرده]
مسأله 2576 لازم نیست موقع اعلان، جنس چیزی را که پیدا کرده بگوید، بلکه همین قدر که بگوید چیزی پیدا کرده‌ام کافی است.
(گلپایگانی)، (فاضل): مسأله باید موقع اعلان، جنس چیزی را که پیدا کرده معیّن نماید به نحوی که در نظر عرف، صدق ِ تعریف کند، مثل این که بگوید: کتابی پیدا کرده‌ام یا لباسی؛ و اگر همین قدر بگوید: چیزی پیدا کرده‌ام، کافی نیست.
(صافی): مسأله لازم نیست موقع اعلان، جنس چیزی را که پیدا کرده معین نماید، بلکه به نحوی که در نظر عرف صدق ِ تعریف کند، که کسی که مال را گم کرده است ملتفت شود اگر چه بگوید چیزی پیدا کرده‌ام کافی است.
(بهجت): مسأله در موقع اعلان بعضی از اوصاف مال پیدا شده را می‌گوید که تا حدودی آن را بشناساند و بعضی دیگر را نمی‌گوید تا مالک حقیقی را بشناسد.
(مکارم): مسأله باید در موقع اعلان کردن، طوری بگوید که نشانه‌های آن روشن نشود و اگر کسی آمد و نشانه‌های آن را داد به طوری که اطمینان حاصل شد مال او است باید به او بدهد، ولی لازم نیست نشانه‌هایی را که بیشتر اوقات، صاحب مال هم ملتفت آن نیست، بگوید.
(سیستانی): مسأله چیزی را که پیدا کرده باید بطوری اعلان کند که اگر صاحب آن بشنود احتمال دهد که آن چیز مال اوست. و این امر به حسب اختلاف موارد فرق می‌کند مثلًا گاهی همین قدر کافی است که بگوید: چیزی پیدا کرده‌ام، ولی در بعضی موارد باید جنس آن را نیز تعیین کند مثلًا بگوید: قطعه‌ای طلا پیدا کرده‌ام، و در بعضی موارد باید بعضی از خصوصیات را اضافه کند، مثلًا بگوید: گوشواره‌ای طلا پیدا کرده‌ام؛ ولی در هر صورت باید تمام خصوصیات را نگوید تا متعیّن نشود. و باید در جایی اعلان کند که احتمال بدهد خبر به صاحبش می‌رسد.
(زنجانی): مسأله در هنگام اعلان باید عبارتی را برگزیند که بیش از همه شنونده را متوجّه مال گمشده و صفات آن بنماید؛ بنا بر این معمولًا نمی‌تواند بگوید که «چیزی یا مالی پیدا شده»؛ بلکه مثلًا باید بگوید: «طلا یا نقره یا ظرف یا پیراهنی پیدا شده است» البتّه نباید تمام ویژگی‌های آن را هم ذکر کند، بلکه باید هنوز چیز پیدا شده در بوته ابهام باقی باشد، خلاصه باید بهترین راهی را که مال را به صاحبش می‌رساند برگزیند؛ عبارت اعلان نه کاملًا مبهم باشد و نه کاملًا مشخّص، بلکه ما بین این دو حالت باشد.
[دیگری بگوید مال من است]
مسأله 2577 اگر کسی چیزی را پیدا کند و دیگری بگوید مال من است (1) در صورتی باید به او بدهد که نشانه‌های آن را بگوید (2) و یقین پیدا کند که مال او است (3) ولی اگر ذکر نشانه‌ها فقط موجب گمان مالک بودنش باشد مخیر است که به او بدهد یا از دادن به او خودداری نماید.
(1) (خوئی)، (سیستانی)، (تبریزی): و نشانه‌های آن را بگوید، در صورتی باید به او بدهد که اطمینان داشته باشد مال اوست و لازم نیست نشانه‌هایی را که بیشتر اوقات، صاحب مال هم ملتفت آنها نیست، بگوید.
(زنجانی): و نشانه‌های آن را بگوید، اگر اطمینان نباشد مال اوست نمی‌تواند به او بدهد و اگر اطمینان باشد باید به او بدهد و لازم نیست نشانه‌هایی را که بیشتر اوقات صاحب مال هم ملتفت آنها نیست بگوید.
(بهجت): اگر یقین یا اطمینان پیدا کند که راست می‌گوید یا دو شاهد عادل شهادت دهند و یا ادّعا کننده قسم بخورد که مال اوست، واجب است به او داده شود، ولی اگر از نشانه دادن او فقط گمان برایش حاصل شود یا یک شاهد عادل شهادت دهد، مخیّر است به او بدهد یا ندهد و در صورتی که گمان قوی پیدا کند، وجوب تحویل به او خالی از وجه نیست.
