آداب دعا چیست

1.یقین به استجابت دعا

الف ) عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: إِذَا دَعَوْتَ فَظُنَّ أَنَّ حَاجَتَكَ بِالْبَابِ .[1]

امام صادق عليه السّلام فرمود:
هرگاه دعا كردى چنين فكر كنى كه حاجتت بردر خانه آمده است.

ب) عن النبی (ص) : اُدعُوا اللهَ وَ اَنتُمُ مُوقِنُونَ بِالِاجَابَه[2]

خدا را بخوانید و یـقـیـن بـه اجـابت داشته باشید.

2.توجه قلبی به خدا(حضور قلب)

الف)عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ عَمْرٍو قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لاَ يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ سَاهٍ فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ ثُمَّ اِسْتَيْقِنْ بِالْإِجَابَةِ. [3]

حضرت صادق عليه السلام فرمود: امير المؤمنين صلوات اللّه عليه فرموده است: خداى عز و جل دعاى دل غافل و سرگرم به لهو را نپذيرد، و على عليه السلام هميشه ميفرمود: هر گاه يكى از شماها براى مرده‌اى دعا كند، در حالى كه دلش از او غافل است دعا نكند، بلكه در دعاى بر او كوشش كند (يعنى براستى از دل دعا كند)

توضیح

در روایات گفته شده است : با قلبی ساهٍ و لاهٍ و قاسٍ دعا نکنید . ساهٍ از سهو گرفته شده یعنی قلبی که گاهی حتّی فکرش جای دیگر است و حاضر فیزیکی است، امّا در محضر ذوالجلال و الاکرام نیست و فکرش جای دیگر است، لاهٍ یعنی قلبی که مشغول است و غافل است و به زبانش دعایی میکند ولی مشغول دنیا است و قلبٍ قاسٍ:  یعنی قلبی که بر اثر گناه زیاد سخت و تیره و تار شده و دیگر دعایش مستجاب نمیشود.

اگر پیامبر هم بدون توجه قلبی و نیت دعا کند حاجت بر آورده نمیشود :

در مورد زیر رسول خدا ص چون هنوز مصلحت ندیده بود که باران ببارد بدون عزم و نیت و قصد دعا کرد و بخاطر دلگرمی اصحابش دعا کرد و لذا خدا دعایش را مستجاب نکرد:

علامه مجلسی در توضیح میفرمایند :

التقدير اللهم أنزل الغيث على حوالينا و لا تنزله علينا و ليس لي في ذلك نية أي اهتمام و عزم، و لعله صلى الله عليه و آله و سلم كان أولا متوقفا في وجود المصلحة في طلبه من الله سبحانه السقي فلم يعزم عليه في الدعاء، و إنما دعا ليطيب به قلوب أصحابه، ثم لما رأى المصلحة في ذلك ثانيا عزم عليه[4]

حضرت عليه السّلام فرمود: هنگامى كه رسول خدا (صلّى الله عليه و آله) طلب باران كرد و باران آمد تا جايى كه گفتند: غرق ميشويم و رسول خدا (صلّى الله عليه و آله) بدست مبارك اشاره كرد و آنها را برگرداند، و گفت: خدايا باطراف ما باران را بفرست و بر ما نفرست، پس ابرها پراكنده شدند (و گرد شهر مدينه را حلقه وار گرفتند و باطراف مدينه باريدند، اصحاب و مسلمانان) عرض كردند: اى رسول خدا يك بار ديگر نيز براى ما طلب باران كردى ولى باران بر ما نباريد و دومين بار كه طلب باران كردى بر ما باريد؟(اين چگونه بود؟) فرمود: من (در اولين بار كه) دعا كردم تصميم بدان نداشتم، سپس كه دعا كردم تصميم داشتم.[5]  

3.پافشاری بر دعا و نامید نشدن

الف )قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ: وَ اَللَّهِ لاَ يُلِحُّ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ عَلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي حَاجَتِهِ إِلاَّ قَضَاهَا لَهُ.[6]

وليد بن عقبۀ هجرى گويد: شنيدم حضرت باقر عليه السلام فرمود: بخدا سوگند هيچ بنده‌اى در دعا پافشارى و اصرار بدرگاه خداى عز و جل نكند جز اينكه حاجتش را برآورد.

