احکام ضامن شدن
فهرست این نوشتار:
احکام ضامن شدن
[fusion_builder_container hundred_percent=”yes” overflow=”visible”][fusion_builder_row][fusion_builder_column type=”1_1″ background_position=”left top” background_color=”” border_size=”” border_color=”” border_style=”solid” spacing=”yes” background_image=”” background_repeat=”no-repeat” padding=”” margin_top=”0px” margin_bottom=”0px” class=”” id=”” animation_type=”” animation_speed=”0.3″ animation_direction=”left” hide_on_mobile=”no” center_content=”no” min_height=”none”][ تعریف ضامن]
مسأله 2310 اگر انسان بخواهد ضامن شود که بدهی کسی را بدهد (1) ضامن شدن او در صورتی صحیح است که به هر لفظی اگر چه عربی نباشد به طلبکار بگوید (2) که من ضامن شده‌ام طلب تو را بدهم و طلبکار هم رضایت خود را بفهماند (3) ولی راضی بودن بدهکار شرط نیست (4).
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (مکارم): می‌تواند صیغه لفظی به زبان فارسی یا عربی یا هر زبان دیگر بخواند، و مثلًا بگوید: «من ضامنم طلب فلان کس را بدهم» و طلبکار هم بگوید: «قبول کردم» و نیز می‌تواند قرارداد ضمانت را بوسیله امضا کردن ضمانت نامه، یا هر کار دیگر که این مطلب را به طلبکار بفهماند و او هم عملًا قبول کند، انجام دهد.
(2) (خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی)، (زنجانی): اگر چه عربی نباشد یا به عملی به طلبکار بفهماند..
(3) (اراکی): طلبکار هم قبول کند و رضایت خود را اعلام کند..
(4) (سیستانی): و این معامله دو صورت دارد: 1 اینکه ضامن دَین را از ذمه بدهکار به ذمه خود منتقل سازد، پس اگر قبل از پرداخت فوت کند مانند سایر دیون بر ارث مقدم خواهد بود، و معمولًا منظور فقهاء از کلمه «ضمان» این معنی است. 2 اینکه ضامن ملتزم شود دَین را بپردازد ولی ذمه او مشغول نمی‌شود و اگر وصیّت نکند از اموال او پس از مرگ پرداخت نمی‌شود.
مسأله اختصاصی
(مکارم): مسأله 1977 بعد از ضامن شدن، بدهی بدهکار به ذمّه ضامن منتقل می‌گردد؛ و ذمّه بدهکار پاک می‌شود و اگر ضمانت به خواهش بدهکار صورت گرفته باشد هر وقت ضامن بدهی را داد می‌تواند آن را از بدهکار سابق بگیرد. نوع دیگری از ضمان نیز وجود دارد که شخصی، ضامن دیگری می‌شود، به این منظور که اگر بدهکار در دادن بدهی کوتاهی کرد، یا نتوانست آن را بپردازد، طلبکار طلب خود را از ضامن بگیرد، این نوع ضمان نیز صحیح است. غالب ضمانتهایی که در بانکها یا در برابر وام‌ها می‌گیرند، از این قبیل است (اوّلی را نقل ذمّه می گویند و دوّمی را ضَم ّ ذِمّه به ذِمّه و هر دو صحیح است).
[ شرایط ضامن]
مسأله 2311 ضامن و طلبکار باید مکلّف و عاقل باشند و کسی هم آنها را مجبور نکرده باشد و نیز باید در حال بالغ شدن سفیه نباشند (1) که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف کنند، (ولی اگر بعد از بالغ شدن سفیه شده باشند و حاکم شرع آنان را از تصرّف جلوگیری نکرده باشد اشکال ندارد (2) و کسی که به واسطه ورشکستگی، حاکم شرع او را از تصرّف در اموالش جلوگیری کرده بابت طلبی که دارد دیگری نمی‌تواند ضامن او شود.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (نوری): باید سفیه نباشند..
(2) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه (نوری) نیست] (خوئی): مسأله ضامن و طلبکار باید مکلّف و عاقل باشند و کسی هم آنها را مجبور نکرده باشد و نیز باید سفیه و مفلّس نباشند، ولی این شرطها در بدهکار نیست، مثلًا اگر کسی ضامن شود که بدهی بچه یا دیوانه یا سفیه را بدهد صحیح است.
(سیستانی): باید بالغ و عاقل باشند..