(2) (گلپایگانی)، (صافی)، (نوری): ولی لازم نیست نشانه‌هایی را که بیشتر اوقات صاحب مال هم ملتفت آنها نیست، بگوید.
(اراکی): در صورتی باید به او بدهد که برای او از نشانه‌هایی که می‌گوید، یقین یا اطمینان حاصل شود که آن چیز مال اوست ولی لازم نیست نشانه‌هایی را که بیشتر اوقات صاحب مال هم متوجّه آنها نیست، بگوید.
(3) (فاضل): یقین یا اطمینان پیدا کند که مال اواست. [پایان مسأله] (مکارم): رجوع کنید به ذیل مسأله 2576)
[اگر مال پیدا شده را بدون اعلام در محل اجتماع مردم رها کند]
مسأله 2578 اگر قیمت چیزی که پیدا کرده به 6/ 12 نخود نقره سکه دار برسد (1) چنانچه اعلان نکند و در مسجد، یا جای دیگری که محل ّ اجتماع مردم است بگذارد و آن چیز از بین برود، یا دیگری آن را بردارد، کسی که آن را پیدا کرده ضامن است.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (خوئی)، (سیستانی)، (تبریزی)، (زنجانی): اگر قیمت چیزی که پیدا کرده ((تبریزی): و نشانه دارد)، به یک درهم برسد..
(مکارم): مالی که پیدا کرده، اگر قیمت آن یک درهم یا بیشتر باشد..
[چیزی پیدا کند که اگر بماند فاسد می‌شود]
مسأله 2579 هرگاه چیزی پیدا کند که اگر بماند فاسد می‌شود باید تا مقداری که ممکن است آن را نگه دارد بعد قیمت کند (1) و خودش بردارد یا بفروشد و پولش را نگه دارد (و احتیاط مستحب ّ (2) آن است که در فروش آن به خودش یا به دیگری، از حاکم شرع در صورت امکان اجازه بگیرد و در هر صورت باید تعریف تا یک سال را ادامه دهد تا اگر صاحب آن پیدا شد، پول را به او تسلیم کند (3). و اگر صاحب آن پیدا نشد از طرف او صدقه بدهد و احتیاط واجب (4) آن است که برای صدقه دادن از حاکم شرع اجازه بگیرد.
(1) (اراکی): بعد با اجازه حاکم شرع قیمت آن را معیّن کند..
(فاضل): بعد با اجازه مجتهد جامع الشرائط یا وکیل او قیمت آن را معیّن کند و بفروشد و پولش را نگه دارد و تا یک سال تعریف و اعلان کند؛ چنانچه صاحب آن پیدا نشد، از طرف او صدقه بدهد.
(2) (اراکی): احتیاط واجب..
(3) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه (نوری) نیست]
(4) (نوری): احتیاط مستحب ّ..
(خوئی): مسأله هرگاه چیزی را پیدا کند که اگر بماند فاسد می‌شود باید با اجازه حاکم شرع یا وکیل او قیمت آن را معیّن کند و بفروشد و پولش را نگه دارد و اگر صاحب آن پیدا نشد، از طرف او صدقه بدهد.
(گلپایگانی)، (صافی): مسأله هرگاه چیزی پیدا کند که اگر بماند فاسد می‌شود باید قیمت آن را معیّن کند یا برای خودش بردارد و یا به دیگری بفروشد و پولش را برای صاحبش نگه دارد و احتیاط لازم آن است که این کار با اذن حاکم شرع یا وکیل او باشد و در هر دو صورت وجوب اعلان تا یک سال ساقط نمی‌شود. و اگر تایک سال صاحبش پیدا نشد، می‌تواند در ثمن تصرّف کند و یا آن را از طرف صاحبش صدقه بدهد و هر وقت صاحب مال پیدا شود، باید عوض ثمن و یا قیمتی را که به عهده گرفته و مال را برای خود برداشته به او ردّ کند؛ بلی، اگر ثمن را صدقه داده باشد و صاحب مال به صدقه راضی شود، چیزی بر او نیست.
(تبریزی): مسأله هرگاه چیزی را پیدا کند که اگر بماند فاسد می‌شود می‌تواند قیمت آن را تعیین کرده و خود، پیدا شده را تملّک و صرف نماید و تا یک سال فحص از صاحب کند و اگر صاحب پیدا نشد بنا بر احتیاط مستحب ّ قیمت تعیین شده را از طرف او صدقه کند.
