آیا شیطان فرشته بود یا جن
آیا شیطان فرشته بود یا جن
ابلیس هرگز فرشته نبوده، ولى از آنجا که در صف فرشتگان قرار داشت و آن قدر پرستش خدا کرده بود که، به مقام فرشتگان مقرب خدا تکیه زده بود، مشمول خطاب آنها در مسأله سجده بر آدم شده است.
مى دانیم فرشتگان پاک و معصومند، و قرآن هم به پاکى و عصمت آنها شهادت داده، آنجا که مى گوید: بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ * لایَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ: «آنها بندگان گرامى خدا هستند * در هیچ سخنى بر او پیشى نمى گیرند و فرمان هاى او را گردن مى نهند».(1)
اصولاً، از آنجا که در جوهر آنها عقل است و نه شهوت، بنابراین کبر و غرور و خودخواهى، و به طور کلّى انگیزه هاى گناه در آنها وجود ندارد.
از طرفى استثناء «ابلیس» در آیات فوق (و بعضى آیات دیگر قرآن) از جمع «ملائکه»، این تصور را به وجود مى آورد که «ابلیس» از فرشتگان بوده، و با توجه به عصیان و سرکشى او، این اشکال به نظر مى رسد که: چگونه از فرشته اى این گناهان کبیره ممکن است سر بزند؟!
به خصوص این که: در بعضى از خطبه هاى «نهج البلاغه» نیز آمده است: ما کانَ اللّهُ سُبْحانَهُ لِیُدْخِلَ الْجَنَّةَ بَشَراً بِأَمْر أَخْرَجَ بِهِ مِنْها مَلَکاً: «هرگز ممکن نیست خداوند انسانى را به بهشت بفرستد در برابر کارى که به خاطر آن فرشته اى را از بهشت رانده است» (اشاره به تکبر و غرور ابلیس است).(2)
آیات فوق این مشکل را حل کرده، مى گوید: کانَ مِنَ الْجِنّ: «ابلیس از طائفه جنّ بود» آنها موجوداتى هستند از چشم ما پنهان، داراى عقل و شعور و خشم و شهوت.
و مى دانیم کلمه «جنّ» هر گاه در قرآن اطلاق شود، اشاره به همین گروه است ولى آن دسته از مفسران که: معتقدند «ابلیس» از فرشتگان بوده، آیه فوق را به مفهوم لغوى آن تفسیر مى کنند، و مى گویند: منظور از «کانَ مِنَ الْجِنّ» این است که: ابلیس از نظر پنهان بود، همچون سایر فرشتگان، در حالى که این معنى کاملاً خلاف ظاهر است.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
از دلائل واضحى که مدعاى ما را اثبات مى کند، این است که: قرآن از یک سو، مى گوید: وَ خَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مارِج مِنْ نار: «جنّ را از شعله هاى مختلط آتش آفرید».(3)
و از سوى دیگر هنگامى که ابلیس از سجده بر آدم سرپیچید، منطقش این بود: خَلَقْتَنِی مِنْ نار وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِین: «مرا از آتش آفریدى و او را از خاک و آتش برتر از خاک است»(4).
از این گذشته، آیات فوق براى ابلیس «ذریّه» (فرزندان) قائل شده است، در حالى که مى دانیم فرشتگان ذریه ندارند.
مجموع آنچه گفته شد، به ضمیمه ساختمان جوهره فرشتگان، به خوبى گواهى مى دهد که: ابلیس هرگز فرشته نبوده، ولى از آنجا که در صف آنها قرار داشت و آن قدر پرستش خدا کرده بود که، به مقام فرشتگان مقرب خدا تکیه زده بود، مشمول خطاب آنها در مسأله سجده بر آدم شده، و سرپیچى او به صورت یک استثناء در آیات قرآن، بیان گردیده، و در خطبه «قاصعه» نام «ملک» مجازاً بر او اطلاق شده است (دقت کنید).
در کتاب «عیون الاخبار» از امام على ابن موسى الرضا(علیه السلام) مى خوانیم:«فرشتگان همگى معصومند و محفوظ از کفر و زشتى ها ـ به لطف پروردگارـ راوى حدیث مى گوید: به امام عرض کردم: مگر ابلیس فرشته نبود؟
فرمود: نه، او از جن بود، آیا سخن خدا را نشنیده اى که مى فرماید: «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاّ إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنّ». (5)
در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده: یکى از یاران خاصش مى گوید: «از امام(علیه السلام) درباره ابلیس سؤال کردم ـ که آیا از فرشتگان بود؟ ـ
فرمود: نه از جن بود، اما همراه فرشتگان بود، آن چنان که آنها فکر مى کردند از جنس آنان است (به خاطر عبادت و قربش نسبت به پروردگار) ولى خدا مى دانست از آنها نیست، هنگامى که فرمان سجود، صادر شد، آنچه مى دانیم تحقق یافت» (پرده ها کنار رفت و ماهیت ابلیس آشکار گردید).(6)
درباره «ابلیس» و به طور کلّى شیطان بحث هاى مشروحى ذیل آیات 11 تا 18 «اعراف» بیان کرده ایم(7) و در سوره «انعام» ذیل آیه 112(8) و در سوره «بقره» ذیل آیه 34(9) نیز بحث هائى آمده است.
* * *
- 1 ـ انبیاء، آیات 26 و 27.
- 2 ـ «نهج البلاغه»، خطبه 192 (خطبه قاصعه).
- 3 ـ رحمان، آیه 15.
- 4 ـ اعراف، آیه 12.
- 5 ـ «نور الثقلین»، جلد 3، صفحه 267.
- 6 ـ «نور الثقلین»، جلد 3، صفحه 267.
- 7 ـ تفسیر «نمونه»، جلد 6، صفحه 98 به بعد.
- 8 ـ تفسیر «نمونه»، جلد 5، صفحه 406.
- 9 ـ جلد اول تفسیر «نمونه»، صفحه 191.
- > تفسیر نمونه جلد 12 > 1 ـ آیا شیطان فرشته بود؟/ حضرت آیت الله مکارم شیرازی.
کلید : آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن آیا شیطان فرشته بود یا جن
