آیا برای گریه در نماز روایتی داریم
فهرست این نوشتار:
سوال: آیا در سیره و حالات اهل البیت علیهم السلام یا در روایات ایشان توصیه به گریه در نماز شده است؟
پاسخ حجت الاسلام مهدی طاها
از حالات اهل البیت علیهم السلام در نماز توجه تام به خدای متعال و گریه از خوف و خشیت برای اوست. در روایات نیز به گریه و حتی داشتن حالت گریه یا همان تباکی توصیه شده است.
فضیلت گریه
ابتدا روایتی از فضیلت گریه را مطرح کنیم:
عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: فِيمَا نَاجَى بِهِ اللَّهُ مُوسَى ع عَلَى الطُّورِ أَنْ يَا مُوسَى أَبْلِغْ قَوْمَكَ أَنَّهُ مَا يَتَقَرَّبُ إِلَيَّ الْمُتَقَرِّبُونَ بِمِثْلِ الْبُكَاءِ مِنْ خَشْيَتِي. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص: 172
امام باقر (ع) نقل كرده است كه فرمود: خداوند در ضمن مناجات خود با موسى (ع) در كوه طور به او فرمود: اى موسى، به قوم خود ابلاغ كن كه تقرّب جويندگان به من، به چيزى مانند گريستن از خوف من، به من تقرّب نخواهند جست،
البته این روایت مورد استناد ما در باب گریه در نماز نیست اما نشان دهنده این است که خود گریه مقرب است و موضوعیت دارد.
روایات گریه در نماز
حال وارد بحث روایی شویم:
1- يُونُسَ بُزُرْجَ أَنَّهُ سَأَلَ الصَّادِقَ ع عَنِ الرَّجُلِ يَتَبَاكَى فِي الصَّلَاةِ الْمَفْرُوضَةِ حَتَّى يَبْكِيَ فَقَالَ قُرَّةُ عَيْنٍ وَ اللَّهِ وَ قَالَ إِذَا كَانَ ذَلِكَ فَاذْكُرْنِي عِنْدَهُ. وسائل الشيعة، ج7، ص: 247-
«و منصور بن يونس بزرج از امام صادق عليه السّلام سؤال كرد در باره شخصى كه در نماز فريضه گريه اش نيايد ولى خود را بگريه وادارد تا جايى كه واقعا بگريد آيا نمازش صحيح است؟ آن حضرت فرمود: به خدا قسم كه روشنى چشم است يا اين عمل او موجب سرور و شادمانى و روشنى چشم در آخرت است.
و نيز حضرت اضافه فرمود: هر گاه چنين شود پس مرا در آن حال ياد كن (يا شايد مظلوميّت مرا بخاطر آور تا گريان شوى)».
این روایت موثقه است و مورد قبول فقها است.
2- عَنْ أَبِي حَنِيفَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْبُكَاءِ فِي الصَّلَاةِ أَ يَقْطَعُ الصَّلَاةَ فَقَالَ إِنْ بَكَى لِذِكْرِ جَنَّةٍ أَوْ نَارٍ فَذَلِكَ هُوَ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِي الصَّلَاةِ وَ إِنْ كَانَ ذَكَرَ مَيِّتاً لَهُ فَصَلَاتُهُ فَاسِدَةٌ.وسائل الشيعة، ج7، ص: 247
شاید این مطالب را هم بپسندید:
«به نقل از ابو حنيفه ـ :از امام صادق عليه السلام در باره گريه كردن در نماز پرسيدم كه: آيا نماز را باطل مى كند ؟ فرمود : «اگر بر اثر به ياد آوردن بهشت يا دوزخ بگريد ، اين، برترين اعمال در نماز است ، و اگر به ياد مرده اش افتاده باشد ، نمازش باطل است» .
به قرینه مقابله که گریه برای آخرت اجازه داده شده فهمیده می شود که گریه برای اموات شامل تمام امور دنیایی می شود و باطل کننده نماز هست و آوردن میت از باب نمونه است.
3- بَيَّاعِ السَّابِرِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَ يَتَبَاكَى الرَّجُلُ فِي الصَّلَاةِ فَقَالَ بَخْ بَخْ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ. وسائل الشيعة، ج7، ص: 247
« سعد سابري مي‌گويد که به امام صادق( علیه السلام) عرض کردم: آيا شخص مي‌تواند در نماز تباکی کند؟ فرمود: به به! چه خوب؛ اگر شده حتي به اندازه سر مگسي اشک‌تان در نماز جاري شود، ارزشمند است».
تکرار بخ بخ نشان دهنده رضایت و تایید امام است.
تباکی در نماز
علامه حلی می نویسد:
«البكاء لشي‌ء من أمور الدّنيا حرام يبطل به الصّلاة إن كان عمدا و إلا فلا و إن كان خوفا من اللّٰه تعالى و خشية من عقابه لم يبطل به الصّلاة و كذا يجوز أن يتباكى في الصّلاة لأمور الآخرة». تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية (ط – القديمة)، ج1، ص: 43
مویدات روایی از سیره و سنت اهل البیت علیهم السلام
برخی از مویدات روایی دیگر اینچنین است:
1-.امام على عليه السلام ـ در بيان چگونگى نماز پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ :هنگامى كه به نماز مى ايستاد ، از شدّت گريه ، در سينه و درونش صداى قُل قُلى چون قُل قُلِ ديگ بر روى آتش شنيده مى شد ، در حالى كه خداوند عز و جل او را از كيفرش در امان داشته بود . ايشان مى خواست با گريه اش براى پروردگارش فروتنى نمايد و [نيز ]سرمشقى باشد براى كسانى كه به او اقتدا مى كنند .
2- سنن أبى داوود ـ به نقل از مطرف ، از پدرش ـ :پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را ديدم كه نماز مى خوانَد و از گريه اش در سينه او صدايى چون صداى دستاس شنيده مى شد .
3- مجمع الزوائد ـ به نقل از عايشه ـ :پيامبر خدا صلى الله عليه و آله شب مى خوابيد و بلال با اذان ، او را بيدار مى كرد ، و برمى خاست و غسل مى كرد ، و من مى ديدم كه آب از صورت و موهايش مى چكيد . سپس بيرون مى رفت و نماز مى خواند و من گريه اش را مى شنيدم .
دانشنامه قرآن و حديث نویسنده : محمدی ری‌شهری، محمد جلد : 14 صفحه : 209
جمع بندی و نتیجه گیری:
بنابر این علاوه بر جواز گریه در نماز، استحباب گریه در روایات نیز ثابت است البته منظور از گریه در نماز، انصراف به گریه ای است که برای خدا باشد اولا، و انسان را از حالت نماز خارج نکند ثانیا.
تذکر این نکته نیز خالی از فایده نیست که رقت قلب مومن زمینه گریه و خشوع در نماز است؛ از همین رو توصیه به گریه در نماز شده است چون چنین قلبی زمینه توجه بیشتری به خدای متعال دارد؛ البته این به این معنی نیست که هر کسی در نماز حالت گریه داشت شخص وارسته و عارف مسلکی است چه بسا از روی ریا و تظاهر و خود نمایی باشد.