(مکارم): مسأله هرگاه چیزی را پیدا کند که اگر بماند فاسد می‌شود مانند بسیاری از غذاها و میوه‌ها، باید تا مدّتی که فاسد نمی‌شود آن را نگه دارد بعد قیمت کند و خودش آن را مصرف نماید یا بفروشد و پولش را نگه دارد و اگر صاحب آن پیدا نشد، از طرف او صدقه بدهد و احتیاط مستحب ّ آن است که اگر دسترسی به حاکم شرع دارد، از او اجازه بگیرد.
(بهجت): مسأله هرگاه چیزی را پیدا کند که اگر بماند فاسد می‌شود می‌تواند آن را قیمت کند و برای خود بردارد، و میزان، قیمت زمانی است که در آن تصرّف می‌نماید و تمام وظایفی که برای اصل مال بود، از قبیل اعلان و سایر وظایف، در اینجا برای عوض مال ثابت است و می‌تواند به حاکم مراجعه کرده و از او کسب تکلیف نماید.
(سیستانی): مسأله هرگاه چیزی را که پیدا کند که تا یک سال نمی‌ماند، باید تا آخرین زمانی که باقی می‌ماند البتّه با حفظ تمام خصوصیاتی که در قیمتش دخالت دارند آن را حفظ کند و احتیاط واجب آن است که در طی ّ این مدّت او را اعلان کند و چنانچه صاحبش پیدا نشد، می‌تواند قیمت آن را معیّن کند و برای خود بردارد، و می‌تواند بفروشد و پولش را نگه دارد و در هر دو صورت باید اعلان را ادامه دهد و اگر صاحبش پیدا شد قیمت آن را به او بدهد و اگر تا یک سال صاحبش پیدا نشد، باید به آنچه در مسأله [2568] گفته شد عمل نماید.
(زنجانی): مسأله هرگاه چیزی پیدا کند که اگر بماند فاسد می‌شود یا از قیمت آن کاسته می‌گردد، باید تا مقداری که از قیمت آن کاسته نمی‌شود آن را نگهدارد و بعد از آن قیمت کند و خودش بردارد و یا بفروشد و پولش را نگهدارد، و احتیاط مستحب ّ آن است که در صورت امکان در فروش آن به خودش یا به دیگری از حاکم شرع اجازه بگیرد و ظاهراً اجازه لازم نیست، بویژه در چیزهایی مثل غذای پخته و سبزیجات که به سرعت فاسد می‌شوند، و در هر صورت باید اعلان را تا یک سال ادامه دهد تا اگر صاحب آن پیدا شد پول آن را به وی بدهد و اگر صاحب آن پیدا نشد صدقه دهد.
[چیز پیدا شده هنگام نماز همراه او باشد]
مسأله 2580 اگر چیزی را که پیدا کرده موقع وضو گرفتن و نماز خواندن همراه او باشد (1) در صورتی که قصدش این باشد که صاحب آن را پیدا کند اشکال ندارد (2).
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
(1) (سیستانی): وضو و نمازش باطل نمی‌شود حتی اگر نخواهد آن را به صاحبش تحویل دهد.
(2) (خوئی)، (فاضل): ((خوئی): بی شبهه اشکال ندارد) و الّا حکم مغصوب را دارد.
(مکارم): در صورتی که قصدش این است که آن را به این وسیله حفظ کند تا به دستور شرع در باره آن عمل نماید اشکالی ندارد.
(زنجانی): مسأله اگر همراه داشتن مالی که پیدا کرده ضرری بدان نداشته باشد، می‌تواند آن را در موقع وضو و نماز یا غیر آن همراه داشته باشد.
[اگر کفش او را ببرند و کفش دیگری به جای آن بگذارند]
مسأله 2581 اگر کفش او را ببرند و کفش دیگری به جای آن بگذارند چنانچه بداند کفشی که مانده مال کسی است که کفش او را برده (1) (در صورتی که از پیدا شدن صاحبش مأیوس و یا برایش مشقّت داشته باشد (2) می‌تواند (3) بجای کفش خودش بردارد (4) ولی اگر قیمت آن از کفش خودش بیشتر باشد باید هر وقت صاحب آن پیدا شد زیادی قیمت را به او بدهد و چنانچه از پیدا شدن او ناامید شود (5) باید با اجازه حاکم شرع زیادی قیمت را از طرف صاحبش صدقه بدهد (6) و اگر احتمال دهد کفشی که مانده مال کسی نیست که کفش او را برده (7) باید با آن معامله مجهول المالک نماید، یعنی از صاحبش تفحّص کند و چنانچه از پیدا کردن او مأیوس شود از طرف او به فقیر صدقه بدهد.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست
(1) (اراکی): و بداند که عمداً برده و دسترسی به او ندارد..