(اراکی): باید سفیه نباشند یعنی مال خود را در کارهای بیهوده مصرف نکنند و نیز باید طلبکار بواسطه ورشکستگی از معامله ممنوع نشده باشد..
(گلپایگانی)، (صافی): باید سفیه نباشند یعنی مال خود را در کارهای بیهوده مصرف نکنند و طلبکار از تصرّف در مالش شرعاً ممنوع نباشد..
(فاضل): باید سفیه نباشند که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف کنند. و کسی که بواسطه ورشکستگی، مجتهد جامع الشرایط او را از تصرّف در اموالش جلوگیری کرده بابت طلبی که دارد، نمی‌تواند ضامن کسی شود..
(تبریزی): باید سفیه نباشند، و طلبکار هم مفلس نباشد..
(سیستانی): باید سفیه نباشند، و همچنین طلبکار باید مفلس نباشد..
(فاضل): و طلبکار قبول کند، ضمانت صحیح است.
(اراکی)، (گلپایگانی)، (تبریزی)، (صافی): بدهی بچه یا دیوانه را بدهد..
(مکارم): مسأله «ضامن» و «طلبکار» باید بالغ و عاقل باشند، و کسی آنها را مجبور نکرده باشد، و نیز سفیه نباشند و طلبکاری که حاکم شرع بواسطه ورشکستگی او را از تصرّف در اموالش جلوگیری کرده نمی‌تواند ضامن بگیرد (یعنی بدهی خود را به ذِمّه دیگری منتقل کند).
(زنجانی): مسأله ضامن و طلبکار باید ممیز و عاقل باشند و در مورد نابالغ ممیز باید با اذن یا اجازه ولی ّ باشد و کسی نباید ضامن و طلبکار را مجبور کرده باشد و در صورت مجبور کردن، اگر بعداً رضایت دهد کفایت می‌کند و نیز باید سفیه و مفلّس نباشند ولی اگر در مورد سفیه با اذن یا اجازه ولی ّ و در مورد مفلّس با اذن یا اجازه طلبکاران باشد، ضمان صحیح است. ولی این شرطها در بدهکار نیست، مثلًا اگر کسی ضامن شود که بدهی بچه (هر چند غیر ممیّز باشد) یا دیوانه یا سفیه را بدهد صحیح است.
[شرط در ضامن شدن]
مسأله 2312 هرگاه برای ضامن شدن خودش شرطی قرار دهد مثلًا بگوید اگر بدهکار قرض تو را نداد من می‌دهم احتیاط واجب آن است که به ضامن شدن او ترتیب اثر ندهند (1).
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (اراکی): چنانچه الآن متعهد شود و بدهی او را به عهده بگیرد، که اگر او به موقع پرداخت نکرد بپردازد، بعید نیست ضمانت صحیح باشد.
(گلپایگانی)، (صافی): ضامن شدن او باطل است.
(سیستانی): ضامن شدن او به نحو اوّل مذکور در مسأله [2319]، محل ّ اشکال است، ولی به نحو دوم، مذکور در مسأله [2319]، اشکال ندارد.
(مکارم): رجوع کنید به مسأله اختصاصی 1977 صفحه 421.
(خوئی)، (تبریزی): مسأله هر گاه کسی که ضمانت می‌نماید چنین بگوید اگر بدهکار قرض تو را نداد، من می‌دهم، به این معنی که بالفعل عهده دار قرض شود که در صورت ندادن ِ بدهکار، از عهده برآید، بعید نیست ضمان صحیح باشد و طلبکار در صورت ندادن ِ بدهکار، بتواند از ضامن مطالبه نماید.
(فاضل): مسأله همانطور که در مسأله [2310] بیان شد، در ضمان شرعی، ذمّه ضامن در طول ذمّه بدهکار اوّلیه قرار نمی‌گیرد، لذا اگر بگوید: اگر بدهکار قرض تو را ندهد می‌دهم، به احتیاط واجب ضمان شرعی صحیح نیست.
(زنجانی): مسأله ضمان بر دو قسم است: قسم اوّل: ضامن بدون هیچ شرطی تعهّد می‌کند که طلب دیگری را بپردازد، در این صورت بدهکار برئ الذمه شده و ضامن بدهکار می‌شود، بنا بر این طلبکار نمی‌تواند طلب خود را از بدهکار اوّلی مطالبه کند، این قسم بدون اشکال صحیح است. قسم دوم: ضامن از هم اکنون تعهّد می‌کند که اگر بدهکار طلب خود را ندهد، او بدهد؛ بعید نیست که این قسم هم صحیح باشد و طلبکار در صورت ندادن بدهکار، می‌تواند از ضامن مطالبه کند.
