آيا روح انسان قبل از تعلق به بدنها در جهان ديگر وجود داشته است؟

اگر ظاهر برخى از ادله نقلى آن است كه جان انسان قبل از تعلق به عالم طبيعت در جهان ديگر وجود داشته، نظير حديث: «إن لله خلق الأرواح قبل الأبدان…»(1)

نمى توان بدون بررسى ساير متون نقلى از يك سو و بدون تحليل مبانى عقلى مسئله از سوى ديگر، فتوا به تقدم ارواح بر ابدان و در نتيجه فتيا بر تقدم فطرت زمانى بر طبيعت داد زيرا ممكن است، مقصود از آن ادله نقلى، تقدم وجود عقلى روح بر بدن باشد، نه تقدم وجود نفسى آن و بين اين دو نحوه وجود فرق عميقى است كه حكمت متعاليه عهده دار بيان آن است.

البته روح انسان از آن جهت كه مجرد است حتما مقدم بر بدن طبيعى و مادى او است لذا مى توان به تقدم ذاتى فطرت بر طبيعت فتوا داد زيرا مجرد تقدم وجودى (نه زمانى) بر مادى دارد. از اين جا مى توان گفت: اگر تعبيرى اعم از تازى و فارسى، نثر و نظم، در كلمات اهل معرفت و ادب پروران آمده است، نمى توان آن را به تقدم وجود نفسى روح بر بدن تفسير كرد. نظير:

پيش از اين تن، عمرها بگذاشتند

پيش تر از كشت، بر، برداشتند
(2)

بى دماغ و دل پر از فكرت بدند

بى سپاه و جنگ بر نصرت زدند
(3)

قدمت و قداست و مزيت نشئه تجرد نسبت به نشئه طبيعت، مطلبى است مفروغ عنه زيرا منطقه طبيعى زاويه كوچك و روزنه باريك است، در برابر فرا طبيعى.

سوى شهر از باغ، شاخى آورند

باغ و بستان را كجا آنجا برند
خاصه باغى كاين فلك يك برگ او است‏

بلكه آن مغز است و اين عالم چو پوست‏
(4)

آيه الله جوادى آملى، تفسير موضوعى قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)

(1) (بحار. 119/ 26)
000 (2) (مثنوى، دفتر دوم، 169)
000 (3) (مثنوى، دفتر دوم،. 175)
000 (4) (همان، 1 3323)

پرسمان