(خوئی)، (سیستانی)، (تبریزی)، (فاضل): و راضی است که کفشش را عوض کفشی که برده است بردارد ((فاضل): بلکه اگر بداند عمداً آن را برداشته)..
(زنجانی): و نتواند کفش خود را بدست آورد..
(مکارم): و این کار عمداً انجام شده و دسترسی به آن شخص نیست..
(2) [قسمت داخل پرانتز بجز رساله آیات عظام: (نوری) و (فاضل) در بقیّه رساله‌ها نیست]
(3) (اراکی): می‌تواند کفش او را به عنوان تقاص..
(زنجانی): می‌تواند کفشی را که مانده..
(4) (خوئی)، (سیستانی)، (تبریزی): و همچنین است اگر بداند که کفش او را به طور ناحق ّ و ظلم برده است، ولی در این فرض باید قیمت آن از کفش خودش بیشتر نباشد و الّا حکم مجهول المالک نسبت به زیادی قیمت جاری است، و در غیر این دو صورت، حکم مجهول المالک بر آن کفش جاری خواهد بود ((تبریزی): مگر آن که بداند صاحب او از آن کفش، اعراض کرده).
(صافی): به شرط آنکه قیمت آن از کفش خودش بیشتر نباشد، ولی اگر قیمتش بیشتر باشد و از دسترسی به صاحبش ناامید باشد حکم مجهول المالک را دارد و اگر بخواهد آن را بردارد باید با اذن حاکم شرع و پرداخت زیادی قیمت به حاکم شرع باشد چنانکه می‌تواند زیادی قیمت را با اذن حاکم شرع از طرف صاحبش صدقه بدهد و اگر احتمال دهد کفشی که مانده مال کسی نیست که کفش او را برده، در صورتی که قیمت آن از 6/ 12 نخود نقره سکّه دار کمتر باشد و مأیوس از دسترسی به صاحبش باشد احتیاطاً آن را به حکم مجهول المالک عمل نماید و اگر بیشتر باشد تا یک سال اعلان کند و بعد از یک سال احتیاطاً از طرف صاحبش صدقه بدهد.
(مکارم): و چنانچه دسترسی به حاکم شرع دارد از او اجازه بگیرد..
(5) (اراکی): بنا بر احتیاط واجب با اجازه حاکم شرع زیادی قیمت را از طرف صاحبش به فقیر غیر سید صدقه بدهد. و اگر کسی که کفش او را برده متعمّد نبوده یا احتمال دهد کفشی که مانده مال کسی نیست که کفش او را برده و دسترسی به او نیست باید با آن معامله مجهول المالک نماید، یعنی از صاحبش تفحّص کند و چنانچه از پیدا کردن او مأیوس شود، بنا بر احتیاط واجب با اجازه حاکم شرع از طرف او به فقیر غیر سیّد صدقه بدهد.
(فاضل): باید زیادی قیمت را از طرف صاحبش صدقه بدهد و اگر احتمال دهد کفشی که مانده مال کسی نیست که کفش او را برده چنانچه از پیدا کردن صاحبش مأیوس باشد، از طرف او آن را صدقه بدهد و احتیاط واجب آن است که به اذن حاکم شرع باشد.
(مکارم): زیادی را از طرف صاحبش صدقه می‌دهد، ولی اگر یقین دارد یا احتمال می‌دهد کفشی که مانده مال کسی نیست که کفش او را برده، چنانچه از پیدا کردن صاحب آن مأیوس باشد باید آن را صدقه دهد.
(6) (زنجانی): باید به اجازه حاکم شرع زیادی قیمت را صدقه بدهد و اگر احتمال دهد کفشی که مانده مال کسی نیست که کفش او را برده، در صورتی که قیمت آن از یک درهم کمتر باشد، می‌تواند برای خود بردارد و اگر بیشتر باشد، باید تا یک سال اعلان کند و بعد از یک سال احتیاطاً صدقه بدهد
(7) (گلپایگانی)، (نوری): در صورتی که قیمت آن از 6/ 12) نخود نقره سکّه دار کمتر باشد، می‌تواند برای خود بردارد و اگر بیشتر باشد، باید تا یک سال اعلان کند و بعد از یک سال احتیاطاً از طرف صاحبش صدقه بدهد.
[اگر مال را در جایی بگذارد]
مسأله 2582 اگر مالی را که کمتر از 6/ 12 نخود نقره سکه دار ارزش دارد پیدا کند و از آن صرف نظر نماید و در مسجد یا جای دیگر بگذارد چنانچه کسی آن را بردارد، برای او حلال است (1).