[ضامن بدهی]
مسأله 2313 کسی که انسان ضامن بدهی او می‌شود باید بدهکار باشد، پس اگر کسی بخواهد از دیگری قرض کند، تا وقتی قرض نکرده انسان نمی‌تواند ضامن او شود (1).
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (مکارم): ولی اشکالی ندارد که مثلًا بگوید فلان کارمند یا کارگر را استخدام کن، اگر خرابی یا خیانتی ببار آورد من ضامنم؛ این ضمانت نیز معتبر است.
(سیستانی): و این شرط در ضمان به نحو دوم نیست.
(خوئی)، (تبریزی)، (زنجانی): مسأله اگر کسی بخواهد از دیگری قرض کند و شخصی به قرض دهنده بگوید که من ضامن قرض هستم بعید نیست در صورتی که قرض گیرنده اداء نکند طلبکار بتواند از ضامن مطالبه کند.
[ مشخص بودن بدهی در ضمانت]
مسأله 2314 در صورتی انسان می‌تواند ضامن شود که طلبکار و بدهکار و جنس بدهی همه متمیّز باشد، یعنی مبهم یا مردّد نباشد (1) پس اگر دو نفر از کسی طلبکار باشند و انسان بگوید من ضامن هستم که طلب یکی از شماها را بدهم، چون معین نکرده که طلب کدام را بدهد، ضامن شدن او باطل است. و نیز اگر کسی از دو نفر طلبکار باشد و انسان بگوید من ضامن هستم که بدهی یکی از آن دو نفر را به تو بدهم، چون معین نکرده که بدهی کدام را می‌دهد، ضامن شدن او باطل می‌باشد و همچنین اگر کسی از دیگری مثلًا ده من گندم و ده تومان پول طلبکار باشد و انسان بگوید من ضامن یکی از دو طلب تو هستم و معین نکند که ضامن گندم است، یا ضامن پول، صحیح نیست (2).
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (گلپایگانی)، (صافی)، (فاضل)، (نوری): طلبکار و بدهکار و جنس بدهی، همه معین باشد..
(خوئی)، (سیستانی)، (تبریزی): طلبکار و بدهکار و جنس بدهی، همه، در واقع ((خوئی)، (تبریزی): و نفس الأمر) معین باشد.. (مکارم): طلبکار و بدهکار و جنس بدهی، همه متمیّز باشد..
(2) (فاضل): بنا بر احتیاط واجب صحیح نیست.
(زنجانی): مسأله بنا بر احتیاط در صورتی انسان می‌تواند ضامن شود که طلبکار و بدهکار و جنس بدهی همه در واقع معیّن باشد، هر چند در نزد طرفین معلوم نباشد؛ مثلًا اگر طلبکار بدهی بدهکار یا نام شخص بدهکار را در دفتر خود نوشته و فعلًا مجهول باشد، در این صورت اگر شخص ضامن بگوید: بدهی فلانی هر چه باشد، یا بدهی هر یک از این دو نفر یا چند نفر که به تو بدهکار است، من به عهده می‌گیرم، ظاهراً این گونه ضمان صحیح است. ولی اگر دو نفر از کسی طلبکار باشند و انسان بگوید من ضامن هستم که طلب یکی از شماها را بدهم، چون معین نیست که طلب کدام یک را ضمانت کرده، ضامن شدن او باطل است و نیز اگر کسی از دو نفر طلبکار باشد و شخصی بگوید من ضامن هستم که بدهی یکی از آن دو نفر را به تو بدهم، چون معین نکرده که بدهی کدام را می‌دهد ضامن شدن او باطل است، همچنین اگر کسی از دیگری مثلًا ده کیلو گندم و ده کیلو جو طلبکار باشد و شخصی بگوید من ضامن یکی از دو طلب تو هستم و معین نکند که ضامن گندم است یا ضامن جو، صحیح نیست.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
[طلبکار طلب خود را به ضامن ببخشد]
مسأله 2315 اگر طلبکار طلب خود را به ضامن ببخشد، ضامن نمی‌تواند از بدهکار چیزی بگیرد و اگر مقداری از آن را ببخشد، نمی‌تواند آن مقدار را مطالبه نماید. (1).