ب) عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ كَرِهَ إِلْحَاحَ اَلنَّاسِ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ فِي اَلْمَسْأَلَةِ وَ أَحَبَّ ذَلِكَ لِنَفْسِهِ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ أَنْ يُسْأَلَ وَ يُطْلَبَ مَا عِنْدَهُ .[7]

حضرت صادق عليه السلام فرمود:

 همانا خداى عز و جل خوش ندارد كه مردم در انجام حاجت بهم ديگر اصرار كنند ولى براى خودش آن را دوست دارد، خداى عز و جل دوست دارد كه از او درخواست شود و آنچه نزد او است خواهش شود.

علامه مجلسی : «البته در صورتی که مشروع و حلال باشد خدا این اصرار را دوست دارد»

4.اسم حاجتت رو بیار

عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَعْلَمُ مَا يُرِيدُ اَلْعَبْدُ إِذَا دَعَاهُ وَ لَكِنَّهُ يُحِبُّ أَنْ تُبَثَّ إِلَيْهِ اَلْحَوَائِجُ فَإِذَا دَعَوْتَ فَسَمِّ حَاجَتَكَ .[8]

ابو عبد اللّه فراء گويد:                                                                                                  

  حضرت صادق عليه السلام فرمود: خداى تبارك و تعالى ميداند كه بنده‌اش چه ميخواهد هر گاه بدرگاهش دعا كند، ليكن دوست دارد كه حاجتها بدرگاهش شرح داده شود پس هر گاه دعا كردى حاجتت را نام ببر.

شاید به این دلیل باشد که به زبان آوردن حاجت و نیاز به حالت بندگی و خضوع در مقابل خدا نزدیک تر باشد.

5.بعضی وقتا را برای دعا کردن قدر بدون

 

-زمان های مناسب برای دعا[9]:

1-هنگام وزيدن بادها.

2- وقت فرود آمدن باران

3-سحرها(حضرت یعقوب به فرزندانش گفت برایتان در آینده دعا میکنم که منتظر رسیدن وقت سحر بود)

*هنگام سحر تا زدن آفتاب زيرا آن هنگامى است كه درهاى آسمان در آن هنگام باز گردد، و روزيها در آن تقسيم شود، و حاجتهاى بزرگ برآورده شود.

4-هنگام ريختن اول قطرۀ  خون مؤمن در راه خدا(در جبهۀ جهاد) زيرا در اين چيزهاست كه درهاى آسمان گشوده شوند.

5- وقت قرائت قرآن

6- وقت گفتن اذان

7- وقت زوال سايه‌ها(هنگام ظهر).

8-هر گاه دل يكى از شما رقت كرد (و نرم شد) در آن حال دعا كند

9-در نماز وتر

10-هر گاه بدنت لرزيد و چشمت گريان شد پس خود را باش، خود را باش (و بوسيلۀ دعا بگير از خداى سبحان آنچه خواهى – از فيض ره-) كه بتو توجهى شده است.

11.شب های ماه رمضان :

“یقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِی كُلِّ لَیلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ هَلْ مِنْ سائِلٍ فَأُعْطِیهُ سُؤْلَه هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأَتُوبَ عَلَیهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَه. [10]

رسول رحمت می‌فرمایند:

«خداوند در هر شب از ماه مبارک رمضان سه بار میفرماید :

آیا درخواست کنندهای از من هست که من درخواست او را اجابت کنم؟

 آیا توبه‌کننده‌ای هست که توبه‌ی او را بپذیرم؟ آیا کسی هست که از من پوزش بطلبد تا من هم او را بیامرزم؟

 

6.گریه وقت دعا کردن

 

قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ لِأَبِي بَصِيرٍ : إِنْ خِفْتَ أَمْراً يَكُونُ أَوْ حَاجَةً تُرِيدُهَا فَابْدَأْ بِاللَّهِ وَ مَجِّدْهُ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلِّ عَلَى اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلْ حَاجَتَكَ وَ تَبَاكَ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ اَلذُّبَابِ إِنَّ أَبِي عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ كَانَ يَقُولُ إِنَّ أَقْرَبَ مَا يَكُونُ اَلْعَبْدُ مِنَ اَلرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ سَاجِدٌ بَاكٍ[11]

 

حضرت صادق عليه السلام به ابى بصير فرمودند:

 اگر از وقوع چيزى‏ ترس داشتى يا حاجتى خواستى به نام خدا (دعا را) آغاز كن، و او را تمجيد كن و ستايشش كن چنانچه شايسته آن است، و بر پيغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله صلوات بفرست و حاجت خود را بخواه و خود را به گريه وادار كن اگر چه به اندازه سر مگسى باشد، همانا پدرم هميشه مي فرمود: نزديكترين حالى كه بنده بپروردگار عزّ و جلّ دارد آن زمانى است كه در سجده باشد و گريان

 

7. قبل از دعا چند کار بکن

 

عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قُلْتُ آيَتَانِ فِي كِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَطْلُبُهُمَا فَلاَ أَجِدُهُمَا قَالَ وَ مَا هُمَا قُلْتُ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «اُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ »  فَنَدْعُوهُ وَ لاَ نَرَى إِجَابَةً قَالَ أَ فَتَرَى اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَخْلَفَ وَعْدَهُ قُلْتُ لاَ قَالَ فَمِمَّ ذَلِكَ قُلْتُ لاَ أَدْرِي قَالَ لَكِنِّي أُخْبِرُكَ مَنْ أَطَاعَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِيمَا أَمَرَهُ ثُمَّ دَعَاهُ مِنْ جِهَةِ اَلدُّعَاءِ أَجَابَهُ قُلْتُ وَ مَا جِهَةِ اَلدُّعَاءِ قَالَ تَبْدَأُ فَتَحْمَدُ اَللَّهَ وَ تَذْكُرُ نِعَمَهُ عِنْدَكَ ثُمَّ تَشْكُرُهُ ثُمَّ تُصَلِّي عَلَى اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ تَذْكُرُ ذُنُوبَكَ فَتُقِرُّ بِهَا ثُمَّ تَسْتَعِيذُ مِنْهَا فَهَذَا جِهَةُ اَلدُّعَاءِ ثُمَّ قَالَ وَ مَا اَلْآيَةُ اَلْأُخْرَى قُلْتُ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ اَلرّازِقِينَ »  وَ إِنِّي أُنْفِقُ وَ لاَ أَرَى خَلَفاً قَالَ أَ فَتَرَى اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَخْلَفَ وَعْدَهُ قُلْتُ لاَ قَالَ فَمِمَّ ذَلِكَ قُلْتُ لاَ أَدْرِي قَالَ لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمُ اِكْتَسَبَ اَلْمَالَ مِنْ حِلِّهِ وَ أَنْفَقَهُ فِي حِلِّهِ لَمْ يُنْفِقْ دِرْهَماً إِلاَّ أُخْلِفَ عَلَيْهِ . [12]

 

عثمان بن عيسى از كسى كه براى او حديث كرده نقل كند كه به حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم: دو آيه در كتاب خدا (قرآن) است كه آن دو را ميجويم و نمى‌يابم(فکر میکنم واقعیت ندارد ).

فرمود: كدام است آن دو آيه‌؟ عرض كردم: گفتار خداى عز و جل:

«مرا بخوانيد تا براى شما اجابت كنم»(سورۀ مؤمن آيه 60)  و ما او را ميخوانيم و اجابتى نمى‌بينيم‌؟

امام (علیه السلام)فرمود: آيا تو پندارى كه خداوند خلاف وعدۀ خود كرده‌؟ عرض كردم: نه، امام فرمود:

پس اين (باجابت نرسيدن دعاها) از چيست‌؟

عرض كردم: نميدانم.

 فرمود، ولى من تو را آگاه كنم: هر كه خداى عز و جل را در آنچه به او فرمان داده اطاعت كند سپس او را از جهت دعا بخواند او را اجابت كند.

عرض كردم: جهت دعا چيست‌؟

فرمود: شروع ميكنى پس خدا را حمد و ستايش كنى، و نعمتهائى كه به تو داده است به زبان می آوری، و سپس او را شكر كنى، سپس بر محمد (صلّى الله عليه و آله) صلوات فرستى، و سپس گناهان خود را ياد آور شوى و به آنها اعتراف كنى و از آنها بخدا پناه ببرى، اينست جهت (و راه) دعا.