این مسأله، در رساله آیات عظام: (خوئی)، (بهجت)، (سیستانی)، (زنجانی) و (تبریزی) نیست
(1) (اراکی): حلال بودن مال برای او اشکال دارد.
مسائل اختصاصی
(خوئی)، (تبریزی): مسأله 2591 اگر مالی که در دست انسان است، مجهول المالک «صاحب آن نامعلوم» باشد و گمشده بر آن مال صدق نکند، لازم است صاحب آن را جستجو کند و پس از مأیوس شدن از پیدا شدن صاحبش آن را ((خوئی): به فقرا) صدقه بدهد و أحوط این است که با اجازه حاکم شرع تصدّق کند و اگر بعداً صاحبش پیدا شود، ضمانی ندارد.
(مکارم): مسأله 2211 در مواردی که مال را از طرف صاحب اصلی آن در راه خدا صدقه می‌دهند، به سیّد یا غیر سیّد می‌توان داد و اگر خودش مستحق ّ باشد، خودش نیز می‌تواند بردارد.
(سیستانی): مسأله 2540 اگر مالی که در دست انسان است، مجهول المالک باشد یعنی صاحب آن نامعلوم باشد و گم شده بر آن مال صدق نکند در صورتی که اطمینان داشته باشد که مالک آن راضی به تصرّف او در آن می‌باشد، جایز است به هر طوری که می‌داند او راضی است در آن تصرّف کند و گر نه لازم است از صاحب آن تا زمانی که احتمال یافتنش را می‌دهد جستجو نماید و پس از یأس از پیدا شدن صاحبش باید آن مال را به فقیر صدقه بدهد و احتیاط واجب آن است که با اجازه حاکم شرع باشد و همچنین می‌تواند با اجازه او قیمتش را صدقه بدهد؛ و اگر بعداً صاحبش پیدا شود، چنانچه راضی به صدقه دادن نشود، بنا بر احتیاط واجب باید عوض آن را به او بدهد.
(زنجانی): مسأله 2591 اگر صاحب مالی که در دست انسان است نامعلوم باشد (مجهول المالک) و بر آن، مال پیدا شده صدق نکند، مثل آن که کسی امانتی به انسان می‌سپارد و بعد فراموش می‌کند که صاحب مال چه کسی بوده است و صاحب مال هم به دنبال مالش نمی‌آید، لازم است صاحب آن را جستجو کند و پس از مأیوس شدن از پیدا شدن صاحبش، آن را صدقه بدهد و احتیاط واجب این است که با اجازه حاکم شرع صدقه دهد و اگر بعداً صاحبش پیدا شد، چیزی بر عهده او نیست؛ همچنین اگر صاحب مال مشخّص است، ولی انسان نمی‌تواند آن را به وی یا به ولی ّ یا وکیل او برساند آن را صدقه بدهد که به احتیاط واجب با اجازه حاکم شرع باشد.
(فاضل): مسأله 2704 اگر مالی را که کمتر از 6/ 12 نخود نقره سکّه دار ارزش دارد پیدا کند و از آن صرف نظر نماید و در مسجد یا جای دیگر بگذارد، چنانچه کسی آن را بر دارد، برای او حلال است.
(فاضل): مسأله 2708 لباس‌هایی را که برای دوختن نزد خیّاط می‌آورند، طلایی را که نزد زرگر برای تعمیر می‌گذارند، کتاب‌هایی که برای صحافی یا فروش به صحّاف و کتابفروش می‌سپارند و وسایلی که برای تعمیر و اصلاح، نزد تعمیرکار می‌برند؛ چنانچه صاحب آنها مجهول باشد و به سراغ آنها نیاید، پس از جستجو و تحقیق اگر از آمدن صاحب آنها مأیوس شوند بنا بر احتیاط واجب باید از طرف صاحبانش آنها را صدقه بدهند.
- توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل، اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
- احکام شیر دادن
- زن با گمان مرگ شوهر ازدواج مجدد کند
- گفتار زن در شوهر نداشتن و یائسگی
- حق حضانت فرزند تا هفت سال برای مادر
- ازدواج فرزندان زن و شوهر از همسر سابق
- پرداخت بدهی میت از ترکه
کلید: احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند حکم طلای پیدا شده حکم پول پیداشده حکم پول پیدا شده چیست حكم پيدا كردن چيزي احکام اشیا پیدا شده پيدا كردن پول به مالی که پیدا شده چه می گویند یک درهم چند تومان است احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند احکام مالی که انسان آن را پیدا می‌کند