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (سیستانی): ولی اگر همه آن را یا بخشی از آن را هبه کند یا از باب خمس یا زکات یا صدقات و امثال آن حساب کند، ضامن می‌تواند از بدهکار مطالبه نماید.
(گلپایگانی)، (صافی): مسأله اگر طلبکار ذمه ضامن را از تمام طلب خود بری ء کند، ضامن نمی‌تواند از بدهکار چیزی بگیرد و اگر از مقداری بری ء کند، نمی‌تواند آن مقدار را مطالبه نماید.
[از ضمانت برگردد]
مسأله 2316 اگر انسان ضامن شود که بدهی کسی را بدهد، نمی‌تواند از ضامن شدن خود برگردد.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(مکارم): مسأله شخص ضامن نمی‌تواند ضمانت خود را بدون رضایت طلبکار فسخ کند، ولی اگر ضامن یا طلبکار در قرارداد خود شرط کنند که هر وقت بخواهند می‌توانند فسخ کنند، مانعی ندارد.
[بر هم زدن ضمانت]
مسأله 2317 ضامن و طلبکار می‌توانند (1) شرط کنند که هر وقت بخواهند (2) ضامن بودن ضامن را به هم بزنند.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (خوئی)، (تبریزی): بنا بر احتیاط نمی‌توانند.. (سیستانی)، (زنجانی): بنا بر احتیاط واجب نمی‌توانند..
(2) (اراکی): شرط کنند در مدّتی که معیّن کرده‌اند.. (مکارم): رجوع کنید ذیل مسأله 2316)
[اگر ضامن فقیر شود]
مسأله 2318 هرگاه انسان در موقع ضامن شدن، بتواند طلب طلبکار را بدهد اگر چه بعد فقیر شود، طلبکار نمی‌تواند ضامن بودن او را به هم زند و طلب خود را از بدهکار اوّل مطالبه نماید و همچنین است اگر در آن موقع نتواند طلب او را بدهد ولی طلبکار بداند و به ضامن شدن او راضی شود.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(مکارم): مسأله هرگاه ضامن در موقع ضمانت توانایی پرداختن بدهی را داشته باشد، طلبکار نمی‌تواند ضمانت او را فسخ کند و طلب خود را از بدهکار اوّل مطالبه نماید، همچنین اگر ضامن در آن موقع فقیر باشد ولی طلبکار این مطلب را بداند و به ضامن شدن او راضی شود حق ّ فسخ ندارد، امّا اگر ضامن از همان اوّل فقیر باشد و طلبکار هم نداند و بعد متوجه شود می‌تواند ضامن بودن او را فسخ کند.
[ضامن نتواند طلب طلبکار را بدهد]
مسأله 2319 اگر انسان در موقعی که ضامن می‌شود، نتواند طلب طلبکار را بدهد (1) و طلبکار در آن وقت نداند و بعد ملتفت شود، می‌تواند ضامن بودن او را به هم بزند (2).
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (خوئی)، (سیستانی): و طلبکار چگونگی را نمی‌دانسته و بخواهد ضامن بودن ِ او را به هم بزند، اشکال دارد. علی الخصوص در صورتی که ضامن پیش از اینکه طلبکار ملتفت شود قدرت پیدا کرده باشد.
(تبریزی): و طلبکار عدم توانایی او را نمی‌دانسته بخواهد ضامن بودن او را به هم بزند، اشکال ندارد. ولی در صورتی که ضامن پیش از اینکه طلبکار ملتفت شود قدرت پیدا کرده باشد به هم زدن جایز نیست.
(2) (گلپایگانی): اگر چه پیش از آن که طلبکار ملتفت شود، ضامن قدرت پیدا کرده باشد.
(فاضل): ولی اگر پیش از آن که طلبکار ملتفت شود، ضامن قدرت پیدا کرده باشد، چنانچه بخواهد ضامن بودن او را به هم بزند، اشکال دارد.