سپس فرمود: آيۀ ديگر كدام است‌؟ عرض كردم: گفتار خداى عز و جل:«و آنچه بدهيد از چيزى پس خداوند عوضش را بدهد و اوست بهترين روزى دهندگان»(سورۀ سبأ آيۀ 39)

و من انفاق كنم (و بدهم ولى عوضى (براى آن) نبينم‌؟

فرمود: آيا می پندارى كه خداى عزّ و جلّ خلاف وعده خود كند؟ عرض كردم: نه.

فرمود: پس اين از چيست‌؟

عرض كردم: ندانم

فرمود: اگر هر آينه يكى از شماها مالى را از راه حلالش بدست آورد، و آن را در راه حلالش انفاق كند (و بدهد) هيچ درهمى از آن انفاق نكند جز اينكه بر آن عوض داده شود.

 

8.دسته جمعی دعا کنیم

 

 قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ : مَا مِنْ رَهْطٍ أَرْبَعِينَ رَجُلاً اِجْتَمَعُوا فَدَعَوُا اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي أَمْرٍ إِلاَّ اِسْتَجَابَ اَللَّهُ لَهُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونُوا أَرْبَعِينَ فَأَرْبَعَةٌ يَدْعُونَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَشْرَ مَرَّاتٍ إِلاَّ اِسْتَجَابَ اَللَّهُ لَهُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونُوا أَرْبَعَةً فَوَاحِدٌ يَدْعُو اَللَّهَ أَرْبَعِينَ مَرَّةً فَيَسْتَجِيبُ اَللَّهُ اَلْعَزِيزُ اَلْجَبَّارُ لَهُ.[13]

 امام صادق(عليه السّلام)،فرمودند:

 هيچ چهل تن مردى براى دعا كردن گرد هم فراهم نشوند و به درگاه خدا عز و جل براى امرى دعا كنند جز اينكه آنها را اجابت كند و اگر چهل تن نباشند،چهار تن باشند كه خدا را ده بار بخوانند و دعا كنند و خدا براى آنها اجابت كند و اگر چهار تن هم فراهم نشوند،يكى باشد كه چهل بار به گاه خدا دعا كند و خداى عزيز و جبّار برايش اجابت كند

* دعا در هیات ها و مساجد و حسینیه ها  در دست کم نگیریم.

9.عمومی دعا کنیم

 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اذا دعا احدکم فلیعم فانه اَوجبُ للدعاء     ^.[14]

هرگاه یکی از شما خواست دعا کند باید عمومی دعا کند، زیرا که آن برای دعا واجب تر است.

 

10. بعضی مکان ها رو برای دعا کردن قدر بدان

الف) تحت قبه حضرت سید الشهدا :

«أَنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى عَوَّضَ‏ الْحُسَيْنَ‏ علیه السّلام‏ مِنْ‏ قَتْلِهِ‏ بِأَرْبَعِ خِصَالٍ جَعَلَ الشِّفَاءَ فِي تُرْبَتِهِ وَ إِجَابَةَ الدُّعَاءِ تَحْتَ قُبَّتِهِ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ وَ أَنْ لَا يُعَدَّ أَيَّامُ زَائِرِيهِ مِنْ أَعْمَارِهِمْ».[15]

 روايت شده كه خداى سبحان در قبال شهادت امام حسين علیه السّلام چهار خصلت به او داد: در خاك قبرش شفا قرار داد و دعا را در زير گنبد او اجابت مى ‏كند و ائمه عليهم السلام را از فرزندان او قرار داد و روزهايى كه زايرين زيارت قبرش مى ‏كنند جزء عمرشان بحساب نمى ‏آورد.

ب) مسجد

عَنْ ابی عبد الله علیه السّلام قَالَ:‏ «كَانَ أَبِي إِذَا طَلَبَ الْحَاجَةَ طَلَبَهَا عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَإِذَا أَرَادَ ذَلِكَ قَدَّمَ شَيْئاً فَتَصَدَّقَ بِهِ وَ شَمَّ شَيْئاً مِنَ الطِّيبِ وَ رَاحَ‏ إِلَى‏ الْمَسْجِدِ فَدَعَا فِي حَاجَتِهِ بِمَا شَاءَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَل‏»[16].

 

از امام صادق عليه السلام روايت شده است که آن حضرت فرمودند: پدرم وقتى نيازى داشت به هنگام زوال ظهر آن را از خداوند درخواست مى ‏كرد، وقتى مى ‏خواست درخواست كند ابتدا صدقه‏اى مى ‏داد و بوى خوش استشمام مى ‏كرد و به مسجد مى ‏رفت و براى حاجت خود دعا مى ‏كرد.

 

ج) حرم امیر المومنین( علیه السلام )  :

در روایتی امام صادق(ع) فرمودند: «إِنَّ إِلَى جَانِبِ کُوفَانَ قَبْراً مَا أَتَاهُ مَکْرُوبٌ قَطُّ فَصَلَّى عِنْدَهُ رَکْعَتَیْنِ أَوْ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ إِلَّا نَفَّسَ اللَّهُ کَرْبَهُ وَ قَضَى حَاجَتَهُ».[17]

 سمت کوفه مزاری است که هر دردمند و گرفتاری به آنجا بیاید و دو رکعت نماز بخواند، یا چهار رکعت بخواند، خداوند حتماً گرفتاری‏اش را برطرف می‏کند. بعد راوی سؤال می‏کند مرادتان از این مزار چیست؟ حضرت می‏فرماید قبر امیرالمؤمنین.

 

د)حرم امام رضا ( علیه السلام)

“مَنْ کَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَاجَةٌ فَلْیَزُرْ قَبْرَ جَدِّیَ الرِّضَا بِطُوسَ وَ هُوَ عَلَى غُسْلٍ وَ لْیُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رَکْعَتَیْنِ وَ لْیَسْأَلِ اللَّهَ تَعَالَى حَاجَتَهُ فِی قُنُوتِهِ فَإِنَّهُ یَسْتَجِیبُ لَهُ”: [18]

 

امام هادی – دهمین جانشین و هدایتگر پس از رسول خاتم – می‌فرمایند:

«هرکس از درگاه خدای عزّ و جلّ حاجتی دارد، پس قبر جدّم رضا علیه السلام را در طوس زیارت کند در حالی که غسل کرده است؛ و در بالای سرش دو رکعت نماز گذارد و در قنوت نماز، حاجتش را درخواست کند. پس به درستی که حاجتش برآورده می‌شود.»

 

ه)کنار قبر پدر و مادر

قالَ مولانا امیرُ المُؤمنینَ علیٌّ علیه السّلام: «زُورُوا مَوْتَاكُمْ‏ فَإِنَّهُمْ يَفْرَحُونَ بِزِيَارَتِكُمْ وَ لْيَطْلُبِ الرَّجُلُ حَاجَتَهُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِيهِ وَ أُمِّهِ بَعْدَ مَا يَدْعُو لَهُمَا».[19]

مولا امیر المؤمنین (علیه السّلام) فرمودند: امواتتان را زیارت کنید، به درستی که ایشان به سبب زیارت شما خوشحال می شوند و باید که انسان حاجتش را نزد قبر پدر و مادرش بخواهد، بعد از آن که برایشان دعا کرد.

 

چند مکان دیگر هم در روایات توصیه شده :

1.مسجد کوفه

2.مسجد سهله

3.مکه مکرمه

4.حرم اهلبیت و امامزادگان

5.نزد ناودان کعبه

6.مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام

7.حجر الاسود

8.بین مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام و درب خانه خدا

9.داخل خانه خدا

10.چاه زمزم

11.بر روی کوه صفا و مروه

12.نزد مشعر

13.جمرات سه گانه

14.هنگام دیدن کعبه

15.نزد قبر پیامبر در مدینه

[1] (  الکافي , ج 2 , ص 473)

[2] (وسایل الشیعه ج 7 ص53)

[3] (الکافي , ج 2 , ص 473)

[4] مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج‏12، ص: 27

[5] الکافي , ج 2 , ص 474

[6] اصول كافى جلد 4 صفحه : 224

[7] الکافي , ج 2 , ص 475

[8] الکافي , ج 2 , ص 476

[9] الکافي , ج 2 , ص 476

[10] بحارالانوار، ج 93، ص 338.

[11] الکافي , ج 2 , ص 483 .

[12] الکافي , ج 2 , ص 486

[13] مکارم الأخلاق , ج1 ،274

[14] کافی، ج 1، ص 255

[15] عدة الداعي و نجاح الساعي ص 57.

[16] مكارم الأخلاق ص 271.

[17] وسائل الشیعه، 14، 378

[18] بحارالانوار، ج 99، ص 49.

[19] خصال ج 2 ص 618.