(صافی): و اگر پیش از آن که طلبکار ملتفت شود، ضامن قدرت پیدا کرده باشد احتیاط لازم این است که طلبکار ضمانت را به هم نزند. (مکارم): رجوع کنید به ذیل مسأله 2318)
(زنجانی): مسأله اگر انسان در موقعی که ضامن می‌شود نتواند طلب طلبکار را بدهد و طلبکار چگونگی را نمی‌دانسته یا بر فرض آگاه شدن هم به ضمان رضایت می‌داد، ضمان صحیح است و طلبکار نمی‌تواند آن را به هم بزند، ولی اگر طلبکار بر فرض آگاهی از ناتوانی ضامن، به ضمان رضایت نمی‌داد، ضمان باطل است، مگر طلبکار بعداً آن را اجازه کند دهد که ضمان صحیح خواهد بود و نیازی به قرارداد جدید نیست.
[بدون اجازه بدهکار ضامن شود]
مسأله 2320 اگر کسی بدون اجازه بدهکار ضامن شود که بدهی او را بدهد، نمی‌تواند چیزی از او بگیرد (1) .
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (مکارم): ولی اگر با اجازه او باشد می‌تواند بعد از پرداخت بدهی به طلبکار از بدهکار بگیرد.
[با اجازه بدهکار ضامن شود]
مسأله 2321 اگر کسی با اجازه بدهکار ضامن شود که بدهی او را بدهد، می‌تواند مقداری را که ضامن شده (1) از او مطالبه نماید، ولی اگر به جای جنسی که بدهکار بوده جنس دیگری به طلبکار او بدهد، نمی‌تواند چیزی را که داده از او مطالبه نماید، مثلًا اگر ده من گندم بدهکار باشد و ضامن ده من برنج بدهد نمی‌تواند برنج را از او مطالبه نماید، (2) امّا اگر خودش راضی شود که برنج بدهد اشکال ندارد.
این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.
(1) (گلپایگانی)، (فاضل)، (صافی): پس از پرداخت آن..
(خوئی)، (تبریزی): پس از دادن.. (سیستانی): هر چند پیش از دادن آن..
(2) (تبریزی): ولی ظاهر آن است که ده من گندم را می‌تواند مطالبه کند..
(مکارم): رجوع کنید به ذیل مسأله 2320)
(زنجانی): مسأله اگر کسی با اجازه بدهکار ضامن شود که بدهی او را بدهد می‌تواند مقداری را که ضامن شده پس از دادن، از او بگیرد مگر آن که ضامن در هنگام پرداخت بدهی قصد مجّانیت کرده باشد، یا بدهکار لفظی بکار برده باشد که ظاهر آن، این باشد که ضامن بطور مجّانی بدهی او را بپردازد که در این صورت چیزی بر عهده بدهکار نیست. به هر حال اگر ضامن به جای جنسی که بدهکار بوده جنس دیگری به طلبکار او بدهد، نمی‌تواند چیزی را که داده از بدهکار بگیرد؛ مثلًا اگر ده کیلو گندم طلبکار باشد و ضامن ده کیلو برنج بدهد، نمی‌تواند برنج را از او مطالبه کند، امّا اگر خودش راضی شود که برنج بدهد، اشکال ندارد.
- توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل، اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
مطابق نظر آيت الله خامنه اي
احکام ضمان
س 1681: کسی که در حساب بانکی خود موجودی ندارد، آیا می‌تواند چکی را به عنوان وثیقه ضمانت از شخص دیگری، صادر کند؟
ج: میزان در این گونه امور قوانین نظام جمهوری اسلامی می‌باشد.
س 1682: از شخصی مقداری طلب داشتم که در پرداخت آن کوتاهی می‌کرد، در نتیجه یکی از اقوام او چک مدّت داری را به مقدار مبلغ قرض، به من داد به این شرط که به او در پرداخت بدهی مهلت بدهم، بدین ترتیب او ضامن شد که اگر بدهکار قرض خود را تا سرِ موعدِ چک ندهد، آن را بپردازد، سپس فرد بدهکار فرار کرد و مخفی شد و در حال حاضر دسترسی به او ندارم، آیا شرعاً جایز است که همه قرض را از ضامن بگیرم؟
ج: اگر بر وجه صحیح شرعی ضامن شده باشد که اگر بدهکار قرض خود را تا مدّت معیّنی نپرداخت، او آن را به شما بپردازد، جایز است بعد از رسیدن موعد، قرض خود را از او مطالبه کنید و همه آن را از او بگیرید.
لینک کوتاه مطلب: https://goo.gl/NPtFnb
کلید: احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن ر احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن احکام ضامن شدن
[/fusion_builder_column][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]
